3) Contido da revista - Foro Cívico Galego de Barcelona

Sumario
Editorial
Caderno de pensamento cívico
O dia de Galiza en Barcelona en Nueva Galicia. Publicación de los antifascistas gallegos.
Reprod. facsimilar.
O 25 de xullo, entre a veneración ao Apóstolo e as reivindicacións nacionais. Helena Domínguez.
Petita història de la Diada a Galícia i celebració a Catalunya.
As relacións políticas de Galiza, España e Europa no século XXI: propostas para a reflexión:
Antón Baamonde, filósofo; Xosé Luis Barreiro Rivas, politólogo e profesor da USC; Xosé Manuel
Beiras, dirixente nacionalista e Catedrático de Economía da USC; Afonso Eiré, director de A Nosa
Terra; Miguel García, membro de Nós-UP; Alba Nogueira, catedrática de Dereito da USC; Emilio
Pérez Touriño, político do PSdG-PSOE; Francisco Puy Muñoz, catedrático na Facultade de Dereito
da USC e presidente da Fundación Alfredo Brañas; Xulio Ríos, director do Instituto Galego de
Análise e Documentación Internacional.
A comunidade galega en Catalunya
Os galegos en Catalunya: ¿cantos somos, de onde vimos, onde residimos, en que traballamos?
Datos e notas de encadre sociolóxico da comunidade galego-catalá. Xelasio Nogueira, xeógrafo.
Sobre a emigración galega en Catalunya. Os espazos galegos de emisión e as áreas catalás de
atracción dos emigrantes da posguerra e da actualidade: breve caracterización. Xosé Antón Armesto
López, xeógrafo, Universitat de Barcelona.
Axenda: xeitos de entender o 25 de xullo
Falan os directivos das entidades galegas
Catalunya i el Nou Estatut
Un nou Estatut d’Autonomia. Joan Saura i Laporta, Conseller de Relacions Institucionals i
Participació de la Generalitat
Un nou Estatut per a una Catalunya renovada. Joaquim Brugué i Torruella, Director General de
Participació Ciutadana
Catalunya comprén el nostre esperit; els gallecs entenem la seva acció. Camilo Fernández
Valdehorras, fundador do Foro Cívico Galego de Barcelona.
Commemoració «Sempre en Galiza» avui i aquí
O Consello de Galiza e Castelao, sesenta anos despois en Barcelona
Verbas de honra e esperanza. Camilo Fernández Valdehorras
Les relacions dels republicans gallecs i catalans: alternativa federalista. Manel Risques Corbella,
historiador i professor d’Història Comtemporània a la UB
1
4
6
7
8
9
10
21
22
24
26
28
33
33
35
37
39
39
40
42

2 SUMARIO
Sempre en Galiza, hoxe. Xosé Lois García, historiador e escritor.
O Sempre en Galiza para min. Retrincos dunha conferencia. Avelino Pousa Antelo, presidente da
Fundación Castelao.
Breu introducció al llibre Sempre en Galiza. Suso Mon, filósofo e director do programa radiofónico
«Galiza... algo máis»
«Catalunya al Sempre a Galiza». Fragments del llibre traduïts al catalá, per Suso Mon.
O Foro Cívico Galego de Barcelona (FCGB)
¿Por que son membro do Foro Cívico Galego de Barcelona?
María do Carmo Álvarez, Antonio Argibay Rodríguez, Celso Díaz León,
Antón Fernández Escuredo, Camilo F. Valdehorras, Ana González, Suso Mon,
Xosé A. Pérez Bouza, Manolo Piñeiro e Pepe de Requeixo.
Principios fundacionais e funcionais
De Nova Galiza a reNOVA GALIza
Verbas de chumbo e alecrín
O memorando de Nova Galiza. Xosé Lois García, historiador e responsable da edición facsimilar de
Nova Galiza.
Escolma do facsímil de Nova Galiza: artigos e arquivo literario.
FCGB: acción cultural
Historia e vida. Fotobiografía.
O Faro do Foro
Cóxegas, moxetes e outros belisquiños
A nación en estado (de boa esperanza)
Baixant de la Font del Gat
Sursumcorda
Polbo con cachelos
46
47
49
52
55
55
59
63
63
34
66
79
79
32
51
62
62
65

eNOVA GALIza
Revista de pensamento cívico, acción cultural e solidariedade galega.
n.º 1, Barcelona, xullo 2005
Consello editorial
Antonio Argibay, María do Carmo Álvarez , Paco Castro, Celso Díaz León, Antón
Fernández Escuredo, Antón F. Albor, Camilo F. Valdehorras,
Suso Mon, Xelasio Nogueira Esmorís, Ana González,
Xosé Antón Pérez Bouza, Manolo Piñeiro e Pepe de Requeixo
Equipo de redacción
Camilo F. Valdehorras (director), Suso Mon (subdirector) e Helena Domínguez
(coordinadora-xornalista). Xelasio Nogueira,
Xosé Antón Armesto, Pepe de Requeixo, Xosé Lois García
Colaboradores neste número
Xosé Manuel Beiras, Xosé Luís Barreiro Rivas, Francisco Puy Muñoz,
Alba Nogueira, Miguel García, Emilio Pérez Touriño, Antón Baamonde, Afonso
Eiré, Xulio Ríos, Manel Risques, Joaquim Brugué, Joan Saura, Avelino Pousa
Antelo.
Agradecementos
A Edicións do Castro pola reprodución de:
Anacos de Nova Galiza (Edición facsimilar). Sada-A Coruña. 1990
Estampas de Dibuxos de Guerra, de Arturo Souto, A Coruña, 1977
Páxinas facsimilares de Nueva Galicia, Sada-A Coruña, 1982
A Fundación Otero Pedrayo, de Trasalba
A Avelino Pousa Antelo, Carme Varela
A Fundación Castelao, de Santiago de Compostela
A Districte de Nou Barris, Ajuntament de Barcelona
A Ateneu Barcelonès
A Iago Seara, a Leiro e a Ramón Rey
A Lluís Berroy e a todos os colaboradores deste número
Maquetación
Signes, disseny i comunicació s.l.
Capa
Óleo de Castelao «Praia» (ca. 1922-1929), Museo de Pontevedra.
Catálogo da exposición «50 aniversario de Castelao»,
Fundación Caixa Galicia, 2000 p. 215
Ilustracións
Imaxes tomadas de Nova Galiza da autoría de: A. Souto; L. Seoane; Comeiro;
Gaya; Castelao
Debuxos de Tamara Díaz (Loira)
Algunhas das imaxes desta revista foron tomadas de Internet coa nosa gratitude
aos seus autores
Fotografías
Celso Díaz, Manolo Piñeiro e Xelasio Nogueira
Edita
Foro Cívico Galego de Barcelona (FCGB)
Registre d'Associacions de la Generalitat de Catalunya,
amb el núm. 273.250
Enderezo e correspondencia
Fabra i Puig, 365 08031 Barcelona
renovagaliza@yahoo.es
Imprime
Gramagraf, s.l.
Depósito legal: B-35.881-05
reNOVA GALIza respecta o código ortográfico dos textos
dos colaboradores.
O Foro Cívico Galego de Barcelona non se fai responsable da opinión dos
colaboradores. Agradécese a reprodución total ou parcial do contido da
publicación, citando a fonte de procedencia.
A edición deste número de reNOVA GALIza contou cunha subvención da
Generalitat de Catalunya
3

4 EDITORIAL
Editorial
Amar Galiza, honrar Catalunya:
na defensa dos dereitos humanos, nacionais e cidadáns
V elaí a divisa que move, une e abrangue aos membros do Foro Cívico Galego de Barcelona, entidade editora desta
reNOVA GALIza que aquí se abre á rosa dos ventos. Paixón por servir a Galiza como cidadáns de Catalunya
e arela de servizo a Catalunya como fillos de Galiza. Pois dende a consciencia de sermos «cataláns» en Galiza e galegos
en Catalunya, implicados no devalar dos destinos de ambas nacionalidades, non nos consideramos suxeitos
híbridos nin mestizos. Nin «cataláns evadits» nin galegos renegados. Senón persoas fronteirizas, encabalgadas,
quizais un chisco máis complexas e, polo tanto, un aquel máis ricas cós, digamos, íncolas sedentarizados. En todo
caso, na cerna do ideario desta revista harmoniza a defensa dunha mesma convicción proxectada en cadansúa realidade:
o dereito inalienable de Galiza e Catalunya como nacións históricas a seren donas de si. A soñárense, a pensárense,
a facérense, a refacérense e a rexeren os seus destinos por si mesmas. Ao seu xeito. Sen outras mediacións
que as que de seu conveñan en beneficio preeminente das súas cidadás e dos seus cidadáns, o que coimplica dicir
da Humanidade.
reNOVA GALIza sae á rúa para conmemorar a «Diada de Galícia a Catalunya» neste caloroso mes de xullo de
2005 en que as altas temperaturas estivais fan trasuar tamén os asuntos sociopolíticos de España, do goberno socialista
e do propio modelo organizativo do Estado autonómico nado da Constitución de 1978.
E nace coa vontade de ser un novo órgano de comunicación, multilingüe pero co idioma galego como lingua primeira
e principal, ao servizo das necesidades do grupo editor e das suxestións dos seus lectores e simpatizantes. De
abondo sabemos que a identidade é fonte de perplexidade filosófica, polo que nos afirmamos no idioma popular
galego como vehículo inescusable da nosa persistente autoidentidade. E así dende esta beira do Mediterráneo saímos
ao sol da Cultura universal falando co labio ilustre da nosa lingua galega irmandada coa catalá.
Folga dicir que lonxe do noso propósito remudar ou facer pasar por nova, reciclada ou refeita, aquela vella publicación
sobre cuxo nome se modela o desta: Nova Galiza, testemuña dos tempos en que as dúas Españas andaban a
tiros, desgarradas polo odio e os intereses irreconciliables de clase, de partido e de crenza. Como se sabe, Nova Galiza
foi, xunto a Nueva Galicia, a principal revista galega publicada durante a guerra civil, en edición trilingüe (galego,
castelá e portugués). Levou unha existencia azarosa e morreu prematura aos dezaoito números, sen apenas
poder cumprir un ano e catro meses de vida, entre abril de 1937 e xullo de 1938. reNOVA GALIza é, pois, un gromo
novo dunha vella videira que se enxerta nun Boletín de Escritores Galegos Antifeixistas, édito en medio dunha
terrible conflagración bélica.
Arestora Galiza e Catalunya áchanse nunha encrucillada decisiva para os respectivos roteiros políticos e sociais.
Obviamente, as circunstancias obxectivas son de natureza ben distinta e distante das daqueles anos tráxicos en que
Nova Galiza tivo razón de ser na súa sinxela forma e valente contido, tal como se viron obrigados a elaborala Castelao
e Dieste naquela Barcelona aterrorizada polos bombardeos indiscriminados da aviación fascista.
Pasaron máis de sesenta anos da sua nacencia e morte cando neste mes de xullo, a sociedade galega se atopa no
transo de asistir á constitución dun goberno bipartito entre o PSdG e o BNG. Evento democrático que, quizais –de
non mediar o bárbaro alzamento nacional se podería ter producido en 1936 en forma de alianza gobernativa de socialistas
e galeguistas, integrados entón na Frente Popular gañadora das eleccións e do plebiscito autonómico.
Arestora en Galiza, de se materializaren os pactos previstos, formarase un goberno progresista, nacionalista e de
esquerdas no que a cidadanía máis esixente e comprometida co país ten depositadas ilusións longo tempo defraudadas.
Nel recaerá a responsabilidade de acometer as fondas transformacións que precisan con urxencia a sociedade,
a economía e a vida política. Pero non só da Galiza tetraprovincial senón tamén da universal, a dos decisivos
«residentes ausentes» (isto é a Galiza da Terra e a da Diáspora). Felizmente, por fin Galiza, tan tarda e retardataria
en tantos lances da historia, abandonará cun penoso retraso respecto a outros países do Estado español o ciclo posfranquista
para comezar a camiñar polos vieiros da democracia social, agardamos que reforzada pola construción
identitaria.
Neste mesmo intre, Catalunya non atravesa un transo menos transcendente. Rexida por un goberno tripartito,
progresista, «catalanista e de esquerdas» formado da alianza do PSC, ERC e IC-V-EUiA, áchase na recta final da elaboración
parlamentaria do novo proxecto do seu Estatuto de Autonomía, cun teito competencial e financeiro que

EDITORIAL 5
se prevé de vasto alcance. Como cidadáns de Catalunya identificámonos coa súa loita a prol de consolidar os dereitos
nacionais e cidadáns. Comprobamos decote que cun firme pulo de autogoberno o país progresa ao ritmo que se
democratiza. E a lingua catalá acada cotas de normalización das súas funcións e usos nunca dantes acadadas. Digan
o que queiran os patriotas españois e os cosmopolitas ilustrados: o nacionalismo democrático é taumatúrxico e
motor insustituíble para o desenvolvemento dos pobos negados, coma os nosos, por nacións armadas con poderosos
exércitos militares e mediáticos.
Nesta xeira apaixonante dunha nova andaina para a cidadanía de Catalunya e de Galiza, sae do prelo reNOVA
GALIza resolta a pór o seu croio nesa amilladoiro sempre inacabado da defensa dos dereitos humanos, nacionais e
cidadáns. Consciente de que o camiño cara a liberdade das patrias fundadas sobre a sementeira dos poetas, dos filósofos
e dos historiadores en ausencia dos políticos profesionais, precisa dunha sociedade civil forte e organizada.
Nas páxinas a seguir izamos ao vento da historia a bandeira galega envolta na senyera e coidamos dicir en dúas
palabras a síntese de quén somos, qué queremos e o horizonte cara o que traballamos: renovar galiza, in nomina
númina: título-rechamo co que arelamos, ademais, facer partícipes aos lectores do noso propósito fundacional e
compromiso transformador. Prácenos esclarecer que como fillos do pobo traballador de Galiza sentímonos gromos
dunha fecunda xinea civil. Que atesoura case dous séculos de loita na clandestinidade, na resistencia, no exilio, nas
marxes do sistema, na «negra sombra» plena de luz atlántica: a do Galeguismo político de signo democrático, liberal,
republicano e progresista.
O horizonte temático é o dunha revista interdisciplinaria que, ademais, tentará cumprir os parámetros que os devanceiros
foron asentando para a prensa galega desta xinea. Sobre tres repulsas: o antilocalismo, por entendermos
o chovinismo contrario á idea nacional; o antiimperialismo, por coidarmos o colonialismo e a seudoglobalización
adversos á xustiza e o respecto debido á liberdade dos pobos pacíficos do mundo; e o antifolclorismo, por rexeitarmos
o rebaixamento vulgarista da grandiosa cultura popular.
Como o lector observará , non foi ao chou que decidimos que os contidos deste número 1 aparecesen enmarcados
entre dous compendios xurídicos de máxima significación histórica, guieiros básicos da sensibilidade ética.
Así, na sobrecapa, loce a tan sabida como esquecida Declaración Universal dos Dereitos Humanos e na antecuberta a
pandectas co ideario do Galeguismo contemporáneo (tomado en facsímil dun dos derradeiros números de Nova
Galiza). Ideario nado do programa básico das Irmandades da Fala (1916). Concretado e desenvolvido no Manifesto
Nazonalista de Lugo (1918). Reasumido na declaración de principios do Partido Galeguista (1931). Sintetizado
nas conclusións do documento presentado á Sociedade das Nacións en Berna (1933) e amplamente refrendado
pola sociedade galega no Estatuto de Autonomía do 36.
ReNova Galiza aposta, en fin e sen recato, pola Galiza «galega» e pola Catalunya «catalá» (sen pleonamos). Enlazadas
nun común vencello de universalismo humanista, soberanista e solidario. Consciente das glorias e tristuras
do pasado e das responsabilidades presentes que a todos nos desafían no contexto peninsular e europeo.
Dito en ritual fórmula hemerográfica: «Velaquí a casa aberta de portas e fiestras a todos e a todo teimando en que
nada do noso Tempo e Terra nos sexa alleo».
Boandanza e saúde.

6
CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
Dentro da prensa bélica republicana esta foi a irmá maior da revista
Nova Galiza e, xunto con ela, a máis valiosa publicación en
galego da etapa. Trátase dun periódico bilingüe, que comezou a editarse
en Madrid o 17 de maio de 1937, como semanario. En xaneiro
de 1938 trasladouse a Barcelona por mor dos avatares bélicos e,
probablemente, o número do 7 de novembro de 1938 foi o derradeiro
da publicación, cun total de 50 números.
De orientación comunista, antifascista e galeguista, tivo por directores
a José Gómez Gayoso e a Manuel Moure e como colaboradores
a Ramón Cabanillas, F. Delgado Gurriarán, José Mª Acebo,
Arturo Cuadrado, J. Briones, Castelao e Santiago Álvarez, organizador
do Batallón de Milicias Galegas. Nada a resultas da creación do
exército regular, posicionouse abertamente a prol da República e
contra da sublevacion militar. Un dos seus obxectivos primordiais
foi a creación dunha Fronte Popular Antifascista Galega (que nunca
se chegaría a formar) destinada a liberar Galicia, tomada polos
«nacionais» a pouco de iniciarse a contenda.
En realidade, Nueva Galicia foi unha transformación da publicación
El miliciano gallego, co que acabou converxendo despois de
coexistiren durante un período de dous meses, entre maio e xuño
do 1937.
Na seguinte páxina facsimilar, correspondente ao número 47,
ofrécese unha reportaxe sobre o Día de Galicia celebrado en Barcelona
en xullo de 1938, que reproducimos íntegra polo seu valor histórico
en canto a primera celebración desta simbólica data no país
catalán.

