pdf - Consello da Avogacía Galega

32
B.- A perspectiva constitucional da problemática da violencia
habitual exercida contra as mulleres
Cómpre non perder de vista a afirmación segundo a cal o Estado, ao seleccionar os bens
xurídicos que considera tutelables penalmente (fase de selección), debuxa no plano xurídico
a malla de relacións imprescindibles para a convivencia social 44 . Nun momento posterior
(fase de protección desas relacións), a fixación da pena responde á necesidade de autoperpetuar
o Estado e de manter un certo modelo de escala axiolóxica de valores ou intereses.
Pero as referidas funcións de selección e protección non son asépticas; neste exercicio de
síntese normativa maniféstase o rol do Estado; os procesos de selección de bens xurídicos
serán distintos segundo o modelo de Estado do que derive o exercicio da potestade punitiva.
Os procesos de incriminación-desincriminación analizados en toda a súa complexidade
permiten comprobar a ideoloxía que o Estado sustenta. No Estado democrático a mencionada
función de autoperpetuación non está cerrada á revisión crítica, que debe articularse
nun plano político-criminal aos principios de racionalidade e necesidade da intervención
punitiva, en conexión cos principios de última ratio e fragmentariedade do dereito penal 45 .
Hoxe en día, a teoría do ben xurídico vincúlase cos fins do ordenamento xurídico e do
Estado, e por conseguinte coa política criminal; pero dentro desta corrente de opinión,
maioritaria hoxe na doutrina penal, cabe distinguir dúas tendencias: a daqueles autores
que postulan un concepto material de ben xurídico de corte estritamente sociolóxico ou
social, fronte a aqueles outros que colocan a definición do ben xurídico nunha instancia
formalizada (a Constitución) que expresa os valores e os fins da orde xurídica. A
Constitución, desde esta perspectiva, constitúe, ben un ámbito de referencia indiciario do
marco mínimo concernente aos bens xurídicos a tutelar polo dereito penal, ben unha instancia
normativa superior na que se declaran aqueles bens necesarios para a libre autorrealización
humana e o mantemento da convivencia social.
Desde esta última posición extrema, a dependencia do dereito penal respecto á
Constitución convértese nunha dependencia absoluta, dado que o delito definiríase
como unha lesión a valores constitucionalmente relevantes, sendo a Constitución a única
que dará a relación exhaustiva de bens susceptibles de protección penal.
Esta posición constitucionalista tan estrita foi criticada por considerar que se corre o perigo
do reducionismo, ao ofrecer como criterio último do principio de protección de bens o
dato puramente formal da súa enumeración explícita ou implícita no texto constitucional,
o cal tería como consecuencia a defensa da natureza simplemente sancionatoria ou
secundaria do dereito penal e a negación da súa capacidade protectora ou garantista,
coa conseguinte vulneración dos principios que lle son propios.
Porén, nun intento de reunir aqueles aspectos que teñen maiores virtudes e garantismo
político-criminais de ambas as tendencias, e sempre sobre a base de que no moderno
44 Morales, F.: “Conclusión en torno al bien jurídico: Definiciones sociológicas y definiciones constitucionales”
en Curso de Derecho penal, Parte General, Cedes, Barcelona, 1996, p. 245.
45 A xuízo de F. Muñoz Conde “En dereito penal entrouse, ademais, nun círculo vicioso no que o aumento
da criminalidade corre parello cun aumento da dureza na represión punitiva, que parece volver aos
tempos dunha política penal autoritaria de onde parecía que se saíra xa definitivamente”; Muñoz
Conde, F.: Derecho penal. Parte General, 4ª ed., Tirant lo Blanch, Valencia, 2000, p. 78.
O tratamento penal da violencia contra as mulleres