Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Etnopsiquiatría do etnólogo francés G. Deveroux (1908-1985) 404 e de Socioloxía das Enfermidades
Mentais de tamén francés R. Bastide (1898-1974) 405 . Ambos os dous cun claro compoñente
psicoanalítico nas súas observacións.
A etnopsiquiatría G. Deveroux acuña o concepto de psicose étnica 406 . Cada sociedade posúe un
trastorno psíquico característico. Pero ao mesmo tempo cada sociedade proporciona aos seus membros
os medios para solucionar o problema. En cada individuo dunha sociedade e cultura teriamos os dous
elementos: o trastorno típico e a solución. Sucede que algún dos integrantes da cultura presenta de forma
máis violenta o conflito. Os modelos violentos de conduta incorrecta son os propios dos chamados
enfermos mentais, argumenta Devereux 407 . Cando engadimos ademais o contacto intercultural, como no
exemplo do emigrante africano, as culturas se mesturan, mesturándose tanto os trastornos típicos como
os procedementos culturais para superalos 408 . Segundo Deveroux, o combinado que nace das
enfermidades e as súas defensas é completamente incoherente, xerando pautas de conduta violentamente
anormais. A psicose étnica característica da sociedade occidental capitalista sería a esquizofrenia 409 , e
estudada polo seu sistema médico, a biomedicina.
R.Bastide defende unha concepción durkhemiana da EM 410 . Diferencia dous tipos de anomía en
Durkheim 411 , unha anomía subxectiva definida en A división social do traballo, e outra obxectiva,
definida no Suicidio. Na primeira a estrutura social provoca o malestar que a socioloxía debe canalizar.
Na segunda é a falta de control nas paixóns a que explica as taxas do suicidio 412 , socialmente normais
por outra banda. A primeira provoca a aparición de conflitos no interior de órganos solidarios, cando
temos ausencia de regulamentación. Coa distinción do segundo tipo Durkheim, e Bastide, recoñece a
importancia do control social das conciencias individuais (cultura), mentres que coa primeira subliñan o
funcionamento das institucións sociais (sociedade). Se engadimos unha concepción marxista onde a
infraestrutura é sempre orixe causal da superestrutura, a enfermidade mental non aparece senón como
unha reticencia da sociedade capitalista. Co cambio social cara a unha sociedade sen clases, a
enfermidade mental, elemento supra estrutural froito da explotación e a desigualdade burguesas,
desaparecerá 413 .
C. Esteva Fabregat en 1980 resume as claves da AM da EM para España nun artigo titulado:
“Cultura e saúde mental” 414 . Nesta, e a maior parte das súas obras 415 , Esteva Fabregat constrúe a súa
observación dende unha semántica psicoanalítica. A saúde mental está na “integración normal” 416 na
404 Deveroux 1973 (1970).
405 Bastide 1972, 1978.
406 Deveroux 1973 (1970).
407 Deveroux 1973 (1970).
408 Deveroux utiliza datos das colonias francesas e dos emigrantes destas colonias residentes en Francia. A semántica da emigración na súa
asociación coa EMG será unha constante da bibliografía.
409 Devereux 1970: 261-262.
410 "As enfermidades mentais expresan canto a sociedade pode presentar de patolóxico en cada unha das súas etapas, ou para cada un dos seus
tipos: integración demasiado ríxida, exceso de individualismo, solidariedade forzada, ausencia de regras que poden poñer freo ás paixóns
individuais ". Bastide 1972.
411 Bastide 1965: 27-29.
412 O rol de enfermo fallou na semántica analizada antes de Parsons.
413 Bastide 1972, p. 173.
414 Esteva Fabregat 1980.
415 Esteva 1993 sería un bo exemplo.
416 Esteva 1980: 89-90.
~ 99 ~