8 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
O 25 de xullo,
entre a veneración ao Apóstolo e as reivindicacións nacionais
Helena Domínguez
O «Día de Galiza», o «Día da patria galega» ou o «Día
do Apóstolo» son algúns dos nomes usados para referirse
á festa do 25 de xullo. Cada denominación obedece,
dalgún xeito, a cadansúa interpretación do significado
da celebración, xa que non hai unanimidade entre os
galegos. O día de Galiza ha de compartir protagonismo
coa festa de exaltación do Apóstolo Santiago, patrón de
España, e moitas veces, a celebración institucional da
Xunta de Galiza fixo máis fincapé nesta idea que na propia
reafirmación da identidade galega.
A celebración do Día de Galiza é unha efeméride relativamente
nova. Foi institucionalizada polas Irmandades
da Fala na IIª Asemblea Nacionalista, celebrada
en Santiago os días 7, 8 e 9 de novembro do ano 1919,
recollendo unha proposta da emigración galega nas
Américas. Así, ao ano seguinte, festéxase por primeira
vez o 25 de xullo no seo dalgunhas sociedades, con música,
xantares e artigos nos xornais afíns.
Ao comezo, a celebración estivo cargada dun simbolismo
de amor á terra, e mesmo dun sentimento relixioso
de veneración ao Apóstolo, cunha escasa práctica
política de masas. Porén, esta pequena semente tronzou
coa chegada da dictadura de Primo de Rivera, que
reduciu o festexo á intimidade e ao recollemento «espiritoal».
A festa volveu agromar con forza en 1930, impulsada
por un nacionalismo galego animado pola fundación
do «Seminario de Estudos Galegos» (1923), pola creación
do partido político ORGA (1929) e pola celebración
da «VI Asembreia Nazonalista» das Irmandades da
Fala (1930). Os actos máis importantes tiveron lugar en
Vigo. Ramón Cabanillas presidiu no Teatro García Barbón
un afervoado mitin no que interviñeron Castelao,
Otero Pedrayo e Paz Andrade. O éxito da xornada quedou
recollido no número 275 do voceiro nacionalista A
Nosa Terra: «Non podemos ocultar o noso entusiasmo
ao escribir estas liñas [...]. Este ano celebrouse o Día de
Galicia [...] d’un xeito definitivo que xa non hai maneira
de atallar a marcha triunfal, asoballante, da idea galeguista».
No 1934, a celebración principal trasladouse a Com-
postela e incorporouse o chamado «mitin das arengas»,
que respondía á nova estratexia de masas do flamante
Partido Galeguista, fundado no 1931. Este primeiro mitin
das arengas celebrouse na Praza da Quintana, durou
algo máis de dúas horas e nel participaron vinte oradores,
entre eles, Castelao, Bóveda, Suárez Picallo, os irmáns
Vilar Ponte e Otero Pedraio e Emilia Docet, daquela
miss España, «a primeira muller que soupo
sentirse orgulosamente galega fora da sua terra», como
informa o n.º 341 de A Nosa Terra. Ao mesmo tempo,
celebráronse actos en Ourense, A Coruña, Pontevedra,
Ferrol, Lugo, Redondela... quedando consolidado definitivamente
o «Día de Galiza».
Durante a ditadura de Franco, coñecida en Galiza
como «a longa noite de pedra», prohibiuse a celebración
pública do 25 de xullo e o galeguismo concentrouse
ao redor da tradicional misa por Rosalía de Castro na
igrexa de Santo Domingo de Bonaval. Foron as sociedades
galegas na emigración as que mantiveron acesa a
convocatoria. Durante a celebración do 25 de xullo de
1948, Alfonso D. Rodríguez Castelao pronunciou no
Centro Galego de Bos Aires o que foi o seu último discurso
en público, titulado Alba de Groria. O ideólogo
do nacionalismo galego fixo un espléndido repaso pola
historia de Galiza para concluír cun esperanzado anuncio
do rexurdir da patria galega.
Xa a finais da década dos 60, as organizacións nacionalistas
volveron convocar publicamente o Día da
Patria Galega e xurdiron en Compostela as primeiras
manifestacións a prol dunha «Galiza ceibe», malia a
represión. É por esta época cando se comeza a utilizar
o termo «Día da Patria Galega», denominación
que se mantén na actualidade, aínda que tamén se
segue utilizando a de «Día de Galiza» ou «Día do
Apóstolo».
Dende a instauración da democracia e a promulgación
do Estatuto de Autonomía de Galiza, as organizacións
políticas e as institucións públicas programan actividades
para conmemoraren a data. Ás misas e
ofrendas oficiais ao Apóstolo dos sectores máis conservadores,
súmanse as manifestacións populares de carácter
reivindicativo e as proclamas políticas invocando
á independencia da Galiza, todo nun ambiente de
festa que ten o seu epicentro nas rúas do casco vello de
Compostela.

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 9
Petita història de la Diada de Galícia i celebració a Catalunya
Encara que fora de Galícia la data del 25 de juliol és
principalment coneguda perqué es fa la celebració del
dia de Sant Jaume, en gallec conegut com dia de Santiago,
per una part de la comunitat gallega es tracta d’una
data amb connotacions marcadament nacionals. És
cert que les circunstàmcies històriques han fet que
aquesta data hagi estat presa com a símbol per a la celebració
del patró d’Espanya des de que així ho va instaurar
el franquisme. No obstant això, per a la Galícia
conscient de sí mateixa aquesta data té una altra significació:
és sobretot «O Día da Patria Galega», sense que
això vagi en detriment del seu contingut religiós.
No deixa de ser una contradicció, com tantes de les
que hi han a Galícia, que el mateix 25 de juliol a la seva
capital, Santiago de Compostela, es facin conjuntament
dues celebracions. Una d’elles té lloc a la coneguda Praza
do Obradoiro i a la Catedral de Santiago, on assisteixen les
autoritats institucionals, tant de Galícia com d’Espanya,
per fer una ofrena a l’Apostol en la seva condició de patró
d’Espanya. L’altra celebració té lloc a la Praza da Quintana,
situada darrera de la Catedral, i és allà on les forces
galleguistes fan un acte de reafirmació dels símbols i de
la identitat de Galícia com a realitat nacional.
La consolidació d’aquesta data com a Diada Nacional
de Galícia té el seu origen a l’any 1920 quan el col·lectiu
galleguista Irmandades da Fala la va promoure com a
instrument de difusió dels ideals nacionals. L’exaltació
de la bandera, l’escut i l’himne així com el contingut patriòtic
de la cel·lebració continuaren fins l’aturada forçosa
que imposà la dictadura de Primo de Rivera. A partir
de 1930 es reprèn la celebració fins l’esclat de la
guerra civil. Durant l’època de la posguerra, el nacionalisme
gallec exiliat a Buenos Aires, representat pel republicà
Partido Galeguista i sota el lideratge de qui ha estat
un dels màxims representants del nacionalisme galleg
del segle XX, Alfonso D. Rodriguez Castelao, va recuperar
i consolidar aquesta celebració com Diada Nacional
de Galícia, coneguda al pais com «Día da Patria Galega».
En aquest cas, allò que no podia tenir lloc a terres
gallegues per causa de la represió franquista ho feien els
exiliats a terres argentines. A finals de la dècada dels
seixanta les forces polítiques nacionalistes d’esquerras
van mantenir la tradició de la celebració, al mateix
temps que els galleguistes es reunien a la missa de Rosalia
a Santo Domingos de Bonaval.
Amb la recuperació de la democràcia i de les institucions
autonòmiques, les forces nacionals gallegues van
poguer recuperar també la celebració a Santiago de
Compostela. Tot i així la Galícia amb representació institucional
que ha governat el pais en les darreres dues dè-
cades no ha volgut imprimir un caràcter propi a aquesta
celebració tal i com havia estat en el seu esperit original.
Aquest ha estat el motiu pel qual la Galícia que anomenem
conscient de sí mateixa s’ha vist obligada a celebrar
aquesta data amb actes al marge dels oficials. Esperem
que en un futur proper, amb la constitució del nou govern
gallec progressista, la celebració de la Diada Nacional
de Galícia per part de les institucions que representen
a la ciutadania gallega també sigui una realitat.
Des de fa anys la comunitat gallega de Catalunya ve
celebrant aquesta diada bàsicament al voltant de dues
celebracions religioses –dues misses– que tenen lloc respectivament
a la Catedral de Barcelona i a l’església de
Sant Jaume del carrer Ferran. Aquestes celebracions religioses,
tot i que necessàries, no omplen les demandes ni
expectatives de molts dels gallecs que residim a Catalunya
i que entenem que Galícia mereix un reconeixement
adient al que representa com a realitat cultural i històrica.
És per aquest motiu que un grup de nosaltres, agrupats
sota les sigles de Foro Cívico Galego, hem promogut
aquesta iniciativa de celebrar el Dia de Galícia a Catalunya
per tal que el nostre pais d’origen, que tant ha vingut
aportant a la realitat social de Catalunya, tingui un reconeixement
per part de les institucions catalanes tal i com
nosaltres entenem que es mereix. Avui, potser més que
mai, ens sentim reconeguts com allò que som: ciutadans
catalans d’origen gallec. Persones de la societat civil catalana
que compartim aquestes dues pàtries que han
configurat la nostra experiència vital.
I per tal que aquest reconeixement fos una realitat ens
vam dirigir, a través del departament de Relacions Institucionals
i Participació, al Govern de la Generalitat. El
govern català va entendre el sentit de la nostra demanda
tot proporcionant-nos el recolçament necessari per a la
realització d’aquest acte. Es per això que fem públic el
nostre agraïment al Conseller de Relacions Institucionals
i Participació, Honorable Joan Saura, tot demanat-li
que faci extensiu aquest agraïment a través de la seva
persona al conjunt del govern de Catalunya.
Amb aquesta celebració de la Diada Nacional de Galícia
a Catalunya, fem realitat un dels nostres més ferms
desitjos: construïr espais de germanor, solidaritat i progrés
entre Galícia i Catalunya. Perqué tenim la convicció
de que en el camí que estan recorrent tots dos pobles,
cadascun amb els seus ritmes, en la recuperació
d’allò que fins ara l’història els havia negat, Galícia i Catalunya
tindran molts punts de trobada per avançar
conjuntament en el ple reconeixement dels seus drets
nacionals. Tant de bo sigui així.
Foro Cívico Galego de Barcelona

10 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
As relacións políticas de Galiza, España e Europa
no século XXI: propostas para a reflexión
reNOVA GALIza púxose en contacto cunha serie
de persoeiros do mundo da política, da cultura e da
universidade co obxectivo de ofrecer unha visión plural
e aberta sobre cales poderían ser os modelos políticos
máis axeitados para Galiza, España e Europa nestes
tempos de cambios. Todos os colaboradores
respostaron ás mesmas seis preguntas con liberdade
de enfoque e de extensión. Ademais das persoas que
achegan as súas reflexións nestas páxinas, foron convidados
Carme Hermida Gulías, X.L. Méndez Ferrín,
Menchu Lamas, Nieves Lagares, Xosé Chao Rego e
Antón Costa, que por diversos motivos non puideron
colaborar.
Cuestións
Sobre España: nacionalismos vs. UE; reformas estatutarias
1
2
O Estado español debe xestionar as inquedanzas de autogoberno das diferentes comunidades culturais
dentro das súas fronteiras; e por outra parte, asiste a unha perda de competencias e de soberanía en
favor dun espazo supranacional como é a Unión Europea. ¿Como se podería resolver este dobre desafío?
Estamos asistindo a un proceso de reformas estatutarias que pon de manifesto o esgotamento do actual
modelo político vixente. ¿Cara que modelo debería camiñar España? ¿Como negociar a participación
no espazo público desde a pluralidade?
Sobre Galiza: autogoberno; proxecto soberanista.
3
4
¿Que modelo de autogoberno coida útil para a Galiza do século XXI?
¿Que pros e contras lle ve a un proxecto político soberanista?
Sobre Europa: Galiza na UE; recoñecemento das nacións sen Estado.
5
6
¿Que espazo de participación política cre vostede que podería ter Galiza en Europa?
¿Considera vostede que a UE debería recoñecer os dereitos políticos das nacións sen Estado?

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 11
1
2
3
Antón Baamonde
(Vilalba, 1959)
É ensaísta e profesor de filosofía.
Debe resolver este desafío sen espírito agónico.
Dende logo, España non é o Imperio Austro-
Húngaro a punto de entrar en liquidación. Temos
que acostumarnos a entender que vivimos
en realidades máis líquidas, sempre co seu punto
de licuefacción, pero sempre co seu cociente
de densidade. A España –e se me apuran a Madrid,
concretamente, que se toma a si mesma
por España– estalle indo bastante ben con iso
que chaman Europa, e con iso que chaman «comunidades
autónomas». Un podería falar de
«Gobernanza multinivel» pero tal vez se trate só
de comportarse conforme ao mellor liberalismo,
que ten respecto polo que hai e que conserva o
espírito do pacto, «foedus», do federalismo.
Parece que se está renegociando o pacto que
deu lugar á transición. Persoalmente, son partidario
do tipo de federalismo que acostuma a
defender Ferrán Requejo, pero, en todo caso,
son optimista acerca de que, finalmente, se
trate de asuntos fiscais ou de asuntos xurídicos
e políticos, chegarase a un acordo razoable.
O que me preocupa, sen embargo, é a ausencia
dunha opinión pública española na
venerable tradición do republicanismo federal:
unha opinión educada en ver a diversidade
como un ben e en recoñecer a súa pluralidade
coma unha fermosa vitoria da realidade sobre
a abstracción dun estado que quixo eliminar a
diferenza e non o conseguiu.
A opinión que con raras excepcións se difunde
dende os grupos mediáticos madrileños ten o
seu punto de moderno lerrouxismo. Iso pódenos
traer problemas.
O novo Estatuto, como non podería ser doutra
maneira, dada a aritmética parlamentar, vai
ser froito da negociación entre as tres principais
forzas políticas do país. Non é necesario
ser moi imaxinativo para entender que estas
forzas ao máis que van chegar é a situar as
«É preocupante a ausencia
dunha opinión pública española
na venerable tradición
do republicanismo federal»
«Convén que Galicia defina
de modo máis decidido,
e conforme aos seus espazos
de interese, unha política
internacional non só europea»
4
5
6
súas expectativas nos límites da reforma catalá,
co sobreentendido de que a Galiza, hoxe
por hoxe, lle interesa fiscalmente o estado.
Agora ben, o que estamos a ver agora é un
cambio de goberno provocado por transformacións
na socioloxía do país, na súa estrutura
produtiva, na súa estratificación social, na súa
cultura urbana, etc. ¿Qué consecuencias terá
este cambio a longo prazo na estrutura das
súas elites? ¿entenderemos que en Galicia
existen Caixas e Bancos, tamén unha certa
burguesía, á que é necesario facer entrar a un
certo proxecto de país posible? ¿entenderemos
que non temos un esquema propio de inserción
na economía global, e por tanto un
modelo económico claro de referencia? ¿entenderemos
que ou o galego se consagra como
idioma das clases medias urbanas ou terá o
mesmo destino que o gaélico, incluídas as detestables
e hipócritas lamentacións dos galeguistas
e dos outros?
Estas preguntas están destinadas a concluír
que o esquema xurídico non o é todo. Que ou
nos dotamos de maiores intelixencias e talentos
para conducir o país sen prexuízos ou,
unha vez máis, chegaremos tarde á estación
de partida. Esa é a responsabilidade dos que
agora comezan a súa tarefa.
¿Que tal vez a Galicia, como pequeno estado,
lle iría mellor dentro da UE, pero fóra de España,
coma, un dicir, a Finlandia ou a Irlanda?
Cabe, pero creo que, hoxe por hoxe, resulta
máis produtivo facer as preguntas que anteceden
e resolver os interrogantes que propoñen.
Creo que vai ter a resultante da renegociación
do pacto constitucional e estatutario. Por suposto,
un aumento da demanda de autogoberno
tería efectos nese nivel. En todo caso, convén
que Galicia defina de modo máis decidido,
e conforme aos seus espazos de interese, unha
política internacional non só europea.
Naturalmente. Establecendo, sen embargo, os
procedementos legais mediante os que eses
dereitos se farían efectivos.

12 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
1
Xosé Luís Barreiro Rivas
(Forcarei, 1949)
Foi Conselleiro de Presidencia da Xunta durante o goberno de Fernández Albor, e vicepresidente
na época de González Laxe. Actualmente é profesor de Ciencias Políticas na Universidade de
Santiago e analista político nos medios de comunicación.
O proceso de construción da Unión Europea
debería convivir, e de feito convive, cunha crecente
descentralización dos Estados que a
compoñen, xa que a transferencia de competencias
cara a unidade supranacional europea
e cara as comunidades autónomas cara abaixo
non son máis que dúas facianas dun mesmo
problema: a crise efectiva do Estado nacional
como cerne da organización política mundial.
De feito pode dicirse que o estado nacional fai
crise, agora mesmo, polas mesmas razóns que
naceu entre os séculos XIV e XVI, cando a emerxencia
dun novo sistema de produción e distribución
de bens, e a emerxencia de clases sociais
e relacións laborais vencellados ao
mesmo, contribuíron de forma decisiva á conformación
dunha nova orde política, o Estado
moderno, que viña impulsado polas monarquías,
polas burguesías e pola modificación
dos modelos impositivos, das burocracias administrativas
e militares e das técnicas de
guerra.
En realidade podería dicirse, simplificando
moito, que as dimensións e estruturas do Estado
nacional amosan hoxe unha inadecuación
para a xestión das sociedades de benestar que
se aprecia por arriba e por abaixo, xa que os
Estados son demasiado pequenos para facer
fronte aos retos da competencia internacional
e das políticas globais, mentres son demasiado
grandes para administrar os bens e servizos
máis próximos ao cidadán.
Xa que logo, non debería haber contradición
entre o proceso de construción de unidades
supranacionais, coma a UE, que xestionan
«Non debería haber contradición
entre o proceso de construción
da UE e a capacidade das
unidades menores para xestionar
as actividades que teñen que ver
coa personalidade comunitaria,
coa cultura e cos sinais de
identidade»
2
certos aspectos da nosa vida e actividade, e a
crecente capacidade das unidades menores,
calquera que estas sexan, para xestionar as actividades
e competencias que teñen que ver
coa personalidade comunitaria, coa cultura e
cos sinais de identidade.
O problema non ven de aí, senón dun feito
moito máis complexo e difícil de solventar, xa
que os colectivos que progresan e teñen capacidade
para mesturarse con outros, ou que son
forzados a eles, tenden a perder elementos de
identidade, para compartir sinteses posteriores
que dan lugar ao permanente desfile de
culturas e civilizacións que constitúen a historia
de Europa e do mundo. As linguas e as culturas
só perviven intactas no illamento e na
pobreza, e tenden a evolucionar e a mistificarse
na multirrelación e na riqueza. A iso hai que
engadir que as culturas máis potentes tenden
a ser vistas como máis «útiles», nun proceso
de hexemonías e rupturas que pode ser matizado
pero que é imposible frear. E por iso hai
que acostumarse a vivir estes fenómenos sen
dramatismo, colaborando neles, aceptando
certos cambios, e facendo políticas de compromiso
que non cedan máis espazos dos que
é inevitable ceder.
Non está claro que o modelo actual estea tan
esgotado, nin que esteamos construíndo outro
mellor e máis eficiente. De feito estamos sendo
arrastrados por un proceso de encantamento
colectivo que converte o cambio de modelo
nun progreso entitativo, cando aínda está por
demostrar que teñamos os acordos básicos
para substituír a este sistema herdado da
Transición que deu magníficos resultados.
O grande reto do actual sistema consiste en
modificar o sistema de financiamento autonómico
para progresar cara fórmulas de maior
autofinanciamento e de maior responsabilidade
fiscal. E iso, que é doado acadar cando se
trata dunha soa Comunidade Autónoma, ou
dun grupo homoxéneo de Comunidades, convérsese
nun problema endiañado cando se trata
de dar resposta simultánea a tódalas comunidades
autónomas, de tal xeito que se lle

