pdf - Consello da Avogacía Galega

70
F.- O cuestionamento doutrinal da necesaria intervención
do sistema penal ante a violencia contra as mulleres
Esa modificación profunda das estruturas sociais está comezando a día de hoxe a dar
sinais, pero no ano 1989 e seguintes a sociedade española recibiu con sorpresa, e
mesmo con repulsa, desde distintos ámbitos xurídicos, a posible imposición dunha pena
privativa de liberdade polo exercicio habitual da violencia dentro do ámbito familiar.
Así, ten sido frecuente na doutrina penal escoitar argumentos que mostran escepticismo
ante a utilización do sistema penal como instrumento válido e capaz para erradicar o
exercicio da violencia contra as mulleres; escepticismo ao cal se suma a preocupación
ante unha das consecuencias que podería devir para o presunto autor da conduta, como
é o feito de que puidese ver diminuídos ou recortados os dereitos que tanto custou consagrar
a través do sistema de garantías imperante na actualidade no noso dereito.
Todo recorte de dereitos, en principio, debe ser observado con suma cautela, e a tal consideración
coido que ninguén pode subtraerse; a dúbida reside en se ten algún fundamento
esa preocupación, cando o posible recorte de dereitos afectaría, de ser o caso, o presunto
autor dun delito que podería ter vulnerado o dereito á vida ou a integridade das persoas.
Así, un destacado sector doutrinal cuestionou, no seu momento, a posible intervención do
dereito penal ante a comisión de condutas violentas perpetradas de maneira habitual no
seo do fogar, fundamentando a non-intervención na consideración de que este sector do
ordenamento, o penal, está presidido polo principio de intervención mínima, polo que
debería reservar a súa posible repercusión para aqueles supostos en que o exercicio de
tal violencia tivese como consecuencia unha constatable lesión da saúde, xa fose na súa
vertente física ou psíquica, ou implicase un posible atentado contra a vida das persoas.
136 Afirmar que o encubrimento cultural é a causa principal desta problemática non é máis
que constatar a realidade, e negar tal apreciación suporía negar a evidencia; pero xustificar
a non-intervención do dereito penal sobre a base de que se trata dun conflito moi
arraigado na sociedade, sen entrar a avaliar se iso moi arraigado ten entidade suficiente
como para ser tutelado penalmente, supón descansar no arraigo histórico dos costumes
dos pobos, e abandonar ao destino que lle tocou vivir a unha parte importante da sociedade
que sofre habitualmente un atentado a bens recoñecidos pola Constitución española
como dereitos fundamentais que poderían resultar profundamente vulnerados polo
exercicio da violencia de modo habitual.
A constatación da insuficiencia do sistema penal como mecanismo de resolución desta
problemática non pode ter como consecuencia a abstención do sistema penal cando nos
encontramos con condutas tan graves e que vulneran dereitos de tanta relevancia, como
se expuxo. 137
136 Véxanse referencias a Bustos Ramírez; Tamarit Sumalla ; Acale Sánchez M.: El delito de malos tratos
físicos y psíquicos en el ámbito familiar, Tirant lo Blanch, Valencia, 2000, p. 59. Para Acale Sánchez:
“a vía de intervención ha de ser dobre: por un lado, a loita contra ese encubrimento cultural que non
corresponde ao dereito penal e, por outro lado, a protección de bens xurídicos dignos de atención polo
dereito penal fronte a ataques a eles que se considere que revisten a suficiente entidade como para
ser castigados penalmente”. Véxase Bustos Ramírez: Manual de derecho penal. Parte especial, Ariel,
Barcelona, 1991, p. 65.
137 M. Ortubay afirma que “a idea de recoñecemento social e defensa xurídica dos intereses das mulleres
é compatible coa idea do dereito penal mínimo, é máis, ambos os aspectos se complementan mutua-
O tratamento penal da violencia contra as mulleres