pdf - Consello da Avogacía Galega

Estado de Dereito é imprescindible a remisión constitucional, xa non só na análise do
dereito penal, senón de calquera outro sector do ordenamento xurídico, pode afirmarse
que o ben xurídico debe ser analizado como un concepto de raíz sociolóxica ou social,
situado no sistema social e confrontado dinamicamente con el; pero, á súa vez, a teoría
do ben xurídico non debe obviar a escala de valores que foi recollida na Constitución,
porque a norma fundamental constitúe unha premisa político-criminal de gran transcendencia
para a modelación do sistema penal.
Iso non quere dicir necesariamente que o ben xurídico teña que aparecer recollido de
forma expresa na nosa norma fundamental, nin que se conteña nela unha explícita necesidade
de especial protección; se así fose, sería innecesario o labor creativo do lexislador
ordinario, pero o que si cómpre ter en conta é que a norma fundamental contén unha
serie de valores prioritarios, os dereitos fundamentais, a vixencia e respecto dos cales
son imprescindibles para o desenvolvemento do sistema democrático 46 .
A Constitución aparece así como un instrumento teórico ao servizo dos obxectivos da
reforma penal e, en consecuencia, da política-criminal. Unha vez sentadas estas puntualizacións,
debe postularse un concepto de ben xurídico de corte sociolóxico e constitucionalmente
orientado 47 .
Sen dúbida, este ha de ser o proceso natural nun Estado democrático como no que se
desenvolve a sociedade española ao día de hoxe, e incluso aquel no que se desenvolvía
nos anos posteriores á entrada en vigor da Constitución española de 1978 respecto
da maior parte dos tipos penais; non obstante, creo que haberá que introducir a interrogante
de se en 1989, ano no que se introduce por primeira vez o delito de violencia habitual
no Código Penal español, ese concepto de ben xurídico de corte sociolóxico e constitucionalmente
orientado carecía en realidade dese corte sociolóxico, limitándose en
exclusiva, coa introdución deste tipo penal, a unha expresión dos valores e os fins da
orde xurídica por expreso mandato constitucional.
Creo que haberá que preguntarse, incluso, se esa introdución non debería cualificarse
de excesivamente forzada, e iso porque a sociedade, a pesar do expreso mandato constitucional
de protección do dereito á integridade física e moral dos cidadáns e as cidadás
cando do ámbito do privado se trataba, cando a vulneración dese dereito á integridade
se producía no ámbito familiar e afectaba preferentemente a un grupo social, as mulleres,
cando requiría a posible inspección ou invasión do espazo considerado “intocable”
como era a “vivenda familiar” ou o chamado “espazo doméstico”, aínda non interiorizara
esa conduta como unha conduta “reprochable penalmente”; en definitiva, que malia tratarse
dunha conduta que atentaba contra valores expresamente proclamados no texto
constitucional, constituía unha conduta “tolerable socialmente” e “consubstancial” ás relacións
entre homes e mulleres dentro do ámbito privado.
46 Para J. Carbonell Mateu, “pode dicirse que o Dereito penal desenvolve, tutelándoos, os valores proclamados
na Constitución e os que dela emanan; pode dicirse, en fin, que detrás de cada precepto
penal debe haber un valor con relevancia constitucional...”; Carbonell Mateu, J.: Derecho penal: concepto
y principios constitucionales, 3ª ed., Tirant lo Blanch, Valencia, 1999, p.37. Véxase tamén Bernal
del Castillo: La discriminación en el derecho penal, Comares, Granada, 1998, p. 7.
47 Morales, F.: “Conclusión en torno al bien jurídico: Definiciones sociológicas y definiciones constitucionales”
en Curso de Derecho penal, Parte General, Cedes, Barcelona, 1996, p. 247.
O tratamento penal da violencia contra as mulleres
33