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 13
3
4
garanta unha xusta competitividade ás máis ricas
e avanzadas, e un sistema de solidariedade
e redistribución acaído para as máis atrasadas
e máis empobrecidas.
A fórmula de reforma actual, que se fai nun
marco constitucional que tamén está en período
de reforma, e que se inicia cando vascos e
cataláns desbordan o marco vixente á procura
dun marco diferencial ao que de feito nunca
renunciaron, está cheo de incertidumes e contradicións.
As bases do sistema actual son boas, xa que se
trata dun modelo federalizante e aberto que facilita
as sucesivas adaptacións do modelo e as
necesarias interpretacións constitucionais que
o fan posible. E por eso deberíamos estar moito
máis preocupados polas cuestións técnicas
que polas xurídicas, e non á inversa, como agora
estamos facendo. O modelo actual dista
moito de estar esgotado. E os novos paraísos
que se nos ofertan distan moito de ter demostrada
a súa eficiencia e viabilidade. E por iso
creo que deberíamos ser algo máis cautos á
hora de entregármonos nas mans dunha novidade
polo único feito de que sexa novidosa e
estea chea de verbas grandilocuentes.
Eu non teño ningunha dúbida en afirmar que
un proxecto soberanista é hoxe extemporáneo
e constitúe un despropósito político que camiña
en contra da lóxica dos tempos. A pesar dos
momentos críticos que atravesa o proceso de
construción da UE, e do lonxe que fican os intentos
de construción dunha democracia global,
non teño ningunha dúbida de que o soberanismo
é un enfoque político en retroceso, e
a crise percíbese ao mesmo tempo na perspectiva
das nacións con Estado e sen Estado.
O modelo de organización política do futuro estará
baseado nunha progresiva inserción funcional
en múltiples ámbitos de decisión, cuxa
estrutura estará baseada en fórmulas de consenso
voluntario e de relación flexible, seguindo
un modelo bastante parecido ao que é o diálogo
federalizante dos poderes europeos. E
tamén teño a sensación e a esperanza de que
as fronteiras competenciais estarán máis baseadas
en observacións técnicas e funcionais
que en prexuízos asentados na concepción
esencial dun nacionalismo que se reivindica
en termos de diferenciación e independencia.
O que si seguirá sendo importante é todo o
que ten que ver coa identidade dos pobos ou
dos grandes grupos humanos que han de actuar
como interlocutores nos procesos políticos
de longa duración e amplo alcance, nos
que o diálogo entre colectivos pode acadar
certos niveis de diálogo que dificilmente se
atopan en estruturas democráticas e parlamentarias
hipertrofiadas. Pero incluso esta
identidade, que ten fortes alicerces culturais,
históricos e políticos, non poderá considerarse
coma un produto terminado e fixado, que funciona
coma un molde ríxido para o desenvolvemento
da vida social, senón coma unha construción
flexible e evolutiva que acada novos
perfís e dimensións, que incorpora elementos
de multiculturalidade e transversalidade cultural
e axiolóxica, e que en ningún caso debe
servir para poñer freo ás necesarias evolucións
dunha sociedade aberta e contextualizada en
mundos notablemente máis amplos e diversos.
Xa que logo penso que o único modelo de autogoberno
que Galicia precisa e poderá soportar
no século XXI é aquel que está pensado
para administrarse e participar na unión europea,
máis centrado na xestión efectiva do benestar
e da liberdade democrática que no
afianzamento dun estatus formal, político ou
xurídico, que só pode afianzarse e lexitimarse
na práctica exitosa das políticas avanzadas.
Se lle chamamos soberanismo a unha afondamento
efectivo na capacidade de xestión, poderíamos
dicir que o soberanismo aínda ten algún
futuro. Se lle chamamos soberanismo a
unha resposta acaída contra as tentacións rexeneradoras
dun vello Estado centralizado e
esencialista, tamén podemos dicir que o soberanismo
conserva conxunturalmente un certo
senso. Se dicimos soberanismo para subliñar a
necesidade de políticas autónomas encamiñadas
a potenciar a identidade cultural e política
e a poñela en contribución cara a participación
en procesos políticos amplos, non pode
negarse a necesidade dunha certa impronta
soberanista. Máis alá diso, cando o soberanismo
implica unha revisión dos procesos políticos
de unión e converxencia, ou cando se presenta
coma a utopía dos paraísos pequenos,
penso que o soberanismo non ten futuro, e
que en modo algún debería orientar os modelos
autonómicos de Galicia no século XXI.
Creo ademais que o actual proceso de reforma
dos textos que tratan de reformar e actualizar
a relación de poderes entre o Estado español
e as autonomías, dilapida innecesariamente

14 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
5
1
2
3
4
moitas enerxías, e mete a Galiza nun proceso
que non é o máis axeitado para replantearnos
o noso futuro.
Coido que Europa non pode avanzar no medio
dun galimatías asembleario no que cada decisión
sexa comparable a unha carreira de obstáculos
contras o vento dos localismos, dos
particularismo e da visión limitada e territorializada
de tódolos intereses. Por iso creo que
Europa debe respectar e favorecer tódolos dereitos
e tódalas particularidades, pero que non
debe someterse a un modelo de xestión ineficiente,
custoso e incomprensible.
Aínda que hai moitas cousas que deben mellorar
en Europa, eu estou moi de acordo coas liñas
básicas trazadas no tambaleante proxecto
de Constitución para Europa que acaba de en-
Xosé M. Beiras Torrado
España debería camiñar cara un modelo confederal
artellado sobre as catro realidades sociopolíticas
nacionais: Galiza, Euskadi, Catalunya
(ou os Països Cataláns) e a mais estricta
España.
Un modelo de Estado republicano, baseado na
expresión da soberanía democrática do povo
galego e confederado nun espazo político supranacional,
sexa peninsular ou europeu.
A un proxecto político soberanista non lle vexo
máis contras que a «contra» do chovinismo de
estado español que pon o carro diante dos
bois: o apriorismo aberrante do unitarismo,
descarado ou disfrazado de autonomía.
O proprio da súa condición de nación europea
nunha Europa dos povos. Lembremos que esa
condición de nación europea da Galiza xa fora
6
callar nos referenda de Francia e de Holanda.
E teño por certo que o noso futuro como pobo
depende moito máis da nosa participación activa
e congruente na vida social e cultural que
da presenza multiplicada de delegacións e votos
nos procesos de decisión da UE.
Claro que estas afirmacións requiren moitas
precisións e matizacións referidas a aspectos
concretos. Pero en liñas xerais atéñome ao
dito ata agora.
Cada vez creo menos nos dereitos enunciados
para os pobos, e creo moito máis nos dereitos
anunciados para as persoas, de tal xeito que
poderamos chegar a unha situación na que a
construción dos procesos colectivos non fora
máis que unha sinerxia derivada da radical liberdade
exercida libremente polas persoas.
(Santiago de Compostela, 1936).
Foi un dos fundadores do Bloque Nacionalista Galego. Entre 1985 e 2001 foi deputado no Parlamento
galego e candidato á presidencia da Xunta polo BNG. É catedrático de Estrutura Económica
na Universidade de Santiago.
«A única UE viábel e congruente
sería a que se artellase sobre
as realidades sociopolíticas
e socioculturais uninacionais,
teñan Estado propio ou non»
5
recoñecida pola Sociedade de Nacións –ou
sexa o precedente histórico da ONU– en Xenebra
en 1933, nada menos.
Considero que a única Unión Europea viábel
e congruente coa idiosincrasia e historia da
propria Europa sería mesmamente a que se
artellase sobre as realidades sociopolíticas e
socioculturais uninacionais, teñan –como Irlanda
ou Portugal– ou non teñan –como Galiza
ou Catalunya– Estado proprio arestora.

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 15
1
2
3
Afonso Eiré
(Chantada, 1955)
É xornalista e escritor. Dirixe o semanario A Nosa Terra.
Desde a aprobación da actual Constitución foi
perdendo competencias que semellaban consubstanciais
para o propio Estado, como as
monetarias, pero tamén en política de defensa
ou fronteiras. Aos partidos políticos españois e
aos ‘gardiáns das esencias’ non lle importou
moito nin se produciu un debate social.
Outra cousa é cando se trata de que certas
competencias as asuman as comunidades autónomas,
que tamén forman parte do Estado,
que son Estado.Ollan calquera ‘cesión’ como
unha fenda na ‘sagrada unidade de
España’.Así que a reformulación do Estado español
é unha necesidade para adaptalo ás novas
circunstancias. Primeiro definindo claramente
o papel das nacións dentro do Estado.
En segundo lugar as relación do Estado coa
UE. E, finalmente, as relacións das nacións
coa UE, e a súa presenza nos órganos supracomunitarios.
O Estado español debe de camiñar cara a un
Estado confederal, mediante un pacto entre
as nacións que o conforman, aínda que dentro
destas nacións (España ou os Països Cataláns)
poidan coexistir as actuais autonomías).
A negociación debe de celebrarse conxuntamente
entre as distintas nacións co Estado,
chegando a un Pacto confederal, no que non
se trate tanto de delimitar as competencias de
cada nación, senón de recoñecer os dereitos
propios (non outorgados como son as autonomías)
levantando sobre deles un Estado plurinacional.
Un modelo no que Galiza participe no Estado
en pé de igualdade coas outras nacións que o
poidan conformar (incluída Portugal, algún
día). Con competencias que sexan propias e
irreversíbeis, aínda que poida pactar a súa cesión
ao Estado. No que se recoñeza o dereito á
autodeterminación como pobo e poida desenvolver
toda as súas potencialidades, no plano
cultural,lingüístico, pero, sobre todo, poida
aumentar o nivel de vida dos seus habitantes
impedindo a emigración e dándolle oportunidade
aos galegos da diáspora a volver se así o
deciden. Un autogoberno no que Galiza sexa
4
5
6
dona do seu destino e poda camiñar conxuntamente
cos outros pobos ibéricos en irmandade.
Gobernemos nós a Nosa Terra, é máis ca un
eslogan. É asumir o leme do Futuro e responsabilizarse
do destino. Leva consigo un cambio
de mentalidade, pasando dos laios á acción.
Remataría co victimismo e coa idea de
dependencia económica para evolucionar e
medrar. Sería o comezo do fin do colonialismo
que ataca tanto á nosa economía como ao
noso xeito de cavilar.
É preciso o recoñecemento, primeiramente
formal, de Galiza como unha nación sen Estado,
pero tamén da súa cultura e da súa lingua.
Como tal nación ten que estar presente nos organismos
nos que se decida ou lexisle sobre
os seus intereses preferentes. A Lei electoral
das eleccións europeas debe contemplar a Galiza
como circunscrición propia.
A UE ten que deixar de ser un espazo de transacción
económica para converterse nun espazo
político, pasar do Mercado Común Europeo
á Europa dos Pobos. Para iso a nova
Constitución da UE debería recoñecer non só
os dereitos políticos das nacións sen Estado e
o dereito á autodeterminación, senlleiramente,
senón articular estruturas e mecanismos
de participación.Comezando pola participación
na redacción da propia Constitución. A
actual está sendo contestada entre outras cousas,
polo seu sesgo economicista e a nula participación
dos cidadáns.
«A lei electoral das eleccións
europeas debe contemplar
a Galiza como circunscrición
propia»

16 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
1
2
Miguel García
(Vigo, 1979)
É licenciado en Filosofía. Pertence ao Conselho Nacional da Assembleia da Mocidade Independentista
(AMI) e milita en NÓS-Unidade Popular.
A Uniom Europeia, que a nível político, social
e económico representa umha grave ameaça
para os interesses do nosso povo, tem paradoxalmente
a capacidade de questionar, ainda
que só for teoricamente, a dependência da
Galiza a respeito do Estado Espanhol. A deslocaçom
dos centros de decissom para fora dos
limites do Estado torna absurdo e prejudicial,
a olhos de qualquera, que os interesses e as
demandas da Galiza tenham que passar por
um filtro prévio em Madrid. Por qué checos,
malteses ou luxemburgueses podem defender
os seus interesses negociando directamente e
com voz própria na cena internacional, mentres
os nossos som mal defendidos e empregados
como moeda de troca polos diplomáticos
espanhóis? Neste sentido, a Uniom nom viria
quitar sentido aos nacionalismos, senom precisamente
o contrário. Deve ficar claro que
nom estamos a falar das supostas avantagens
dumha Uniom feita por e para benefício dos
Estados, senom dum contexto no que as próprias
contradicçons do Estado Espanhol agromam
de forma nova e reforçada.
Espanha nom tem que gerir as nossas inquedanças:
simplesmente tem que reconhecé-las
como justas e legítimas de acordo à legalidade
internacional e aos direitos dos povos, e permitir
que sejamos nós, as galegas e os galegos,
quem escolhamos soberanamente o nível de
auto-governo e o quadro de relaçons internacionais
que desejemos.
Ainda que funciona como tal, o Estado Espanhol
nom é um casal convencional com crianças
cativas, no que a mai e o pai decidem sobre
o conjunto da família, mesmo consultando
e ouvindo em maior ou menor grau o resto dos
«Galiza pode proxectarse como
unha Occitania cunha historia
nacional extinta ou ollar cara o
século XXI como un pobo que non
se resigna á súa desaparición
como tal»
3
membros. O Estado Espanhol é mais bem um
andar no que habitam várias pessoas adultas e
com plena capazidade de decissom.
Nós –as e os independentistas galegos– nom
queremos viver nessa casa: consideramo-nos
suficientemente maduros e responsáveis como
para emprender umha vida independente, e
exigimos que se nos reconheça o direito a
fazê-lo. É entre os membros que livre e democraticamente
desejarem ficar no andar que se
devem resolver, estando todos eles em igualdade
de condiçons, as normas que regerám a
convivência. É entre as diferentes naçons que
escolherem livremente dotar-se dum quadro
supra-nacional de convivência como é o Estado
Espanhol (e depois de que esta escolha for
claramente expressada) que deve negociar-se
e resolver-se o modelo de participaçom. Até
entom, a prioridade é que os sujeitos que fazemos
parte desse quadro na actualidade sejamos
reconhecidos e respeitados como tal.
O mesmo que tem Irlanda, por pôr um exemplo
próximo em termos geo-políticos, sócioeconómicos
e até culturais. Acho que ningum
povo deve aspirar a outra cousa que nom seja
a própria independência, a se dotar dum estado
soberano, para desde ai estabelecer com o
resto de naçons do seu entorno e do mundo
enteiro o quadro de relaçons que o seu povo
desejar livre e democraticamente.
Contodo, e já que o governo nom é mais que
um instrumento, acho que seria mais atinado
perguntarmo-nos polos objectivos, e formularmo-nos,
assim, «qual é a Galiza que queremos
para o século XXI?». O nosso país encontra-se
numha encruzilhada histórica, e este facto é
avalado por numerosos indicadores sociais,
económicos e culturais.
Galiza pode olhar cara o século XXI e projectarse
como umha regiom sem identidade nacional,
como umha Occitánia com umha história
nacional extinta e certas peculiaridades culturais
ou dialectais... mas completamente assimilada
ao Império e incapaz de alimentar processos
identitários e projectos de resistência
nacional solventes. A sua crise demográfica e
a sua pirámide de populaçom serám estuda-

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 17
4
das, isso sim, nas universidades de meio mundo,
por se tratar da área mais envelhecida do
planeta. O património natural, cultural e humano
do que em tempos fora umha naçom
prometedora ficará, com sorte, remordendo as
consciências dos especuladores, dos políticos
acomplexados, dos covardes e dos ladrons que
contribuírom para a sua completa dilapidaçom.
Mas a Galiza também pode olhar cara o século
XXI com cabeça alta e a mirada firme dum povo
que nom se resigna à sua desapariçom como
tal. Como umha naçom digna, orgulhosa e
combatente que é capaz de colher as rendas
do seu próprio destino, e dar-lhe umha viragem
radical cara a construçom dum país livre
e socialista, nas antípodas dum sistema político,
social e económico que se nom acaba no
século XXI, provavelmente fará insufrível o século
XXII.
Com todos os matizes que se quigerem (e que
se devem) pôr, os diferentes projectos em pugna
na Galiza de hoje bogam numha ou noutra
direcçom.
Em termos ético-políticos, os mesmos que lhe
vejo aos direitos humanos: ningum. Por que a
soberania nom entra dentro do terreno da
pragmática, nom é avaliável em termos de
«pros» e «contras», senom de justiça e injustiça.
A alguém se lhe ocorre perguntar-se polos
«pros» e «contras» do direito das pessoas à
vida ou à liberdade? A soberania nom é mais
do que o reconhecimento da existência dum
sujeito colectivo com capazidade e direito a
decidir sobre sim próprio. Se esse sujeito existe
–como é, ainda, o caso da Galiza– o reconhecimento
da soberania política é obrigado.
«Pros» e «contras» terám, em todo caso, as
decissons concretas que, no exercício dessa
soberania, cada povo resolva adoptar.
Outra cousa é falarmos da perspectiva das estratégias
políticas e pessoais. Por que, no Estado
Espanhol, defender conseqüentemente a
soberania das naçons que nom a tenhem supom
enfrentar o conjunto dos poderes fácticos
dum Estado historicamente construido
sobre a negaçom e o submetimento de outros
povos, e concretamente os fundamentos essenciais
dumha Constituiçom que se defende
a sim própria através das Forças Armadas.
Desse ponto de vista, os «contras» da acçom
soberanista som notórios, e especialmente
para aqueles que tenhem muito que perder
5
6
em termos sociais e económicos, ou para os
que pretendem fazer carreira dentro da política.
Mas o nacionalismo consequente também
supom alinhar-se mais umha vez com causas
como a liberdade, a justiça, a democracia,
graças às quais o mundo nom é um planeta
de escravos e oficinistas, e a vida é digna de
ser vivida. Os «pros», desta perspectiva, saltam
à vista de quem continua a entender a
política como um compromisso ético e práctico
com a sociedade.
Em primeiro lugar, a Galiza deveria ter a capazidade
para plantejar, discernir e decidir se é
que quer fazer parte dumha estrutura jurídicopolítica
impulsionada, desenhada e defendida
por e para o benefício das grandes oligarquias
de alguns dos principais paises deste continente
que se chama Europa. No nosso país
aínda fica pendente umha reflexom séria e rigorosa
–nas antípodas da propaganda eleitoral
e a demagogia partidária– sobre as avantagens
e os inconvenientes que a pertença à UE tem
trazido ao nosso povo; e desde a esquerda independentista
julgamos que o balanço é claramente
negativo.
Dito isto, a participaçom ou nom participaçom
da Galiza na UE deve estabelecer-se em termos
de Naçom. O reconhecimento por parte
da UE do direito das naçons sem Estado à sua
autodeterminaçom é umha exigência democrática
fundamental, que se corresponde ademais
com os tratados internacionais assinados
polos seus Estados membros.
«No noso país aínda fica
pendente unha reflexión
seria e rigorosa sobre
as vantaxes e os inconvenientes
da pertenza á UE»

