pdf - Consello da Avogacía Galega

anterioridade ao Código Penal de 1995, o parentesco revestía de forza agravatoria a
comisión dun delito contra a vida ou contra a integridade física das persoas nos supostos
de parricidio e lesións graves nas mesmas circunstancias de parentesco, e pola contra
actuaba con forza atenuatoria ante a comisión dun delito das mesmas características
nos supostos de infanticidio ou lesións causadas co ánimo de eximirse do servizo militar
ou dun servizo público de inescusable cumprimento.
Con efectos plenamente absolutorios, o Código Penal vixente prevé a denominada escusa
absolutoria, recollida no artigo 268 do Código Penal, 252 en virtude da cal están exentos
de responsabilidade criminal, e suxeitos unicamente á civil, polos delitos patrimoniais
cometidos sen violencia ou intimidación nas persoas que reciprocamente se causaren,
os cónxuxes, ascendentes, descendentes e os irmáns por natureza ou afíns na mesma
liña, se viviren xuntos; escusa absolutoria que non estivo exenta dun profundo debate
inacabado e cuxo fundamento situou a doutrina maioritaria na conveniencia de non
demandar a intervención do dereito penal e non levar ao proceso conflitos acaecidos no
íntimo ámbito da familia; consideración, ao meu xuízo, claramente discutible se temos en
conta os innumerables supostos en que o vínculo de parentesco constituíu a estratexia
máis eficaz para facilitar que apoderamentos patrimoniais en situacións de crise familiar
quedasen na práctica impunes; 253 impunidade que en certa medida se viu reducida coa
actual redacción do artigo 268 do Código Penal ao esixir, no caso de cónxuxes, que non
se encontren separados, ou inmersos nun trámite de separación, divorcio ou nulidade;
pero, en todo caso, cuestión que precisa unha análise máis detallada. 254
En definitiva, e con independencia do efecto absolutorio no ámbito dos delitos patrimoniais
que no noso dereito posúe o parentesco, na actualidade trátase dunha circunstancia
xenérica que agrava ou atenúa a responsabilidade penal en función da natureza, os
motivos e os efectos do delito, e desde a súa introdución a través do Código Penal de
1870 255 maioritariamente veu sendo aplicada polos tribunais con efecto agravatorio nos
252 Véxase Quintero Olivares, G.: Comentarios al nuevo Código Penal, 2ª ed., Aranzadi, Pamplona, 2001,
p. 1234.
253 A sentenza do Tribunal Supremo do 21 de maio de 1991, no seu fundamento xurídico primeiro, sostivo
que “a escusa absolutoria contida no número primeiro do artigo 564 do Código Penal (artigo 268
novo Código Penal), que é o precepto cuxa violación denuncia o procesado, declara exentos de responsabilidade
criminal e suxeitos unicamente á civil os cónxuxes, polas defraudacións que reciprocamente
se causaren e é doutrina xurisprudencial constante a de que haberá que aterse aos termos en
que está concibido tal artigo sen extensións nin recortes que o desnaturalicen e a de que, feito presuposto
normativo da escusa o vínculo matrimonial, ha de tomarse tal cal é sen condicionamento ningún,
de onde resulta, dun lado, que a mesma non pode aplicarse aos casos de vida marital extraconxugal
e, doutro, que non cabe rexeitar a súa vixencia e aplicabilidade cando os cónxuxes estean separados
xudicialmente, ou de feito, se non media sentenza de nulidade ou divorcio, que é a que rompe
a unidade matrimonial.”
254 O artigo 268 do Código Penal establece que “están exentos de responsabilidade criminal e suxeitos
unicamente á civil os cónxuxes que non estiveren separados legalmente ou de feito ou en proceso
xudicial de separación, divorcio ou nulidade do seu matrimonio e os ascendentes, descendentes e
irmáns por natureza ou por adopción, así como os afíns en primeiro grao se vivisen xuntos, polos delitos
patrimoniais que se acusaren entre si, sempre que non concorra violencia ou intimidación”.
255 Véxase García Planas, G.: “Rasgos de la circunstancia mixta de parentesco” en Estudios jurídicos en
memoria del profesor José Ramón Casabo Ruiz, Universidade de Valencia, 1997, p. 850.
O tratamento penal da violencia contra as mulleres
109