pdf - Consello da Avogacía Galega

26
exercicio da violencia contra a esposa, sempre e cando iso non excedera certos límites?
¿Cales eran eses límites? Non esquezamos que en materia de responsabilidade penal,
a única fonte do dereito penal é a lei, unha lei que non existía ata ese momento. ¿Variou
substancialmente a consideración social das mulleres na sociedade española como para
poder afirmar que a problemática da violencia contra as mulleres na sociedade española
do 2002 ten unhas raíces, unhas motivacións e un desenvolvemento distinto que
cando foi promulgada a Lei orgánica 3/1989? ¿A protección que o ordenamento xurídico
e concretamente o sistema penal dedica ao ben xurídico tutelado por este tipo penal
variou na súa forma e na súa intensidade desde a súa entrada en vigor ata os nosos
días? 27 Responder a estas cuestións quizais nos facilite a comprensión de cal é o interese
necesitado de protección, de cal é o ben xurídico protexido neste delito e se en todo
caso é hoxe distinto que no ano 1989.
En relación coa primeira cuestión, considero que esa “norma” que era vulnerada cando
concorría a actuación dun determinado suxeito que, ao longo dos anos, mantén a súa
esposa, e incluso os seus fillos e fillas, nun estado constante de ameaza e agresións, en
realidade non existía 28 .
A Lei do 2 de maio de 1975, de modificación do Código civil e o Código de comercio 29 ,
procedeu á reforma de determinados artigos sobre a situación xurídica da muller casada.
En virtude desa reforma, suprímese a perda automática da nacionalidade, suprímese
a licenza marital para os actos e contratos e desaparece a fórmula discriminatoria da
protección como atributo do marido e a obediencia como obriga da muller. Esa modificación
operárase no ano 1975, pero é innegable que non basta con modificar uns determinados
artigos dunha lei ante séculos de dominación e desigualdade 30 ; iso sen esquecer
que, ata o ano 1999, o artigo 104 da Lei de axuizamento criminal facía referencia á
“desobediencia das mulleres en relación cos seus maridos” 31 .
27 “O valor que o Dereito lle concede a un ben ou interese determinado non se manifesta soamente no
momento de vulneralo, senón tamén na forma e intensidade con que a norma o protexe”; Quintero
Olivares: Curso de Derecho penal, Parte General, Cedes, Barcelona, 1996, p. 17.
28 “Os factores socioculturais que posibilitan a existencia do maltrato á muller pasan completamente desapercibidos
á maior parte da sociedade, e soamente os estudos destinados á análise desta situación
foron capaces de delimitalos e poñelos en evidencia como elementos da etioloxía. A pesar diso, segue
existindo certa reticencia implícita e en ocasións explícita no recoñecemento deste problema. Quizais
sexa esta actitude social e a opinión xeneralizada sobre o maltrato á muller a que reflicte e xustifica
como certos os resultados deses estudos, indicando a dificultade de afrontar o problema, así como,
sobre todo, para adoptar as medidas necesarias para a súa solución en todos os ámbitos aos que
afecta (civil, penal, social, laboral familiar...); Lorente Acosta, M. e J. A.: Agresión a la mujer: maltrato,
violación y acoso, Comares, Granada, 1999, p. 81.
29 Lei do 2 de maio de 1975 n.º 14/75 de reforma do Código civil e o Código de comercio sobre a situación
xurídica da muller casada.
30 Véxase Pereira Porto, C.: Mujer y Derecho: los límites de la identificación jurídica. Tese de doutoramento
non publicada. Universidade da Coruña. Facultade de Dereito. A Coruña 2000, p. 565, onde se
fai unha análise sobre o papel do dereito moderno e contemporáneo no proceso de lexitimación do
sistema sexo-xénero e da subordinación feminina. Para esta autora, “A consecución da igualdade xurídica
entre homes e mulleres constitúe un indubidable avance con respecto á situación anterior, onde
a discriminación por razón de sexo era considerada tan lexítima como legal”.
31 Lei orgánica 14/1999, do 9 de xuño, de modificación do Código Penal e da Lei de axuizamento criminal
en materia de protección ás vítimas dos malos tratos. O apartado 2º do artigo 104 da Lei 10/92,
O tratamento penal da violencia contra as mulleres