18 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
1
2
Alba Nogueira López
(Cee, 1968)
É doutora en Dereito e profesora titular de Dereito Administrativo na Universidade de Santiago
de Compostela.
Creo que no proceso de construción europea a
cesión de soberanía realizada polos Estados
está compensada polo papel que estes seguen
a xogar na toma de decisións comunitarias.
Europa é aínda, en grande medida, a Europa
dos Estados e non dos cidadáns, nin dos pobos.
Son, pola contra, os entes subestatais
(comunidades autónomas, rexións, Länder) os
que non teñen aínda resolta a súa participación
nun espazo político europeo que modifica
a súa esfera de autogoberno atribuíndolles un
papel moi marxinal no ámbito comunitario.
O proceso de ratificación da Constitución Europea
mostrou, por outra banda, que a perda
de soberanía non é aceptada pola cidadanía se
non está acompañada polo mantemento dos
seus dereitos políticos e sociais. A construción
dunha Europa en base a complexos equilibrios
entre os Estados onde a política social queda
nun segundo plano e na que segue existindo
un déficit democrático evidente, non parece o
camiño a seguir.
O esgotamento do modelo político vixente ven
dado, fundamentalmente, pola rixidez e falta
de asunción das estruturas centrais da nova
configuración do Estado descentralizado e
polo cativo recoñecemento das nacións. A
Constitución española do 78, e as normas
esenciais de desenvolvemento, deseñaron un
mapa territorial bastante aberto o que permitiu
un recoñecemento dos feitos diferenciais e
doutros procesos de descentralización administrativa
pero, ao mesmo tempo, no plano
institucional e competencial non houbo unha
asunción deses cambios. O funcionamento do
Senado, do Tribunal Constitucional, a inexistencia
de mecanismos de cooperación, a falta
de recoñecemento real da pluralidade lingüística,
política e cultural son eivas claras e
exemplos contundentes de que é preciso nesta
nova xeira dar pasos efectivos para unha
definitiva acollida da pluralidade. Por iso creo
que xunto ao proceso de reforma estatutaria é
necesario facer cambios profundos na propia
Constitución e en certas normas institucionais
básicas (Tribunal Constitucional, Consello
Xeral do Poder Xudicial, Réxime Electo-
«Xunto ao proceso de reforma
estatutaria é necesario facer
cambios profundos na propia
Constitución que impidan
que se cuestione constantemente
o autogoberno alcanzado»
3
4
5
6
ral...) que impidan que de forma soterrada
pero constante se poña en cuestión o autogoberno
alcanzado e que permita que o recoñecemento
da pluralidade se traslade ás institucións
comúns.
Un modelo de soberanía compartida decidido
polos galegos e galegas para garantir as súas
aspiracións de autogoberno e que, sen máis
condicionamentos que os libremente aceptados,
permita que Galiza como nación no contexto
europeo poida garantir aos seus cidadáns
unha vida en paz, cun nivel elevado de
xustiza social e cun entendemento solidario e
democrático con outros pobos.
Un proxecto soberanista ten a avantaxe de artellar
de forma máis clara o marco de relacións
e evitar os conflitos e incomprensións
que ocasiona un ámbito de relacións tan complexo
como o actual. Ademais permite superar
a perda de enerxías que supón o permanente
cuestionamento da identidade dun país.
Como elemento negativo tería o factor externo
das dificultades de aceptación por parte das
institucións do Estado desa posición e a falta
de consenso cidadán ao redor desa opción.
Galiza, como o conxunto das nacións sen Estado,
deberían ter un recoñecemento na UE.
Este opera nun plano duplo. Por unha banda
os Tratados comunitarios –a nova Constitución–
deberían acoller de forma expresa esta
realidade e darlle tradución institucional.
Mentres este cambio non se produce, os Estados
membros deben permitir espazos de participación
(como xa teñen feito Bélxica ou Alemaña)
nas institucións comunitarias.

CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO 19
1
2
3
4
1
2
Emilio Pérez Touriño
(A Coruña, 1948)
É doutor en Ciencias Económicas e profesor na Universidade de Santiago de Compostela. Participou
nos gobernos socialistas de Felipe González dende 1985 a 1994. Candidato socialista
á presidencia da Xunta, nas eleccións autonómicas 2001 e 2005.
As comunidades autónomas son parte do Estado
español, e ao mesmo tempo da Unión Europea,
non son realidades incompatibles. Apostamos
por reforzar a capacidade de autogoberno
de Galicia, o gran desafío é acercar a capacidade
de decisión aos cidadáns para a resolución
dos seus problemas con máis eficacia.
O actual modelo foi útil e eficaz durante 25 anos,
supuxo considerables avances para Galicia. É o
momento de reformalo e adaptalo ás novas realidades
tanto no conexto español como europeo.
O modelo que sirva para reforzar a capacidade
de autogoberno de Galicia e que ao mesmo
tempo contribúa a achegar o poder de decisión
aos cidadáns para resolver os seus problemas
de forma máis eficaz. Este modelo pasa
por ampliar o ámbito competencial das comunidades
autónomas e dos concellos. Na Espa-
Francisco Puy Muñoz
Aplicando o principio de subsidiariedade. Concellos,
Provincias, Rexións, Reino e Unión
deben dispor das competencias que poden
cumprir segundo o seu tamaño. En caso de
coincidencia, asumirá a competencia a administración
de menos extensión superficial. E o
proceso debe estar sempre aberto ás cesións e
ás retrocesións de competencias, mediante a
correspondente negociación.
España debe camiñar cara o modelo autonómico,
que non está esgotado,pois aínda non
está completamente desenvolvido. A participación
no espazo público dos grupos que integran
unha sociedade pluralista negóciase polo
procedemento da elección democrática.
«Na España plural que eu concibo
a soberanía reside
exclusivamente nos cidadáns»
5
6
ña plural que eu concibo a soberanía reside
exclusivamente nos cidadáns e entre as institucións
sempre é compartida.
Aposto por que Galicia teña unha participación
directa nas institucións comunitarias especialmente
cando se trate de temas que lle afecten
especialmente. Trátase dunha cuestión na que
o actual goberno de España ten dado pasos decisivos
e que haberá que consolidar de forma
efectiva. Non se trata de ningún nominalismo
sobre recoñecementos nacionais, senón de poder
participar directamente nas decisións de
relevancia para a nosa comunidade.
(Xaén, 1936)
É catedrático na Facultade de Dereito da Universidade de Santiago de Compostela e preside a
Fundación Alfredo Brañas.
3
4
5
6
O modelo autonómico vixente, que é boísimo
para Galicia.
Os proxectos soberanistas son letais para o
pobo galego (Galicia é unha rexión periférica
en España, que é un reino periférico en Europa).
Formando parte da delegación de España nos
órganos que teñan que decidir sobre asuntos
vitais para Galicia (v.gr. a pesca, a gandeiría,
os estaleiros, a navegación etc).
Non, de ningunha maneira. Tal cousa remataría
no caos na Unión Europea.

20 CADERNO DE PENSAMENTO CÍVICO
1
2
3
4
Xulio Ríos
(Moaña, 1958)
Graduado Social e licenciado en Dereito pola Universidade de Santiago de Compostela. Dirixe o
Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (IGADI).
A clave reside no diálogo e na común aceptación
de que a concepción tradicional do
poder experimenta transformacións importantes
que deben ser asumidas sen temor, na
perspectiva de harmonizar os diferentes intereses,
sen prexuízos nin dogmatismos, atendendo
ó respecto dos mecanismos democráticos
e á necesidade de definir un novo
equilibrio que garanta unha maior capacidade
de xestión dos problemas de cidadanías
concretas e singulares, contribuíndo dende
esa singularidade ó fortalecemento dunha voz
supranacional que abra expectativas para un
mundo respectuoso coa legalidade internacional.
España e Europa deben unirse dende
a diversidade. As reivindicacións de maior
poder e mais soberanía deben ser entendidas
tamén como a reivindicación dunha nova forma
de unión. Quen acusa aos nacionalismos
de separatistas non se decatan de que, en
substancia, do que se trata é de postular un
novo unionismo. Quen pense en erguer valados
vive fóra da realidade.
Debiamos fuxir tanto dos modelos como dos
proxectos pechados. Nun mundo e nun tempo
en constante cambio, debe existir unha permanente
capacidade de adaptación e iso non ten
porque entenderse como algo negativo. Esa
flexibilidade é imprescindible para acomodar
as singularidades e para evitar que a rixidez dificulte
o progreso nunha etapa histórica crucial
como a presente. O diálogo institucional e
o protagonismo social son as dúas claves, no
meu ver, para avanzar nese proceso.
Aquel que nos proporcione a capacidade indispensable
para implementar solucións específicas
aos nosos problemas e establecer mecanismos
de diálogo institucional que non nos
sitúen en condicións de dependencia e que
nos permita existir no mundo.
É unha linguaxe equivoca. Ter un Estado galego
(dentro da UE) entendo que pode facilitar cousas
como un maior recoñecemento da nosa lingua,
por exemplo, pero o poder real, a soberanía
efectiva está moi fragmentada e, como
5
6
todos sabemos, hai empresas que teñen mais
poder que moitos Estados formalmente soberanos
e integrantes de Nacións Unidas. Conformaríame
cunha sociedade orgullosa de ser
quen é, o que representa, amante da súa identidade,
consciente das súas potencialidades e
disposta a desenvolvelas. Esa é a primeira soberanía,
a que mais importa, a que permite
construír un país de verdade. As circunstancias
dirán qué grao de soberanía pode e debe acadar
para progresar. E insisto, hoxe, incluso ter un
Estado non é, necesariamente, unha forma de
separación, senón unha re-proposta de unión.
E un Estado non garante a soberanía plena.
Podemos aspirar a moito mais en Europa e debemos
buscar alianzas para abrir novos camiños.
É moi importante reducir o peso dos Estados
e habilitar mecanismos que garantan unha
maior influenza das diferentes sociedades. Hai
posibilidades (e necesidade) de incrementar a
presenza galega nas estruturas da Unión, en
función da defensa dos intereses que o propio
Estatuto recoñece como competencia da Comunidade
Autónoma. Pero cómpre avanzar tamén
no recoñecemento das problemáticas nacionais
e fixar espazos para que esa diversidade
poida traducirse en discurso e en influenza política.
Pero necesitamos aliados para que prendan
esas ideas. Hai órganos importantes para
nós, como o Comité das Rexións, que demandan
unha urxente reformulación.
O problema non está na UE, está nos Estados
que a conforman e que negan esta posibilidade.
E se me apuran, o problema último radica
nas propias sociedades. Se unha comunidade,
democraticamente, opta de forma maioritaria
por unha determinada vía, ninguén pode
atreverse a negar os seus dereitos. Bruxelas
acabaría por aceptar, pero antes de convencer
á UE hai aínda moita España que convencer
e moitos cidadáns españois que non comparten
esa asunción da pluralidade, que
analizan a pluralidade nacional en termos de
desgraza e non de riqueza. Mesmo en moitos
ambientes aparentemente cultos e/ou progresistas.

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
Velaquí a cuantificación impresionista que se adoita ter acerca do número
de integrantes da comunidade galega de Catalunya. Unha hipérbole que, en realidade,
triplica a poboación censada nos últimos 25 anos.

22 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
Os galegos en Catalunya, ¿cantos somos,
de onde vimos, onde residimos, en que traballamos?
Datos e notas de encadre sociolóxico da comunidade galego-catalá
Xelasio Nogueira Esmorís
Xeógrafo
ende hai un tempo asistimos a un baile de cifras
Dsobre o número de galegos que están rexistrados
nos concellos cataláns. Falábase de 100.000, despois de
200.000 pero recentemente alguén, non me lembro
quén, volveu panforrear coa cifra de 300.000. Neste
plan os galegos en Cataluña abondaríamos para acabar
nós soíños co problema demográfico de Galicia.
Procedencia da comunidade galega
Fonte: Elaboración propia / IDESCAT.
O certo é que, segundo o Padrón continuo de poboación
do 2004, o número de galegos-cataláns ou o que é
o mesmo, o número de persoas que naceron en Galicia
e que viven en Catalunya é, arestora, de 85.102. Consultando
todos os padróns e censos dende hai 25 anos
esta cifra sempre se moveu entre 85 e 90.000 galegos rexistrados.
Son as cifras máis fiables e actualizadas coas
que podemos contar. Polo tanto, os
que falan de 300.000 están a multi-
plicar a cifra real por 3,52 e se fixermos
o mesmo co resto de CC.AA. e
estranxeiros daría un total de habitantes
de Catalunya de máis de oito
millóns de persoas, moi superior á
poboación actual (6.813.319) e
ademais superaríamos dun plumazo
a todos os cataláns de orixe xuntos.
Non preciso aclarar que neste
cómputo non se inclúen os fillos de
matrimonios galegos e/ou mixtos,
os que se soen denominar galegos
de segunda ou terceira xeración.
Por Comunidades Autónomas,
Lugo
Ourense
A Coruña
Pontevedra
6000
5000
4000
3000
2000
1000
Galicia ocupa o sexto lugar en número de persoas respecto
do resto dos nativos do Estado español que se
afincaron en Catalunya. Convén suliñar pois que os
85.102 galegos representamos o 5,2% dos nacidos no
resto do Estado e o 1,2% da poboación total catalana.
Andalucia é, con moita diferenza, a que máis inmigrantes
achega, unhas 750.000 persoas. E tamén contan cun
continxente de emigrantes, cidadáns de Catalunya, por
riba do grupo galego rexións como Extremadura, Castela-León,
Aragón e Castela a Mancha.
Lugo é, con moito, a provincia de procedencia da
maioría dos galegos emigrados en Catalunya, preto do
40% do total, seguida de Ourense (28,7%), A Coruña
(18,7%) e Pontevedra (13,5%). Esta situación reflíctesese
claramente no ránquing/escala dos concellos de
procedencia: así, entre os 25 primeiros de maior emigración
a Catalunya, 20 pertencen a Lugo e Ourense,
sendo os máis representativos os das capitais de Lugo
(4.791) e Ourense (4.653). Outros concellos cunha boa
representación son A Coruña (3.325), Vigo (2.299),
Cervantes (1.914), Navia de Suarna (1.721), Monforte
de Lemos (1.659), Pontevedra (1.624), Santiago de
Compostela (1.556), A Fonsagrada (1.534), O Saviñao
(1.456), Becerreá (1.379) e Ferrol (1.371), por citarmos
só aqueles concellos que achegan máis de mil galegos
cada un.
¿Como está distribuída no territorio de Catalunya a
comunidade galega? Na comarca do Barcelonès teñen
fixada a súa residencia preto de 48.000 galegos, o
56,3% do total. E a moita distancia seguen as comarcas
do Baix Llobregat (9.243), Vallès Occidental (6.750),
Principais concellos de procedencia
0
Lugo Vigo Monforte de
Lemos
Fonte: Elaboración propia / IDESCAT.
Fonsagrada,
A
Ferrol

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA 23
Vallès Oriental (3.499) e o Maresme (2.701). Ou sexa,
nestas cinco comarcas que forman a chamada Regió I
asenta o 82,3% dos galegos aquí residentes. Outras comarcas
con máis de mil galegos son as do Tarragonès
(1.639), La Selva (1.106) e Garraf (1.078). Ora ben, todas
as comarcas catalás contan, con máis ou menos intensidade,
con poboación de orixe galega, sendo a Conca
de Barberà, Garrigues, Terra Alta e Priorat as menos
representativas.
Unha das características máis chamativas da poboación
galega en Catalunya é o seu alto grao de envellecemento.
A proporción dos máis novos, o grupo de idade
de 0 a 15 anos, é do 1,3%, sendo as medias galega do
interior e a nacional catalá do 11,4 e 14%, respectivamente.
Pola contra, a proporción de persoas de 65 e
máis anos é do 30%, moi superior ás medias galega e
catalá, que son do 21,3 e 16,9%. Por iso non é de estrañar
que o índice de avellentamento (cociente entre as
persoas de 65 e máis anos e o de menores de 15) sexa
moi elevado, 229, mentres que Galicia rexistra 187 e
Catalunya 121.
Distribución da poboación por idades. 2004
Galegos en
Catalunya
Total
Galicia
Total
Catalunya
% % %
0 a 4 anos 00,3 3,5 5,0
5 a 9 00,4 3,6 4,5
10 a 14 00,6 4,4 4,5
15 a 19 01,0 5,2 5,0
20 a 24 01,8 6,9 6,8
25 a 29 03,0 8,1 9,1
30 a 34 04,2 7,7 8,9
35 a 39 05,4 7,5 8,3
40 a 44 07,2 7,2 7,5
45 a 49 09,5 6,7 6,8
50 a 54 11,9 6,3 6,2
55 a 59 13,5 6,3 5,9
60 a 64 11,3 5,3 4,6
65 a 69 09,6 5,6 4,6
70 a 74 07,7 5,6 4,5
75 a 79 05,4 4,3 3,6
80 a 84 03,7 3,1 2,4
85 e máis
anos
03,3 2,6 1,9
Total 85.102 2.750.985 6.813.319
Fonte: Elaboración propia/Padrón de poboación 2004.
Tocante aos galegos ocupados nos distintos sectores
da actividade económica hai algúns aspectos diferenciadores
respecto ao resto de persoas nadas fóra de Catalunya.
Hai que aclarar que esta información corres-
ponde ó Censo de poboación 2001, xa que o Padrón
non recolle este tipo de datos. No censo 2001 estaban
rexistrados 86.395 galegos, dos cales constan como
ocupados 38.080 e inactivos 44.391 e destes 21.000 xubilados
e pensionistas. Os galegos que traballan na industria
representan o 21% (7.935) dos ocupados, mentres
que para o resto de inmigrantes esa porcentaxe
sobe ao 27%.
Pola contra, os galegos que traballan na hostelería
son o 10% (3.711) mentres que o resto dos inmigrantes
doutras áreas do Estado español representa o 6%. O
peso laboral de inmigrantes galegos adicados ao sector
primario representa preto do 1% (344) e o do resto de
inmigrantes españois o 1,4%. Na construción traballan
4.367 galegos (o 11,5%) sendo algo inferior a porcentaxe
á do resto (o 12,5%). No comercio e reparación os
galegos son o 13,2% (5.014) e o resto o 13,6%. Nas inmobiliarias
e servicios ás empresas traballan o 8,2% de
galegos (3.119) e do resto o 7,4%. Na Administración
pública e defensa o 5,4% (2.041) e do resto o 5,1%. En
educación os galegos son o 4,5% (1.709) e o resto de
inmigrados o 4,4%. Na sanidade e servicios sociais
representan o 6% (2.276) e o resto o 5,4%. Noutros
servicios traballan 1.115 galegos e a porcentaxe é a
mesma, 2,9%. Finalmente, no persoal doméstico a porcentaxe
das 1720 persoas galegas que traballan neste
subsector (4,5%) supera claramente ao resto, que é
o 2,9%.
Respecto ás profesións laborais cualificadas, na comunidade
galega obsérvase un nivel de presenza superior
respecto a media do resto de comunidades. Así, entre
o persoal directivo das empresas e administracións
públicas a porcentaxe de galegos é do 9% (3.427), mentres
que o índice porcentual do resto das comunidades
inmigrantes do Estado é do 7,9%. Os técnicos e profesionais,
científicos e intelectuais representan o 8,4%
(3.182) e no resto o 8,0%. Os técnicos e profesionais de
soporte són o 9,7% (3.682) e no resto o 9,0%. Os empregados
administrativos representan o 8,6% (3.260) e
o resto o 7,9%. Os traballadores dos servicios e vendedores
de comercio son o 16,7% (6.346) e no resto o
14,5%. Os traballadores cualificados da industria e da
construción representan o 18,4% (7.006) e no resto o
22,3%. Os operadores de maquinaria, instalacións e
montadores son o 14,8% (5.630) e no resto o 16,3% ;e,
de remate, os traballadores galegos non cualificados representan
o 13,7% e no resto o 12,9%.
Velaí os datos, fríos e sereos, tal como nolos brindan
os cadros estatísticos autorizados e máis recentes. Deixamos
para outra ocasión a súa análise detallada e cualitativa
pois permiten, sen dúbida, múltiples interpretacións.
Namentres, que cada un tire as súas conclusións
aténdose á realidade e sen botar cifras ao chou nin ao
tuntún.

24 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
Sobre a emigración galega en Catalunya
Os espazos galegos de emisión e as áreas catalás de atracción dos emigrantes da posguerra
e da actualidade: breve caracterización
Xosé A. Armesto López
Xeógrafo. Universitat de Barcelona
ogo de contemplar os datos que se presentan de xei-
Lto claro e aséptico no artigo de X. Nogueira neste
mesmo número cero da revista reNova Galiza, cabe preguntarse
polos motivos e causas deste trasvase poboacional
que se produciu entre amplas áreas da xeografía
galega e catalá na segunda metade do século XX.
Por fin sabemos con precisión censal que dos case 7
millóns de persoas que poboamos arestora Catalunya
só uns 85.000 son galegos de nacemento1 . Pero ¿como
era a Galiza de onde saíron e a Catalunya a onde chegaron?
Segundo os datos que se nos presentan no citado
traballo, ademais das grandes cidades galegas (Lugo,
Ourense, A Coruña, Vigo, Pontevedra, Santiago e Ferrol)
foron amplas áreas da Galiza interior (nas provincias
de Lugo e Ourense) as principais emisoras do que
podemos chamar «capital humano» 2 .
Acerca destes emigrados cómpre diferenciar de xeito
claro a procedencia urbana e rural e o feito de pertenceren
a dous ciclos migratorios diferenciados, cronolóxica
e socioeconomicamente: o da posguerra franquista e
da actual etapa democrática e autonómica. Digamos
que o fenómeno da emigración procedente dos concellos
galegos rurais é, indubitablemente, froito do atraso
económico e social endémico que padeceron eses concellos
do interior e a montaña oriental de Galiza3 na
posguerra. As condicións de vida nestas bisbarras galegas
foron extremadamente duras nos anos da autarquía
1. Dende o meu punto de vista, e quizais como fillo de emigrantes,
trátase dunha definición de galeguidade un tanto nesgada. Moitos
dos chamados segunda xeración teñen sentimentos de identidade e
pertenza tan fortes ou máis que algúns dos nados en orixe na Galiza,
así que esa restricción totalmente supeditada ó encadramento de Galiza
e Catalunya á superestructura Estatal é de todo artificiosa e inxusta,
sobre todo se se compara cos residentes de segunda e terceira
xeración nados e residentes fóra do Estado Español.
2. Sirvan como exemplo as cifras de evolución da poboación dalgúns
dos concellos rurais máis importantes, no tocante á orixe de galegos
en Catalunya, aínda que debemos ter claro que nestas cifras tamén
se contempla o movemento natural da poboación: Cervantes (ano
1950 – 7952 hab.; ano 2001– 2135 hab.); Navia de Suarna (ano 1950 –
6546 hab.; ano 2001– 1872 hab.); A Fonsagrada (ano 1950 – 13925
hab.; ano 2001 – 5082 hab.); O Saviñao (ano 1950 – 12144 hab.; ano
2001 – 5010 hab.); Becerreá (ano 1950 – 7015 hab.; ano 2001 – 3472
hab.). Á vista destes datos salientan situacións como as de Cervantes
ou Navia de Suarna que, na actualidade, teñen tantos habitantes empadroados
nos seus territorios coma cidadáns orixinarios en Catalunya.
3. Para poder caracterizar a situación socioeconómica da montaña
galega e as súas especificidades é recomendábel consultar a obra de
franquista (décadas do 40 e 50) e mesmo nos 60 e 70 do
século pasado, períodos que identificamos coa terceira
e cuarta etapa da emigración galega que propoñen Beiras
e López (1999). Nestes territorios interiores de Galiza
a maioría da poboación traballaba no agro –lémbrese
que no 1970 aínda máis do 50 % da poboación galega
traballaba no sector primario; hogano a cifra é aproximadamente
do 11%, e o 10 %, tal como se prognosticaba
nalgunhas previsións para o 2007 (López Iglesias,
2000), resulta absolutamente factible.
Malia os emigrados seren propietarios das terras na
meirande parte dos casos, as dimensións tanto físicas
como económicas das explotacións agrarias así como
sobre todo o estado medieval das infraestruturas e a carencia
extrema de servizos foron atrancos insalvables
para garantir a estabilización laboral e o desenvolvemento
persoal de boa parte dos seus habitantes. Ademais,
en termos demográficos, o número de mozos e
mozas aínda era relativamente elevado nese intre. E foi
precisamente por mor da iniciativa deses mozos disconformes
coa falta dun artellamento económico moderno,
a principal razón pola que moitos galegos e galegas
marcharon a traballar a Catalunya, entre outros
destinos peninsulares e extrapeninsulares.
En palabras de Beiras (1972), e directamente relacionado
co concepto de «colonialismo interior», o excedente
demográfico non puido ser asumido pola desestruturación
en que se atopaba a economía galega. O resultado
desta perversa dinámica provocou o xurdimento das
«dúas Galizas» actuais, das que falan Aldrey, Lois e Somoza
(2000): dunha banda, un dinámico espazo litoral e
prelitoral e doutra, unha ampla rexión interior, avellentada
e con graves problemas de sostibilidade económica.
O segundo dos ciclos socioeconómicos ó que temos
que facer mención –o da Autonomía actual– está moito
menos estudado, pois é absolutamente coetáneo noso e
hai pouco máis dun lustro que a emigración acadou un
repunte significativo. É, precisamente, neste segundo
ciclo onde debemos identificar os datos de procedencia
dos emigrantes galegos que aparecen nas estatísticas
como, na súa maior parte, orixinarios das grandes cidades
de Galiza 4 . O dinamismo económico das urbes gale-
Torres Luna, P.; Lois González, R. e Pérez Alberti, A. (1993): A montaña
galega. O home e o medio. Biblioteca de Divulgación, n.º 13. Universidade
de Santiago de Compostela. Compostela. 223 páx.
4. Hai que interpretar os datos absolutos con cautela posto que o
Universo do que proveñen é significativamente maior que o dos concellos
rurais.

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA 25
gas, aínda que decote máis elevado, non é comparable
co das grandes cidades industriais coma Barcelona ou
Madrid (favorecidas na posguerra como «pólos de desenvolvemento»
polo Estado franquista); e estas seguen
a ter un magnetismo indubitable debido á acumulación
nelas do grande capital, o seu dinamismo poboacional e
a ampla oferta-demanda de servizos.
Así, nos últimos tempos, o volume de persoas novas
saídas de Galiza segue a ser salientábel 5 . Pero a grande
novidade é que este novo fluxo de galegos e galegas se
caracteriza por ocupar non só os nichos laborais de
cualificación media e baixa, como maioritariamente
acontecía nos anos 50 e 60 co chamado «proletariado
de man de obra barata», senón tamén por incluír os estratos
máis altos de espectro laboral.
Dun xeito resumido, o territorio que atoparon eses
galegos que emigraron a Catalunya, sobre todo a partir
do final da década dos cincuenta e nas décadas dos sesenta
e primeiros setenta, foi o dun país dotado naqueles
intres dunha actividade fabril destacadísima –»a fábrica
de España», como se adoitaba dicir–, onde a
chegada masiva de mozos de todos os recunchos do Estado
español comezaba a xerar un dos seus principais
sinais de identidade actual: a interculturalidade. De feito,
no período que vai de 1950 ó 1975 foi cando se produciu
o maior crecemento da historia demográfica catalana:
os efectivos poboacionais incrementáronse nuns
dous millóns e medio de persoas (Majoral et alt., 2002).
Os galegos, en concreto, chegaban a Catalunya onde o
pólo de atracción era, de maneira clarísima, a Barcelona
«cap i casal» do alcalde Porcioles, en plena transformación
urbanística, cunha área metropolitana que se comezaba
a consolidar funcionalmente; a existencia de
industrias punteiras, como a SEAT ou a Pegaso, servían
como principal reclamo da man de obra galega, e o pulo
dos demais sectores económicos cataláns facía que o
«efecto chamada» dos primeiros emigrantes quedase
reforzado polo feito constatable da necesidade de grandes
continxentes de man de obra non especializada.
Hogano, cando xa a economía catalana está moi terciarizada
é a comarca do Barcelonès a principal morada
dos galegos cataláns (Nogueira, 2005). Nela a poboación
activa comarcal presenta estes valores: sector primario
0,3 %, sector secundario (incluíndo a construción)
27,6 % e sector terciario 72,1 %. Nas restantes
comarcas onde a poboación galega ten importancia a situación
é semellante, aínda que con particularidades na
periferia industrial (Baix Llobregat, Vallès Occidental,
5. Unha ollada ás estatísticas que proporciona o Instituto Galego de Estatística
(IGE), en base ós datos do Instituto Nacional de Estadística (INE),
amósanos que dende 1998 ó 2003 máis de 100.000 galegos (3,7 %) deixaron
Galiza para iren vivir e traballar a outras áreas do Estado Español. Entre
estes territorios, loxicamente hai que contemplar Catalunya.
Vallès Oriental), na que o sector secundario posúe un
relevo maior. As pólas industriais que na actualidade
absorven maior poboación laboral –tamén galega– nestas
comarcas son a metalurxia, o téxtil, o coiro e o calzado,
as químicas e a alimentación, bebidas e tabaco (Institut
Català d’Estadística, 2005).
Como conclusión desta pequena achega de encadre,
simplemente subliñar as notables diferenzas que se
aprecian neses dous espazos de referencia (Galiza e
Catalunya) no tránsito que supuxeron os últimos corenta
anos de dinámica socioeconómica. Dunha banda,
as reconversións produtivas, o avellentamento e os
cambios nas paisaxes rurais galegas, repulsoras de poboación
que malia todo continúan a seren o destino final,
como se fosen un walhalla persoal ó que moitos
galegos aspiran a chegar (se non de mortos, despois de
«vivos» laboralmente falando, claro, como di a cantilena).
Un país necesitado máis que nunca dunha nova
planificación socioeconómica, que vaia ao fondo das
súas posibilidades produtivas e que logre a estabilización
demográfica, a integración social e a prosperidade
laboral da maioría –senón da totalidade– dos seus recursos
humanos.
En contrapunto, unha Catalunya transformada, e esculpida
entre outros pola man dos numerosos traballadores
galegos aquí emigrados. Que conta cun espazo laboral
arestora planificado, próspero e progresista, que
mira orgullosa ó seu pasado. Pero que integra no seu
presente cidadáns de moitas rexións e nacionalidades
distintas que desexan manteren a identidade de orixe,
compatibilizándoa coa do país catalán de acollida. Traballando
xuntos porque Catalunya continúe a ser un
país de referencia socioeconómica no futuro.
Referencias bibliográficas
Aldrey, J. A.; Lois, R. e Somoza, J. (2000): «As novas pautas da
distribución da poboación en Galicia» en Fernández Leiceaga,
X. (Dir.): Avellentamento demográfico e consecuencias
socioeconómicas. Ed. Xerais de Galicia. Vigo. Páx. 259-314.
Beiras, X. M. (1972): O atraso económico da Galiza. Ed.. Laiovento
(1995). Santiago de Compostela. 273 páx.
Beiras, X. M. e López, A. (1999): A poboación galega no século
XX. Santiago de Compostela. 432 páx.
López Iglesias, E. (2000): «A dinámica recente e futura da poboación
ocupada no sector agrario»en Fernández Leiceaga,
X. (Dir.): Avellentamento demográfico e consecuencias socioeconómicas.
Ed. Xerais de Galicia. Vigo. Páx. 141-179.
Majoral, R. et al. (2002): Cataluña. Un análisis territorial. Ed.
Ariel Geografía. Barcelona. 447 páx.
Nogueira Esmorís, X. (2005): «Os galegos en Catalunya,
¿Cantos somos, de onde vimos, onde residimos, en que traballamos?»
en reNova Galiza, n.º 1. Barcelona, 2005.
www.idescat.net
www.ine.es
www.ige.xunta.es

26 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA. ACCIÓN CULTURAL
Axenda: xeitos de entender o 25 de xullo
1 de xullo
A Casa Galega de L’Hospitalet organizou os días
1, 2 e 3 de xullo a Festa de Santiago, cunha mostra
folclórica de grupos galegos doutras comunidades,
verbena, misa e o concerto estelar da cantante Marta
Sánchez.
3 de xullo
O Centro Galego Nós de Sabadell sempre celebra
a festa do Apóstolo o primeiro domingo de xullo para
garantir a presenza da maior parte da súa xente. Este
ano organizaron unha misa no santuario de Mare de
Deu de la Salut, oficiada por un cura galego. Ao remate
dos oficios relixiosos, entre a música da banda
do centro e o repenicar das campás, procederon a
sacar en procesión o Apóstolo, unha talla de madeira
dun metro de lonxitude doada pola Consellería de
Emigración hai xa unha década. No mesmo recinto
da igrexa, baixo as árbores e ao carón dunha fonte,
organizaron unha romaría ao estilo galego. A xente
levou a comida e o concello cedeu as mesas e as cadeiras.
Á noite volveron levar o Santo para o Centro
Galego.
8 de xullo
A Agrupación galega Alborada de La Llagosta festexa
anualmente o Apóstolo a comezos de xullo. As
festas deste ano comezaron o 8 de xullo e remataron o
domingo 10. O programa incluiu verbena con orquestras,
xogos infantís, a edición dunha revista, pasacorredoiras
e actuacións de grupos galegos (coros, gru-
pos de gaitas...). Destacan
o acto de izada de
bandeira galega no concello,
onde permanece
tres días, e a misa do
Apóstolo ao aire libre,
no Parque Popular.
17 de xullo
O Centro Galego de
Barcelona celebra unha
misa de Santiago na
catedral de Barcelona, ás 19.00 horas, cunha ofrenda
ao Apóstolo e a intervención do Coro Lonxe da Terra.
Ás 20.30 horas organiza unha recepción para os
socios e as autoridades no Centro galego.
A Irmandade A Nosa Galiza de Mollet organiza
unha misa na honra do Apóstolo na Igrexa de Sant
Vicenç de Mollet ás once da mañá, coa participación
da coral da Irmandade. Ás doce e cuarto, acto de izada
da bandeira galega no Concello de Mollet, onde
permanece ondeando todo o día.
25 de xullo
O Foro Cívico Galego de Barcelona celebra a Diada
de Galicia, cun acto institucional ás 19.30h no
Palau Robert, no que participarán representantes da
Generalitat de Cataluña e de partidos galegos. Durante
o acto farase a presentación ao público da revista
‘reNova Galiza’ coa intervención dos membros do
Foro Cívico Galego. Os asistentes recibirán un exemplar.
O colofón do acto correrá a cargo dun gaiteiro
que interpretará os himnos galegos e catalán.
A Asociación de Amigos do Apóstolo Santiago
organiza unha misa na honra do Apóstolo na igrexa
St Jaume, ás 20.00 horas. Durante os oficios relixiosos
faise a tradicional cerimonia
xacobea de benzón de
peregrinos. Este colectivo recadou
firmas nos anos 80
para reclamarlle á Generalitat
que considerase festivo o 25
de xullo.
O Centro Galego de Lleida
organiza unha cea mariscada
no restaurante do centro para
tódolos socios e amigos que
desexen acudir.

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA. ACCIÓN CULTURAL 27
DIADA DE GALÍCIA 2005
A CATALUNYA
acte de commemoració de la
Diada de Galícia.
25 de Juliol de 2005 a les 19.30h
al Palau Robert.
Departament de Relacions Institucionals i Participació.
Foro Cívico Galego de Barcelona amb el suport del Departament de
Relacions Institucionals i Participació de la Generalitat de Catalunya

28 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
Falan os directivos das entidades galegas
1
2
Isabel Ares, presidenta da Irmandade Nosa
Galiza (Mollet del Vallès)
1
2
Sería unha cousa moi bonita, pero non podería
ser o 25 de xullo, porque en Cataluña non é
festa. De poñer outro día, sería factible se a
Federación o organiza, porque para as entidades
sería complicado. O que está claro é que
nós facemos a celebración en Mollet porque
vivimos aquí, non podemos ir izar a bandeira
galega a Barcelona.
Abrirnos máis á xente, non pecharnos en nós.
Para iso hai que darse a coñecer no sitio onde
vives e facer cousas para todo o mundo, non
só para os galegos.
Ana Belén Real, presidenta de Espazos
Radiofónicos Galegos en Catalunya (ERGAC)
1
¿Coida necesario que as diferentes entidades galegas celebren de xeito unitario o 25 de xullo?
¿Que lle parece a idea de organizar unha celebración conxunta?
¿Que poderían facer as entidades galegas para espertar o interese da sociedade catalá?
Máis que necesario, coido que sería bonito,
ilusionante, e case utópico. O día 25 de xullo
ten dous xeitos de celebración, ou tres, «rizando
o rizo». Por unha banda está a reivindicación
nacional galega, porque non esquezamos
que o día 25 de xullo, é o Día da Patria Galega,
un día no se que terían que reivindicar os
dereitos de todo tipo que aínda non conseguimos,
dende os lingüísticos ata os laborais, todos,
porque as obrigas xa nolas recordan, o
resto do ano, dende a Meseta ou dende San
Caetano. «Un 25 de xullo para sentirnos orgullosos
de ser galegos». Por outra, o día 25 de
xullo é o día do Apóstolo San Iago. Día de misas
na catedral, «espectáculo» do Botafumeiro
e, ben, unha data máis ou menos relixiosa
no calendario. E, por último, non esquezamos
que o Apóstolo tamén é Patrón de España, un
patrón que non lle dá festa a todo o territorio,
como fai a Patroa Virxe do Pilar, pero... que aí
está. Cal sería o xeito de «celebración» que
xunguiría a todos? Estarían algúns dispostos a
2
deixar de reivindicar por facer un acto conxunto?
Estarían outros de acordo en abandonar a
imaxe folclórica de Galicia por facer un acto
unitario?
A min, por parecerme paréceme boa idea, pero
seica aínda non chegou o «elixido» ou «elixida»
que faga pór de acordo en algo así aos pequenos
Reinos de Taifas no que se converteron
as entidades galegas en Catalunya. Se alguén
se ofrece para o posto, que conte co meu
apoio, que por iso non vai quedar.
Falar dende a igualdade. O pobo catalán é
un pobo intelixente, amante dos seus costumes,
e cunha idea máis ou menos clara do
que son e de onde queren chegar. A sociedade
deste país chamado Catalunya, deixase
enriquecer cos costumes e as culturas que
chegan de fóra, incluíndoos no seu imaxinario
común.
Os galegos temos unha lingua propia, unha
literatura propia, unha cociña propia, e unha
particular maneira de entender o mundo,
quizais, condicionada polas anteriores. Non
temos porque pedir perdón por existir, nin
mostrar o noso lado máis folclórico para
agradar. Simplemente temos que ser como
somos e sentirnos orgullosos de nós e da
nosa historia. Ser nós, sen imposicións nin
deixándonos asoballar. O dito, mostrarnos
dende a igualdade.
Manuel López, presidente da Asociación
Rosalía de Castro (Cornellà de Llobregat)
1
Todo o que sexa pola unidade dos galegos e
pola nosa cultura estou de acordo. De feito as
entidades galegas xa están facendo cousas
para o 25 de xullo, ao mesmo tempo que participamos
unhas entidades coas outras nas diferentes
actividades que se desenvolven dentro
deste marco e doutros actos.

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA 29
2
Se alguén ten a sensación de que os galegos
non somos coñecidos pola sociedade catalá e
que non espertamos o seu interese, é que non
coñece a colectividade galega e moito menos a
Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro,
porque estamos seguros de que somos coñecidos
e espertamos o interese e o seu cariño.
Matías Estévez, presidente do Centro
Cultural Airiños da Nosa Galicia (Barcelona)
1
A min encantaríame que se celebrara pero véxoo
case imposible porque ningún intento de
xuntar as entidades funcionou. Non nos poñemos
de acordo entre nós, uns sempre queren
ser mellores ca outros.
José Terceiro, presidente do Centro Galego
de Lleida
1
2
Paréceme ben que en Barcelona se celebre un
acto unitario, pero nós por estar tan lonxe, non
poderemos participar.
A nosa entidade dende hai tempo participa en
moitas actividades, que son moi ben acollidas
polos cidadáns de Lleida.
Ramón Rey, membro fundador de Amigos de
San Froilán (Barcelona)
1
2
Sería ideal que o celebraramos todos xuntos,
non só o 25 de xullo, tamén unha data tan
importante como é o Día das Letras Galegas.
Pero os galegos somos moi complicados. De
cara ao exterior, dámos a sensación de unión
pero por dentro non é certo que esteamos unidos.
Cando dicimos de facer algo, semella
que molestamos ao do lado. Eu sempre colaborei
en todos os actos galegos e tratei de estar
do lado da Federación, pero hai cousas
moi personalistas que non me gustan. As asociacións
e os centros galegos están por riba
de todo e deberíamos deixar á parte os conflitos
persoais.
Cando vin de Galicia con 18 anos, eramos
considerados pouco máis ca paletos. Agora té-
ñennos un respecto que fomos gañando. O galego
respéctase pola súa forma de ser, que é
moi parecida á dos cataláns, e ademais sabemos
valorar a súa fala. Nós non respectamos a
nosa lingua como eles a súa...Ademais hoxe
en Cataluña hai grandes empresarios galegos.
Eu participo cada ano na organización da
«Gran Noite de Galicia», que é unha festa con
categoría que dá prestixio, e onde se entrega o
«percebe de ouro», que nesta edición recibiu
a Fundación Galicia Emigración. Cando foi o
do Prestige organizamos unha degustación
gratuíta, nunha época na que estaba todo o
mundo de vacacións, e a resposta foi moi boa,
chegamos a xuntar dous millóns das vellas pesetas
que lle doamos a varias confrarías afectadas.
Outra actividade que fai Amigos de San
Froilán é izar a bandeira galega unha vez ao
ano no distrito de Nou Barris, e iso non ten
prezo.
Luis Lamas, presidente do Centro Galego de
Barcelona
1
2
Eu creo que non sería posible unha celebración
unitaria. Sen descualificar a ninguén,
hai xente que ten moito afán de protagonismo.
Ademais, os galegos somos moi individualistas.
O que nos falta hoxe en Barcelona
son líderes que sexan capaces de aglutinar a
todas as entidades galegas. Hai 16 anos creamos
unha federación para unir ás entidades,
cunha presidencia rotatoria cada dous anos,
que estaría ocupada por cada unha das asociacións.
Pois o presidente, Ernesto Lagarón,
leva aí máis de dez anos e non hai quen o
quite.
Á sociedade catalá hai que ofrecerlle temas
que lle interesen e sobre todo, facer cousas
importantes. Penso que coa organización dos
Encontros no Forum espertamos o interese. O
marisco é outro gran atractivo. Pero non é
nada fácil que, por exemplo, os cataláns veñan
ao Centro Galego a un acto. Quizais habería
que acudir a celebrar actividades a outras
institucións pero é complicado. Administrar o
Centro Galego é como xestionar unha empresa,
esixe un gran sacrificio e non temos capacidade
para facer máis cousas das que facemos.

30 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
Asemblea dos Espazos Galegos dos Països
Cataláns (Barcelona)
1
2
Ignoramos as características concretas da proposta,
e mesmo se existe unha proposta firme
nese sentido. No caso de coñecelas, a asemblea
podería opinar con fundamento. Basicamente,
estamos abertos a toda iniciativa que
entenda a identidade galega en termos creativos
e dinamizadores e funcione a partir dunha
análise crítica e construtiva da realidade social,
alén de fomentar a cultura galega e, moi
especialmente, a lingua.
Sobre todo, participar activamente no contexto
social, político e cultural catalán mediante
a interacción con colectivos e movementos sociais
e o fomento da súa lingua e manifestacións
culturais, sen deixar de banda a renovación
das redes de comunicación e acción con
grupos da Galiza, da Emigración e do resto da
Lusofonía. A idea é, enfín, unha aposta por
unha cultura do espazo colectivo de acción e
creación que permita a promoción da cidadanía
consciente do valor do sentimento de comunidade.
Arsenio Castro, presidente da Escola de
Danza Toxos e Xestas (Barcelona)
1
2
A idea é boa, pero é difícil de levar a cabo xa
que nesas datas a maioría de xente xa está en
Galicia. Pola contra, si que se celebra un acto
conxunto de todas as entidades que forman a
Federación de forma anual, pero non nesas
datas.
As entidades galegas hoxe en día fan o que
está nas súas mans, celebrando as súas festas
nos municipios onde están ubicadas. De tódalas
formas, nós celebramos un festival, que é
un acto diferente, pero que pensamos que involucra
a máis xente que as festas e atrae a
moi diferentes tipos de públicos. Quizais se
poderían unir esforzos e montar algo a máis
grande nivel.
José Luis Salgueiro, presidente da
Asociación Cultural Alborada (La Llagosta)
1
2
Xa celebramos o Día das Letras Galegas xuntos,
pero o 25 de xullo hai moitos inconvenientes
porque marcha todo o mundo de vacacións.
O Centro Galego xa tentou facer algo,
pero nesa data teñan problemas ata para contratar
os grupos.
Eu penso que os cataláns aínda participan
máis que os propios galegos nas nosas actividades.
Sentímonos apoiados por eles porque
agradecen as cousas que organizamos. Cando
facemos as festas ou publicamos a revista, a
min achéganse para dicirme «pois que ben
quedou ou que ben o fixechedes». O problema
que temos é que cada vez hai menos xuventude.
É que os mozos xa son cataláns... A maioría
da xente temos máis de 40 anos. Intentamos
implicar a xuventude, e montamos unha
sala de ordenadores cun profesor gratuíto que
daba clases de Internet. Pensabamos que este
curso ía ser un boom pero non tivemos a resposta
que pensabamos. Eu dígolles aos rapaces
que veñan aínda que sexa a chatear, e din
que si pero despois non veñen.
Rogelio Martínez, presidente do Centro
Galego Nós (Sabadell)
1
2
Eu estou de acordo cunha celebración conxunta
sempre que sexa rotativa. O que non me
parece ben é que todos os actos sexan en Barcelona.
Os que vivimos noutros sitios sempre
nos movemos a Barcelona aos actos, pero os
de Barcelona, non. Podería facerse a festa
unha vez en Rubí, outra en Terrasa, en Mollet,
na Llagosta...
Nós temos socios andaluces, aragoneses e cataláns
e tratámolos igual que aos galegos. Os
cataláns apóiannos e participan nas nosas actividades.
Hai que convidalos a facer cousas.
Luis Fernández Lorenzo, presidente da
Agrupación Agarimos (Badalona)
1
Pareceríame perfecto unha celebración conxunta
do 25 de xullo, é o día máis indicado

A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA 31
2
para xuntarse todas as entidades. O gran inconveniente
é que en Cataluña non é festa ese
día.
De cara á nosa cidade, desde o centro organizamos
as nosas festas en setembro e procuramos
convidar á xente da vida social de Badalona
e presentar o noso traballo. De cara ao resto
de Cataluña, penso que o Encontro de galegos
que celebramos no Forum xunto cos empresarios
deu unha boa imaxe dos galegos.
Antonio Rodríguez, representante da
Irmandade O Noso Lar (Terrasa)
1
2
Todo o que sexa facer xuntos é importante, a
unión fai a forza.
O interese hai anos que está esperto. Todas as
entidades están facendo cousas e velaí as
100.000 persoas que asistiron ao Encontro de
Galegos do Forum.
Silvia Castañeda, presidenta da Irmandade
Galega (Rubí)
1
2
Non me parece necesario reunirnos todas as
entidades galegas en Cataluña para celebrar o
día de Santiago, posto que dispoñemos de outras
datas onde nos xuntamos (Concurso da Federación,
Gran Encontro, outros anos a Festa
da Federación...); ademais na nosa entidade e
cónstame que en moitas outras, aprovéitase
esta data tan sinalada para facer actos dun nivel
máis íntimo. Se se propuxera facer un acto
de forma conxunta, Rubí participaría desde
logo, pois a nosa filosofía é a de elevar ao máximo
a colaboración e a interrelación con outros
grupos e outras entidades, pero considero que
esta data non é a máis propicia, posto que moitos
dos nosos asociados e compoñentes do grupo
xa comezaron as súas vacacións e atópanse
na súa gran maioría en Galiza.
Difícil pregunta. Pero sinceramente que o interese
xa o espertamos, dubido moito que todas
as persoas que o venres 24 de xuño estaban
vendo no Forum a Carlos Núñez, foran
todas galegas ou descendentes de galegos. E
falando dun espazo máis próximo na maioría
de actividades que realiza o noso centro (Matanza
do Porco,
Concurso Literario, Concurso Fotográfico, Cursos
de música e baile tradicional galego, Día
da Dona, Concursos de Filloas, Magosto...)
sempre hai un tanto por cento moi elevado de
participación «non galega». Así que considero
que debemos seguir nesta liña, intentando,
iso si, mellorar en cada paso, pero cos mesmos
obxectivos, amosar e vivir moitos elementos
da nosa cultura, demostrar seriedade
no noso proceder e sobre todo, no caso de
Rubí, non esquecer nunca a parte de diversión
e festa, totalmente compatible cos dous
puntos anteriores.
Teodoro Álvarez, presidente da asociación «O
Botafumeiro» (Cerdanyola del Vallès)
1
2
Paréceme unha moi boa idea, porque sós facemos
poucas cousas. O normal sería que
participaramos todas as entidades xuntas na
organización do 25 de xullo para darlle
maior realce á celebración. Tamén me gustaría
que o día das Letras Galegas se celebrase
de maneira conxunta, aínda que despois
cada entidade fixese un pequeno acto na súa
localidade.
Neste momento é moi difícil espertar o interese.
A maioría da xente non participa nin na
cultura galega nin na cultura catalá. Segundo
a miña experiencia, organizar actividades culturais
é unha travesía no deserto, todas son dificultades
para conseguir un mínimo de participación
da xente.
A redacción de reNOVA GALIza púxose en contacto
con todas as entidades das que reproducimos e
agradecemos a súa resposta; e mais tamén contactou
coa Federación de entidades galegas de Catalunya,
a Casa Galega de L’Hospitalet, Asociación
cultural Cova da Serpe, a Asociación de empresarios
galegos en Catalunya, O Penedo Fogar Galego,
o Centro Galego de Tarragona e a Irmandade Galega
de Sallent, sen resposta.

32 A COMUNIDADE GALEGA EN CATALUÑA
O FARO
DO FORO
Cóxegas, moxetes e outros belisquiños
GRAN ENCONTRO
Disque en Barcelona se celebrou
en xuño un GRAN EN-
CONTRO, iso si de «Los Gallegos
del Mundo». ¿E logo, non
eramos xa «Galegos»?, Ou é que temos que
botar á andar cara a atrás, coma os «cangrexos».
Se cadra. A verdade é que aínda non
che teño claro se temos que ser «gallegos»,
ou «galegos», ou mesmo «ghaleghos». Case
mellor esta última da gheada, que ten un
punto enxebre ¿non si? Dinche que o nome
non fai a cousa, pero manda cara... como cha
condiciona.
Pois ben, como vos dicía celébrase un
GRAN ENCONTRO, iso si, con moita, moita
cultura. E se non fixádevos nas conferencias:
«Cocina gallega de autor vs cocina tradicional»,
«Cinco denominaciones de origen y
sus variaciones», «El arte de la cata», «La
nueva oferta turística de Galicia», «La mujer
en el siglo XXI». Ben, ben. Claro que hai que
botarlle algo para «desemular» que se non
hánsenos queixar os de sempre. Así que botamos
tamén unha mesa redonda co título
xenérico de LITERATURA. Aí queda iso. A
ver agora quen se queixa. Toma xa. Collede
e calade.
E agora imos polas actuacións. Aquí si que
cha imos montar «gorda». Traémosche a Carlos
Nuñez e a Luz Casal. Dámoslle oco aos grupos
folclóricos das casas galegas («los simpáticos
grupos infantiles de las asociaciones
culturales gallegas»). Tamén unhas orquestras,
que non poden faltar. ¡Non hai festa sen orquestra!
¿Ou? ¿Ti, que pensas? Ah, e polo medio
uns latinos, que estanche «moi de moda».
Aí tedes a Michael Chacón, a Latino Way, a
Thais e a Ruth Lee, por citar algúns. E pechamos
con Luar na Lubre, que así, aqueles que xa
sabemos, non se queixarán. Todos contentos.
Como ten que ser. Todos xuntiños e ben contentos
que para iso somos «Los Gallegos del
Mundo». Xente de bo xantar e de festa. Si, señor.
E quen digha o contrario pois que lle dean.
E agora xa só nos queda pensar no «slogan»
¿O que, dixeches? O «eslogan», rapaz,
o «eslogan», que é moi importante. Mira
que andas curto de merqueting. Aí vai, collédevos
ben, non caiades: «Tres días de fiesta
ininterrumpida, donde la cultura, la música y
la gastronomía camparán a sus anchas y nadie
te preguntará si subes o bajas». E logo ti
que ¿sobes ou baixas? Eu báixome meu amigo,
primeiro porque quero rachar cos tópicos
e despois porque non me gusta «o negocio»
de vender Galicia a ningún prezo.

atalunya es troba avui en el moment més transcen-
C dent de la seva història des de la recuperació de la
democràcia. Fa 25 anys va ser aquell clamor popular de
la societat catalana per la llibertat, l’amnistia i l’Estatut
d’Autonomia el que va permetre’ns fer un pas endavant
com a poble. Avui, novament, necessitem i volem fer-ne
un més, un salt qualitatiu que ens consolidi com a subjecte
polític propi, protagonista, dins l’Estat, dins Europa
i dins el món. I que ens doti dels instruments necessaris
per fer de Catalunya un país social, econòmica i
ecològicament avançat, propi del segle XXI.
Davant la transcendència del moment vull començar
per valorar l’interès del Foro Cívico Galego en l’elaboració
del nou Estatut. Sovint la tensió del debat,
les acusacions entre partits, les discussions, inclús els
perjudicis i les manipulacions interessades ens impedeixin
conèixer el seu veritable sentit i contingut. Per
això vull agrair l’oportunitat de donar a conèixer el
procés d’elaboració del nou Estatut d’Autonomia de
Catalunya. Com a ciutadans i ciutadanes de Catalunya
el conjunt de gallecs i gallegues residents aquí es fonamental
que vulguin i puguin apropar-se a aquest procés,
doncs han tingut un paper fonamental en el progrés
Catalunya.
Certament mirant enrere el balanç d’aquest Estatut
no pot ser altre que positiu. Tant des d’un punt de vista
nacional (des de la pèrdua de les nostres institucions el
1714 mai havíem gaudit d’un nivell d’autogovern similar),
com des del progrés econòmic i social que ens ha
permès assolir.
Si la valoració és aquesta, la pregunta que segueix és
previsible: perquè canviar-lo? Per dues grans raons. Per
una banda perquè la realitat social, política i econòmica
d’avui ha canviat considerablement respecte a la de fa
25 anys. El fenomen de la immigració, els greus conflictes
mediambientals, l’accelerada innovació tecnològica
o el mateix procés de construcció europea eren qüestions
alienes, si més no desconegudes, en aquells moments.
Avui, en canvi, han esdevingut objecte de la preocupació
ciutadana i demanden una enorme atenció
CATALUNYA I EL NOU ESTATUT
Un nou Estatut d’Autonomia
Joan Saura i Laporta
(Barcelona, 1950)
Conseller de Relacions Institucionals i Participació de la Generalitat de Catalunya
Al 1996 va ser elegit diputat per Barcelona al Congrés dels Diputats, acta que va renovar el 2000. Va
participar en la fundació d’Iniciativa per Catalunya i més tard, a l’any 2000, va ser escollit president
d’aquest partit. El 25 de maig del 2002 va ser elegit candidat a la presidència de la Generalitat.
33
per part del conjunt d’institucions públiques. Tanmateix
res no se’n diu al nostre estatut respecte a aquestes i
altres matèries igualment importants.
D’altra banda tampoc no podem estar satisfets amb
com s’ha anat desenvolupant el sistema autonòmic des
de la seva creació. Durant tot aquest temps, els governs
centrals, amb independència del seu color polític, han
imposat límits al desenvolupament de l’autogovern,
quan no directament han laminat les competències assumides.
Això ha provocat conflictes amb l’Estat, ineficàcia
i ineficiència en la prestació de serveis als ciutadans.
Per tant, si volem encarar el segle XXI garantint el benestar
i el progrés social del conjunt de la ciutadania
necessitem més poder polític i més recursos econòmics.
I volem, a més, sentir-nos còmodes dins l’Estat Espanyol
mitjançant el reconeixement de la plurinacionalitat
d’aquest.
Això implica tractar diferents aspectes d’enorme importància.
Per començar el nou Estatut incorporarà dos
capítols inexistents en l’actual text: un referit a drets i
deures i un altre a principis rectors de les polítiques públiques.
Es tracta de definir el model de país que volem:
un país que promogui el benestar col·lectiu, la igualtat
d’oportunitats entre gèneres, que garanteixi els drets laborals,
els de la infància i la gent gran, la sostenibilitat
mediambiental, l’educació pública, la salut i molts d’altres.
En definitiva, un país que persegueixi la millora de
les condicions de vida del conjunt de la societat i la promoció
del benestar de tothom.
Molt lligat a aquesta voluntat es troba l’assumpció de
noves competències i la millora de les que ja tenim. Un
exemple clar són les condicions per l’atorgament de beques
universitàries. Les condicions socioeconòmiques
a Catalunya són força diferents de les d’Extremadura o
Múrcia. Seria, doncs, més lògic, més eficaç i promouria
una major justícia social en la seva assignació que
aquestes condicions es determinessin des de Catalunya
i no pas des del Govern de Madrid, com passa ara. I en

34 CATALUNYA I EL NOU ESTATUT
podríem posar molts d’altres exemples (la gestió de
ports i aeroports, la inspecció de treball, els horaris dels
trens de rodalies...) en els que la millora de l’actuació
pública passa per que les decisions es prenguin des de
la proximitat territorial i el coneixement de la realitat
específica. Així doncs, per tal d’evitar que el nostre nivell
d’autogovern fluctuï en funció de la legislació estatal,
i per garantir una bona prestació de serveis a casa
nostra és fa necessari millorar i ampliar el nivell de
competències.
No cal dir, però, que un major poder polític no tindrà
efectes sense majors recursos econòmics. La proposta al
respecte presentada pel Govern de la Generalitat garanteix
la reducció del dèficit
fiscal de Catalunya alhora
que manté el compromís
solidari amb la resta de co-
munitats. No demanem
privilegis, simplement l’aplicació
d’un sistema que
permeti la contribució al progrés del conjunt de l’Estat
sense que els ciutadans de Catalunya es vegin perjudicats
per això.
I finalment hem de reforçar el paper polític de Catalunya
dins l’Estat i dins la Unió Europea. Cal que el
sistema institucional espanyol reconegui i incorpori la
realitat plurinacional de l’Estat. Això implica la participació
de Catalunya en la designació dels membres
del Tribunal Constitucional, de la Comissió Nacional
del Mercat de Valors o del Consell General del Poder
Judicial, entre d’altres, en la forma que es decideixi.
Igualment no podem quedar absents del procés de
As ilustracións pertencen á campaña institucional «Un Estatut per a tothom».
construcció europea. Per això hem de participar en
les decisions que el govern d’Espanya trasllada a la
UE, però a més hem de ser-hi directament a
Brussel·les, garantint que els nostres consellers participaran
en les reunions del Consell de Ministres quan
es tractin qüestions de competència exclusiva de Catalunya.
Podríem citar molts més
exemples. Del que no hi ha
dubte és que es tracta d’un
text molt ambiciós i que tindrà
un enorme impacte en el
progrés futur de Catalunya.
Sens dubte no és un procés fàcil.
Els interessos partidistes o
les interferències que venen
de fora de Catalunya són obstacles
que dificulten la recerca
del consens. Tot i així el nou Estatut està més a prop que
mai i estem segurs que respondrà a les expectatives generades.
En aquest sentit la reforma de l’Estatut d’Autonomia
és un repte que, de ben segur, Galícia no trigarà a entomar.
Les darreres eleccions gallegues han obert la oportunitat
d’un canvi de govern progressista que permeti
accedir a majors quotes d’autogovern i fer front als reptes
socials i mediambientals tants anys ignorats. D’aquesta
manera Galícia torna a situar-se en primer pla i
amb veu protagonista dins el procés de redefinició de
l’Estat en el que ens trobem immersos. I ho fa per fer de
Galícia, com volem fer aquí de Catalunya, un país avançat
que sàpiga fer front als reptes actuals assegurant i
millorant la qualitat de vida de tota la societat.

CATALUNYA I EL NOU ESTATUT 35
principis de la legislatura actual el Parlament de
A Catalunya, a iniciativa del Govern de la Generalitat,
va acordar iniciar la redacció de l’Estatut d’autonomia.
Va ser per aquest motiu que es va constituir una
ponència, integrada per tots els partits polítics amb representació
parlamentària.
Els objectius de la reforma es van establir a partir
d’un balanç de l’Estatut actual: millorar el nivell d’autogovern
aconseguit i incorporar les noves exigències polítiques
i socials.
Nous reptes per afrontar el futur
En els darrers 25 anys s’han produït canvis importants
en els àmbits econòmic, social, polític i tecnològic.
Han sorgit nous reptes sobre els quals l’Estatut actual
no pot donar una resposta adequada. Fets com
l’ingrés d’Espanya a la Unió Europea, la globalització, la
liberalització de monopolis, la immigració o l’eclosió de
les tecnologies de la informació i la comunicació no
apareixen reflectits a l’Estatut actual.
Millorar l’autogovern, una aspiració ciutadana
La reforma de l’Estatut també ha de servir per augmentar
el poder polític de Catalunya. El nivell d’autogovern
actual no és suficient per acomplir les expectatives
i aspiracions de la societat catalana, com tampoc
per reconèixer Catalunya com una comunitat nacional
i Espanya com una realitat plurinacional. Al mateix
temps, les institucions catalanes necessiten millores i
transformacions per convertir-se en instruments efectius
d’autogovern.
Una nova generació
Un nou Estatut per a una Catalunya renovada
Joaquim Brugué
(Barcelona, 1963)
Director General de Participació Ciutadana a la Generalitat de Catalunya
Va estudiar ciències econòmiques i empresarials a la Universitat Autònoma de Barcelona (UAB),
i és doctor en ciència política per la mateixa universitat.
L’Estatut vigent va ser aprovat en referèndum a finals
de 1979. Només les persones nascudes abans de finals
de 1961 van poder participar-hi; dit d’una altra manera,
prop de la meitat dels actuals electors catalans no va poder
prendre-hi part. I si a més ens fixem en la població
actual de Catalunya (si tenim en compte els menors
d’edat i les persones immigrades), la meitat es converteix
en majoria. Així doncs, ens trobem en un moment
polític regit per un Estatut que es va fer sota les coordenades
de fa 25 anys, i que cal considerar-les sota la llum
de les noves mirades dels qui han nascut o han arribat a
Catalunya en els darrers anys.
Nous drets
El procés de reflexió col·lectiva que implica l’elaboració
d’una reforma estatutària ha de servir per fer un
pas més cap al progrés i al benestar de la ciutadania de
Catalunya. En aquest sentit, la reforma de l’Estatut ens
ha de permetre definir els drets i els principis que hauran
de regir les actuacions dels poders públics catalans.
L’Estatut de la participació
En els darrers anys han estat cada vegada més freqüents
les experiències que, d’una o altra forma, han incorporat
la veu de la ciutadania en el disseny i la implementació
de les polítiques públiques. Amb diferents
formats i etiquetes aquestes experiències s’han desenvolupat,
de forma quasi exclusiva, a l’àmbit local. Va ser
un gran repte dissenyar i posar en marxa un procés participatiu
entorn un tema d’interès general, com ho era
l’Estatut d’autonomia. El repte encara va ser gran si tenim
en compte que en el procés podien participar-hi totes
les persones que vivien a Catalunya.
Aquest procés es va dissenyar d’acord amb els objectius
següents: informar la ciutadania sobre què és un
Estatut i perquè era necessari modificar el que està vigent;
crear espais ordenats d’expressió i de diàleg entre
els ciutadans i les ciutadanes, i assumir el compromís

36 CATALUNYA I EL NOU ESTATUT
d’analitzar totes les aportacions i de fer-les arribar a la
ponència parlamentària redactora del nou Estatut per a
la seva valoració i concreció en un resultat tangible. Per
a tot això es va fer necessari crear una estratègia comunicativa
(producció de continguts, edició de materials
divulgatius i pedagògics, lectura de conferències a tot el
territori, etc.).
Els resultats del procés participatiu es van materialitzar
en un conjunt d’activitats molt diverses: unes 1.300
persones van assistir als tallers i xerrades, més de 5.000
van visitar el bus de l’Estatut i prop de 5.000 van assistir
a l’espectacle d’arts de carrer Festatut. El web va tenir
més de 86.000 visites, 9.500 intervencions al fòrum i es
van recollir 4.532 missatges. Mitjançant el correu postal
van arribar 6.622 aportacions. Es van celebrar prop
de 400 reunions i trobades amb institucions i entitats.
En els espais temàtics de debat es va comptar amb la
presència d’unes 400 persones que representaven a una
àmplia diversitat d’entitats i institucions. Més de 750
persones van assistir a les conferències que es van dur a
terme a les universitats. Uns 650 membres de la comunitat
educativa van rebre materials pedagògics i van assistir
a xerrades sobre l’Estatut. Per últim, la celebració
de la Setmana de l’Estatut va mobilitzar més de 1.300
persones de tot Catalunya, que, de nou, també representaven
a moltes entitats i institucions d’àmbit local i
comarcal.
Sens dubte, la participació de la ciutadania en el procés
participatiu ens haurà servit per disposar d’un text
millor i més fort, però també ens ha servit per fer un reconeixement
a la ciutadania. Ha estat un primer pas per
anar reconstruint confiances i complexitats sense les
quals és molt difícil, avui per avui, afrontar els reptes
que tenim plantejats per avançar com a país.

CATALUNYA I EL NOU ESTATUT 37
Catalunya comprèn el nostre esperit; els gallecs
entenem la seva acció
Camilo Fernández Valdehorras
(O Barco-Ourense, 1959)
Profesor de Filoloxia galega da Universitat de Barcelona.
Fundador do Foro Cívico Galego de Barcelona
n aquest epígraf d’encapçalament, lema creat per
El’escriptor d’Ourense Eduardo Blanco Amor gran admirador
del progrés material i espiritual del poble català,
volem sintetitzar l’entesa cordial, el sentit de cooperació
que ha presidit, durant els últims 150 anys, les
relacions entre catalans i gallecs. Una confraternitat
que constitueix, sens dubte, el millor patrimoni comú
per fundar la nostra convivència present i de futur.
Aquest article es limita a ressenyar alguns espisodis rellevants
(en el camp literari, polític i social) de la mútua
atracció i amistat, com antecedents i marc de comprensió
de les peculiaritats que presenta la comunitat gallega
a Catalunya en aquest començament de mil·leni.
1. Des de la segona meitat del segle XIX són constants
els vincles intel·lectuals que uneixen Galícia i
Catalunya com a pobles en procés de reconstrucció
política i cultural. L’eclosió del sentiment renaixentista,
compartit per tots dos països amb força motriu de
regeneració, va trobar ressò en l’afecte amb què fou
exaltada la figura i l‘obra de Rosalía de Castro, entre
d’altres, per Jacint Verdaguer i Joan Maragall un dels
seus moments exemplars entre els molts que posen de
relleu aquesta mútua simpatia tan plena d’intercanvis
que seria excessiu enumerar aquí. N’hi ha prou de rememorar
que els nostres millors autors de postguerra
(Rafael Dieste, Luis Seoane, Celso Emilio Ferreiro, Àlvaro
Cunqueiro, Blanco Amor...) han deixat eloqüents
testimonis de la seva admiració per la fecunditat de la
cultura catalana. A part de la creixent llista de poetes
traduïts en una i altra llengua des de la postguerra a
l’actualitat (posem, com exemple, les ultimes publicacions
de X.L. Méndez Ferrin, Carlos Casares, A. Pexegueiro,
Suso de Toro i Manuel Rivas, aparegudes recentment
en català), l’esmentada cooperació en el
camp de la literatura va tornar a quallar el 1980 amb la
fundació a Santiago de Compostel·la de la Asociación
de Escritores en Lingua Galega (AELG), inspirada en el
model estatuari de la seva homòloga catalana, així com
en les successives trobades d’escriptors de les dues
llengües en el marc de Galeusca.
2. Quant als llaços polítics, que no han parat d’estrènyer-se
des del moviment regionalista, 1889 marca
una fita germinal: el discurs pronunciat per Àngel Gui-
merà als Jocs Florals de Barcelona és traduït al gallec
per Alfredo Brañas, que aquell mateix any edita a Barcelona
el llibre inspirador de tot el moviment a Espanya:
El Regionalismo, Estudio sociológico, histórico y literario.
Ja en el primer terç del segle XX, el suport del nacionalisme
conservador de la Lliga de Cambó impulsa les Irmandades
de Fala d’Antón Losada Diéguez i Vicente
Risco. El 1933, durant la Segona República la visita a
Galícia de les delegacions dels nacionalistes bascos i catalans
és corresposta amb la presència a Barcelona de
Castelao i Otero Pedrayo, diputats del Partit Galeguista.
Al Palau de la Generalitat on van ser rebuts pel president
Macià, Otero Pedrayo va pronunciar el primer discurs
en gallec que va ressonar entre aquells il·lustres
murs.
D’aquesta històrica trobada entre els tres països va
néixer Galeuzca, «òrgan de mútua defensa contra les
opressions de fora i plataforma d’exaltació de totes
aquelles iniciatives que promoguin la solidaritat entre
les tres nacionalitats». Es va configurar així una aliança
estratègica que va ser rellançada a l’exili sudamericà a la
dècada dels quaranta, un cop que Castelao i els diputats
gallecs electes a les Corts republicanes funden el Consello
de Galiza per perpetuar els drets polítics de Galícia
com a nacionalitat històrica. Galeusca revifa llavors
com a marc d’aliances entre , els tres pobles hispànics.
No obstant, la fita política de més transcendència a la
història de les connexions entre els dos països és, òbviament,
la relativa a la legitimació a Montserrat, el febrer
de 1938, de l’Estatut d’Autonomia de Galícia plebiscitat
el 1936 i que va adquirir ple estat parlamentari
en ser ratificat per les Corts de la República.
3. Continuen encara sense historiar amb el rigor necessari
les vicisituts de la immigració gallega a Catalunya,
les primeres manifestacions de la qual s’inscriuen en
la metàstasi massiva que va dessagnar Galícia fins al
primer terç del segle XX. Aquest flux emigratori, que es
va estabilitzar en el període d’entre les dues guerres
mundials, va tenir un fort increment a les dècades del
«desarrollismo franquista». Així, entre 1950 i 1975 el
contingent de població gallega immigrant a Catalunya
va ser superior a les 150.000 persones i Barcelona es va
erigir en la primera ciutat europea de la «Galicia exte-

38 CATALUNYA I EL NOU ESTATUT
rior» en nombre d’habitants (només superada pels més
de mig milió de gallecs que poblen el gran Buenos Aires).
Mà d’obra jove i barata porta a recordar que aquest
gran contingent d’emigrants va contribuir a construir la
Catalunya de postguerra i a generar la prosperitat de
què gaudeix actualment. Amb la seva força de treball en
les feines més insospitades i, generalment, en els sectors
més durs, més ingrats i més mal remunerats del mercat
laboral (criades, cuineres, dones de neteja, mossos d’equipatge
a les estacions de ferrocarril, cambrers del ram
de l’hosteleria, conductors de taxis, paletes de la construcció
o oficials de les fàbriques de cotxes...) milers de
gallecs es van guanyar a pols una merescuda fama de
gent treballadora i honrada. Famílies senceres es van
amalgamar a la societat d’arribada; les sangs gallega i catalana
es van fondre en molts matrimonis mixtes.
Les actituds d’indiferència o de repulsa davant el fet
diferencial català d’alguns sectors d’aquests emigrants
són ja vergonyes del passat que, per la seva recta comprensió,
han de ser inscrites en el pervers context sociopolític
en què es van generar. A aquell gallec pobre i
gairebé analfabet, majoritàriament d’extracció pagesa,
d’escassa formació cultural i mínima consciència cívica
respecte a la seva identitat (diferenciada però negada),
el xoc que va suposar la immersió en una llengua i cultura
alienes (també negades pel sistema instituït) li suscita
sentiments contraposats. No obstant, quan se sent
establert a Catalunya (rebutjo fer servir la paraula integrat
per les seves connotacions extravitals), un cop ha
aconseguit un lloc de treball digne o unes condicions
de vida acceptables la major part adopta sense perjudici
la llengua del poble català. En aquest sentit, la meva experiència
com a professor en contacte amb emigrants
adults posa de manifest que aquesta adopció de la cultura
aliena resulta més fàcil i fluida a partir de la valoració
i de l’estudi de la pròpia llengua i identitat de base. I
és més, en la mesura que s’obre a la comprensió de les
tres cultures al sí de les quals està vitalment immers (la
gallega d’origen, l’espanyola de mediació i la catalana
d’immersió), el gallec radicat a Catalunya exhibeix en
molts casos una consciència cultural i fins i tot política
d’un profund sentit solidari i progressista, si es compara
amb la mentalitat (generalment menys pluralista i més
conservadora) d’aquells que s’han establert en d’altres
regions de parla hispana de l’Estat.
Avui en dia, pràcticament tancat l’èxode del cicle
econòmic de la postguerra, conviuen a la comunitat gallega
de Catalunya tres generacions, reduïbles a dues
grans tipologies identitàries: d’una banda, els galegocatalans,
o el que és el mateix, els emigrants de la maleta
de cartró que van arribar als anys de fam de la primera
postguerra i els emigrants del shangai atrets pels pols
de desenvolupament del franquisme. I d’altra banda, els
catalans-gallecs descendents dels anteriors, amb el català
com a primera llengua d’instal·lació en molts casos.
És per això que crec que per encarrilar el present i el
futur proper de les relacions de Galícia i Catalunya urgeix
considerar la importància del fenomen sociològic i
cultural que personalitza aquest segon conjunt. L’integrat
per joves menors de 30 anys, de formació superior
en molts casos, nascuts a les llars d’emigrants gallecs,
que ja són catalans de naixement i que s’identifiquen
com a galego-catalans. És a dir, viuen immersos en un
hibridisme cultural que és reconegut per una àmplia
majoria com a patrimoni irrenunciable. Sens dubte, son
ells –aquells a qui les entitats de la comunitat gallega
han de donar més presència dinamitzadora– els que
protagonitzaran les relacions vitals de Galícia i Catalunya
en el primer terç del segle XXI.
(...) Unir i autoorganitzar els recursos humans i econòmics,
ara dispersos; propiciar projectes d’interacció
de la nostra cultura amb la catalana; i concedir màxim
protagonisme a la joventut a la vida pública i privada de
les nostres entitats semblen ser els desafiaments més
grans que ha d’afrontar el col·lectiu gallec per sentir-se
plenament conscient de la seva identitat mestissa i
aprofundir així en la confraternitat entre els pobles de
Galícia i Catalunya, units cap a un nou renaixement.
Revista «El Ter», abril de 1998.

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
O Consello de Galiza e Castelao, sesenta anos despois,
en Barcelona
erán do 1 de decembro de 2004. Chovía a
Scachón na cidade de Barcelona. O tempo,
xa que logo, tamén era galego. A foto de
Castelao a carón das bandeiras catalá e galega
presidiu o acto de conmemoración do
60 aniversario da constitución do Consello
de Galiza en Montevideo, nun espazo emblemático
da liberdade de expresión e do
debate, o Ateneo Barcelonés. Fundado no
1872 e con sede nun fermoso pazo de estilo
neoclásico da rúa Canuda, pretiño das
Ramblas, o salón de actos do Ateneu deulle
ao evento a aura de solemnidade que precisaba.
Un cento de persoas, galegos na súa
maioría mais tamén cataláns, respondeu á
chamada do Foro Cívico Galego e escoitou
falar en catalán sobre as relacións entre Pi
Sunyer e Castelao, da man do historiador
Manel Risques; outro historiador, Xosé
Lois García, expuxo en galego os momentos
vividos por Castelao en Cataluña, con
especial atención á fundación do boletín
‘Nova Galiza’, unha publicación de tempos
de guerra, valente e inspiradora. Pero o
aplauso máis agarimoso do público foi
para o nonaxenario Avelino Pousa Antelo,
presidente da Fundación Castelao, chegado
de Galiza para a ocasión. Con graza e
decisión foi debullando os seus recordos,
desde cando sendo mozo escoitou por primeira
vez un mitin de Castelao en Compostela
e trocou a chamada de Deus pola
chamada do galeguismo. Guiou o acto o
presidente do Foro Cívico Galego, Camilo
F. Valdehorras, mentres que outro dos
membros da entidade, Suso Mon, se encargou
de introducir aos presentes a obra
Sempre en Galiza. A xornada rematou coa
lectura pública dunha selección de 25 anacos
do ensaio, en galego e catalán, por outros
tantos lectores. Polo atril foron pasando
os demais integrantes do FCGB, Paco
Castro, Antonio Argibay, Pepe de Requeixo,
Celso Díaz, Xelasio Nogueira, Manolo
Piñeiro, Mercè Pinyol, Xiana Díaz e Tamara
Díaz, os convidados da mesa pero tamén
outros mozos e mozas, mulleres e homes
que senten Galiza estando en Cataluña.
Como testemuño da realización do acto,
nesta sección reproducimos achegas e traballos
dos participantes relacionados cos
contidos da Conmemoración e a figura de
Castelao.
39

40 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
Verbas de honra e esperanza
Camilo F. Valdehorras
El Foro Cívico Galego de Barcelona, entitat jurídica de
caire sòciocultural sense fi de lucre, fundada en 1999 i
integrada per ciutadans i professionals barcelonins majoritariament
d’origen gallec compromesos amb l’identitat
nacional de Galícia i Catalunya i amb la promoció dels
valors de la democracia, el progrès, la cultura, la justícia,
la pau i la solidarietat entre les persones i els pobles, ha
sentit la necesitat i el deure d’afegir-se als actes commemoratius
que, en el transcurs d’aquest any 2004, s’han
celebrat a dins i a fora de Galícia, al voltant de dues efemèrides
protagonitzades per els exiliats republicans gallecs
a l’any 1944.
Com saben, els fets que ens congreguen constitueixen
dos dels esdeveniments més significatius de la història
política contemporània de Galícia en la seva lluita
per la llibertat i dignitat nacionals. Ambdòs han estat realitzats
a l’América del Sud, en temps d’exili forçòs dels
seus protagonistes: d’un costat, la constitució a Montevideo
del Consello de Galiza, fideicomissariat polític de
l’Estatut d’Autonomia de Galícia de 1936, integrat pels
diputats gallecs elegits a les darreres Corts republicanes.
I d’altre, la publicació a Buenos Aires, també en
1944, de l’assaig polític Sempre en Galiza, de Castelao,
en el que s’exposen les fonaments jurídics, ideológics i
programátics del Consello de Galiza i que ha estat considerat
des de llavors la «biblia de la Galeguidade».
En efecto, os organizadores desta Commemoración
partillamos a convicción de que todos os cidadáns aquí
presentes, fillos ou amigos da Galiza consciente e responsable,
temos contraída unha débeda persoal e patriótica
cos persoeiros en cuxa recordación e gratitude
brindamos este memorial.
Homes de distintas filiacións ideolóxicas (e mesmo
de distinto partido –coma nós, os aquí presentes) que,
con todo, souberon supeditar os seus interesiños persoais,
abeirar xenreiras e conxuntar as súas vontades nun
mesmo propósito transcendente: manter vivos os dereitos
nacionais de Galicia e laborar conxuntamente para
a realización dos ideais e dos valores humanos que inspiraron
e seguen a inspirar o Galeguismo político dende
os luminosos días de Antolín Faraldo. Aquel que
acuñou a divisa directriz que condensa todo o ideario
do movemento: cómpre trocar Galiza dun arrabaldo periférico
en centro creador dono de si.
Precisamente, son eses ideais os que Castelao soubo
condensar, admirablemente, nas páxinas do Sempre en
Galiza, libro que constitúe a pedra de alicerce desta
conmemoración. Trátase, como saben, dun ideario de
singular vixencia e utilidade –non só simbólica, coidamos–
nesta hora convulsa dos destinos políticos do
País galego, no des-concerto das nacións sen Estado de
Europa; cando esta, como soñaran os nosos mestres,
está a iniciar un proceso constituínte no que os cidadáns
temos que conseguir que, sen perda das nosas
identidades de orixe, a «unión europea» sexa quen de
callar, por riba ou baixo dos Estados imperiais, nunha
grande confederación continental de nacións libres. En
unión modélica para o mundo na salvagarda dos dereitos
humanos e da biodiversidade cultural dos seus habitantes.
Obviamente, o noso acto só tenta ser un modesto
rechamo de atención ós concidadáns galego-cataláns
sobre a importancia de repensarmos e artellarmos a
tradición política do Galeguismo (singularmente do
exilio), de acordo coas esixencias dos que arestora
nos identificamos galegos inscritos no mundo globalizado.
Somos conscientes, ademais, de vivir unha hora decisiva
para os dereitos nacionais de pobos secularmente
negados coma o noso. E decatámonos de que a nosa cidadanía
semella esquecer –máis da conta– que posúe,
alén das concesións da descentralización autonómica,
un ben nobre patrimonio ideolóxico e político de seu.
Alicerce quen de garantir a propia soberanía política e a
dignidade social da nosa xente (sen rebaixas oportunistas
nin complexos de inferioridade): tal é o que representan
para nós os formantes do Consello de Galiza,
presididos por Castelao.
Este é o «fideicomisariado» da lealdade con Galizanación
e célula de universalidade que queremos relembrar
sen pompas saudosistas nin historicistas, senón
coma o que foi: un honroso instrumento xurídico dos
dereitos soberanos do pobo galego, plebiscitados nas
urnas da República: portaestandarte da máis lúcida tradición
do Galeguismo democrático e progresista contemporáneo.
Afirman os nosos historiadores que o Galeguismo
do exilio actuou, institucionalmente, a través
do Consello de Galiza, mentres a Irmandade Galega bonaerense
cumpría o rol de grupo político orientador e
militante a través de A Nosa Terra, que se mantivo á par
do voceiro conxunto Opinión Gallega, órgano oficioso
dos Centros Ourensán e Pontevedrés.
O Sempre en Galiza cumpriu a función histórica de
preservar a ideoloxía galeguista no seu aspecto nacionalista,
inspirado nos postulados propios da á liberal e
social-democrática do Partido Galeguista da 2ª República,
converténdose no ideario ponte entre dúas épo-

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 41
cas do nacionalismo galego por riba dun interregno
particularmente adverso: o da longa de noite da ditadura
franquista.
Como se sabe, o Consello de Galiza constituíuse en
outubro de 1944 a iniciativa de Castelao e dos membros
do Grupo da Irmandade Galega que –conforme escribe
Xosé Manuel Núñez Seixas, historiador galego especialista
nesta época do Nacionalismo– actuaron influídos
polo lehendakari basco no exilio, Aguirre, desexoso de
resucitar a alianza chamada Galeusca, nada en 1933.
Unha nova alianza das nacións históricas sen Estado
anexionadas no Reino de España, co propósito de exercer
unha meirande presión sobre o dividido bando republicano
a fin de conquerir, non só a recuperación dos
Estatutos de Autonomía da II República, senón a arelada
IIIª República cunha estrutura federal ou confederal.
Pero o certo é que o Consello de Galiza non conseguiu
axuntar as vontades de todo o republicanismo galego,
coma era o seu propósito. Topou coa hostilidade dos
culturalistas e dos socialistas menos favorable ás teses
nacionalistas. Nun comezo integrárono catro deputados:
tres do Partido Galeguista –Castelao, Suárez Picallo
e Alonso Ríos– e un deputado de Izquierda Republicana,
Elpidio Villaverde; e contou ademais coa
adhesión de Portela Valladares. Posteriormente, xuntaríaselle
Alfredo Somoza, tamén de Izquierda Republicana.
O Consello de Galiza non dispoñía da marxe de manobra
e presión que si podía desenvolver o Goberno
basco no exilio. De aí que tamén o seu peso real dentro
da oposición republicana española, en xeral, fose reducido.
E foi frontalmente contestado por outros grupos
como o constituído en Francia polos exiliados galegos
que, a fins de decembro de 1944, fundaron un Bloque
Nacional Republicán Galego, integrado por representates
de Izquierda Republicana, Unión Republicana, o
PCE, o PSOE, a UGT e algúns membros do PG presentes
en Francia. Así mesmo, tampouco foi respaldado
polo Grupo de Alianza Nacional Galega de México que,
comandado por Luís Soto, preferiu un modelo de organización
máis semellante á Fronte Popular.
Castelao soubo imprimir ó Consello de Galiza o prestixio
e a dinámica equivalente á dun pequeno goberno
galego no exilio, que se mantivo vixente ata o pasamento
do seu derradeiro presidente, Antón Alonso Ríos a finais
dos anos setenta.
Rexulta innegable, con todo, que a partir de 1950,
ano do pasamento de Castelao en Bos Aires, e durante
a longa noite do vougo franquista, o galeguismo republicano
esmoreceu nos núcleos do exilio americano.
Pese ós desexos do autor de Sempre en Galiza, consumouse
a creba do exterior e do interior. Ese mesmo
ano cincuenta disolveuse en Galiza o Partido Galeguista,
que Ramón Piñeiro, Fernández del Riego e Isla
Couto tentaran reorganizar na clandestinidade e fundaron
a Editorial Galaxia, concentrando ó redor de si a
nova orientación –non republicana– dos galeguistas do
interior.
Lonxe quedaba a participación de Castelao, como
ministro sen carteira, naquel goberno republicano no
exilio, de 1946; e preto a frustración diante da ditadura
franquista que conseguia superar a vitoria aliada de
1945 fortalecéndose no xogo político dunha guerra fría
proclamada en 1947. Liquidado o nacionalismo republicano
no exterior así como tamén a acción guerrilleira
no interior, cos nucleos galeguistas sobreviventes entregues
á restauración da cultura do país, o goberno autócrata
de Franco atopou o terreo aboado para se consolidar
plenamente. Os anos 50 e 60 foron un gonzo para o
franquismo e para a oposición. Igual que nas mudanzas
económicas e sociais, tamén no ámbito político todo
tivo un novo feitío. Unha conflitividade diferente
acompañou o plano de desenvolvemento e as formas
nacentes de organización política, protagonizadas por
unha xeración que acababa de xurdir e que empezou a
se definir naquela «década prodixiosa» dende a esquerda
pondo en marcha o nacionalismo revolucionario de
inspiración marxista.
Pouco e pouco, o movemento obreiro organizado e o
nacionalismo popular convertéronse nas grandes forzas
de oposición ó franquismo. Fanado na súa evolución
natural coa liquidación do Partido Galeguista en 1950,
o nacionalismo reconstruíuse na clandestinidade a partir
da creación do Consello da Mocedade en 1963, do
que xurdiron o Partido Socialista Galego (PSdeG) en
1963 e a Unión do Pobo Galego (UPG), en 1964. Ambos
os dous grupos, atribuíronse o herdo ideolóxico do
pensamento de Castelao e dos logros do Partido Galeguista.
Non podemos rematar sen constatar que este memorial
se produce nun intre en que o espectro do rexionalismo
españolista, disfrazado de centrismo galeguista,
está a campar polas catro provincias coma un andazo
letal, esganando as ansias de liberdade, de progreso e de
creación nacional dos galegos conscientes. Por iso, dende
a capital de Catalunya –que tantas veces operou na
historia contemporánea de espertador da nosa nugalleira
conciencia– sentimos que posúe particular vixencia
relembrar o pulo exemplar dos exiliados: espírito que
vivifica unha práctica e compromiso sociais imprescindibles
para construírmos a Galiza libre, culta e progresista
do presente pola que tantas xeracións de galegos e
galegas veñen loitando. Todo o devandito considerado
–e remato– dende a convicción de que os feitos históricos
relevantes do pasado, coma os que aquí e hoxe conmemoramos,
conforman a verdadeira xinealoxia do
presente e son forzas directivas do porvir dos pobos e
dos cidadáns.

42 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
Les relacions dels republicans gallecs i catalans:
l’alternativa federalista
Manel Risques Corbella
Historiador. Professor d’Història Contemporània a la UB
...Som a l’exili. Tenim la nostra pàtria sotmesa. Ho
hem perdut tot. L’infortuni fa major el nostre deure. Perquè
ho tenim tot per guanyar i refer, hem d’anar al fons
de les coses, sense que ens ho privin circumstàncies accidentals
que depenen de la sort o la dissort del moment.
No essent esclaus d’una responsabilitat immediata i
concreta, més obligats estem a sentir i complir les nostres
responsabilitats envers l’esdevenidor... 1
questes paraules de Carles Pi i Sunyer pronuncia-
A des el juny de 1942, suposaven una acceptació
amarga de la derrota de 1939, constataven la despossessió
que comportava l’exili i situaven amb duresa davant
la realitat del present. Però també expressaven la voluntat
d’aconseguir, lluny de les contingències immediates,
una alternativa política de futur per a Catalunya. Una
alternativa en la que Carles Pi i Sunyer havia començat
a treballar ja des del 1939 a França i que havia continuat
a Londres on havia pogut fixar la seva residència
després de l’ocupació nazi del territori francès.
El seu punt d’arrencada era que tota alternativa al
franquisme passava pel reconeixement de la personalitat
nacional de Catalunya i de les nacionalitats perifèriques,
i això assolia la categoria de condició indispensable
per a la construcció d’una Espanya democràtica i,
per tant, forçosament federal. D’aquestes premisses derivava
la necessitat de l’apropament entre catalans, bascos
i gallecs per tal d’arribar a un acord polític que forgés
un bloc de les tres nacionalitats com agent del canvi
democràtic que havia d’arrossegar als altres pobles peninsulars.
Apuntava doncs, cap a una perspectiva d’entesa,
que oferia una dimensió política al tipus de relacions
que fins llavors s’havien produït entre aquelles
tres nacionalitats.
Perquè, en efecte, les vinculacions polítiques tenien
uns precedents remots ja per l’any 1923 (amb la firma
del Pacte de Triple Aliança, a Barcelona, de caràcter separatista
i contingut bàsicament doctrinari), i havien
experimentat un expansió qualitativa durant la República
(pacte de Compostela, 1933, o Galeusca), arran
els processos autonòmics, que la guerra va interrompre
i que, en el cas de Galícia havia quedat incomplet. Com
és prou sabut, a les Corts celebrades a Montserrat l’1 de
1. Una idea nacional. Conferència al Casal Català de Londres, 14 de
juny de 1942. Dins Francesc Vilanova (ed.), Carles Pi i Sunyer. Conferències
al Casal Català de Londres (1941-1943). Barcelona 1994, p. 61.
febrer de 1938, Castelao presentà l’Estatut gallec, i
aconseguí el suport ben actiu dels partits catalanistes i
de la minoria basca 2 . Aquesta solidaritat en aquells moments
també s’havia traduït a Catalunya, en termes materials,
amb l’acollida dels refugiats i del mateix govern
basc i es visualitzà poc després, amb la marxa cap a l’exili
del president Companys i del lehendakari Aguirre.
A França les relacions entre bascos i catalans van fer-se
més estretes mentre amb els gallecs, es desenvoluparien
sobretot, a l’espai americà.
D’aquesta forma s’havien anat teixint unes relacions
que van prendre camins diversos de solidaritat política
i, també, de vincles personals, i que es mantingueren i
reforçaren després de l’ocupació de França. El formigueig
d’iniciatives al respecte seria llarg de detallar i només
vull esmentar-ne tres per l’especial significació que
els atorgà Pi i Sunyer.
1er
A finals de 1941, principis de 1942, es redactà una
declaració conjunta d’Aguirre i Pi i Sunyer (CNC), en
12 punts, que havia de comptar amb l’adhesió gallega, i
que havia de suposar l’edició més acabada del pacte Galeusca.
La proposta inicial d’Aguirre fou lleument esmenada
per Pi, sense canvis substancials, però. Partia
de considerar que s’havia obert un període constituent
no només als pobles de la República Espanyola sinó de
tot el món, motiu pel qual proclamaven: el dret a la
lliure determinació per decidir sobre la forma política
més adient a la preservació de les seves personalitats
nacionals; la necessitat ...de un orden democrático basado
en principios de justicia, orden y fraternidad social...; ...de
un orden social que satisfaga con medidas y transformaciones
profundas, el anhelo de paz y justo bienestar...; ...su
adhesión a un orden internacional basado en la agrupación
pacífica de los Estados y de las nacionalidades grandes
y pequeñas...; ...la voluntad de sus pueblos de contribuir
a la estabilización de dicho orden internacional,
constituyendo de común acuerdo entre las nacionalidades
que integran el actual Estado Español, y dándole de ser
posible alcance peninsular, uno de los elementos fundamentales
de la ordenación occidental y mediterránea euro-
2. Xosé Estévez, Castelao e o Galeuzca. Santiago de Compostela,
2002, p. 42.

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 43
pea; ...ratifican su adhesión a las potencias democráticas
en la guerra...; ...Proclaman que en ningún momento consideraron
legítima ni justificada la sublevación y agresión
de las fuerzas del general Franco... Y , finalment, el 12è
punt deia: ...En nombre de Cataluña y Euzkadi (...) llamamos
a la democracia española de todos los matices,
para que cesando en sus disputas se una en representación
autorizada que permita preparar, sobre la base y aceptación
de los principios anunciados, una acción ... 3 (9 de febrer
de 1942).
2on
El suport que Pi i Sunyer va donar a l’acte que va celebrar-se
a Montevideo l’abril de 1943, i que entenia
com una oportunitat per plantejar a Diego Martínez Barrio
i al general Miaja que tota restauració de la República
a Espanya passava pel manteniment dels drets naturals
dels pobles. 4 A l’acte hi van intervenir Serra i
Moret en representació de la nacionalitat catalana, Aldasoro
de la basca i Castelao, de la gallega. Castelao, expressà
que ...España no es una entelequia jurídica, sino
realidad tangible; que no es un vacío abstracto sino función
de concretos: Castilla, más Cataluña, más Euzcadi,
más Galícia. Y si estos españoles se titulan republicanos,
entonces es preciso recordarles que el republicanismo español
ha nacido federal; que tienen la obligación de luchar
contra el cesarismo unitario y centralista, importado en
España por déspotas extranjeros, de los cuáles sólo Franco
merece ser representante (..) Y ya que he tocado a eso que
se llama «hispanidad» será bueno advertir que en las costuras
de la camisa de Isabel, que Franco pretende enarbolar
sobre América, no viene, no, el alma de España: vienen,
en cambio, escondidos y agazapados nuevos piojos godos
de una terrible virulencia... 5
3er
La participació de Pi i Sunyer en l’impuls del pacte
Galeuzca de1944, afavorida per dos elements (deixant
de banda la simpatia que ja havia expressat vers l’agrupació
Galeuzca, constituïda a Buenos Aires, 1941, i les
que s’havien desenvolupat a d’altres llocs: Santiago de
Xile...):
a. La formació del Consell Nacional de Galícia, amb
Castelao la capdavant que li argumentà la creació per-
3. Antología del GALEUZCA en el exilio (1939-1960). San Sebastián,
1992, p. 124-128.
4. Carles Pi i Sunyer, Memòries de l’exili, vol 1: El Consell Nacional
de Catalunya, 1940-1945. Barcelona 1978, p. 130-131.
5. Reproduït a David Otero, Castelao corenta anos despois (1950-
1990). A Coruña 1991, p. 243.
què ...aparte los fines privativos del galleguismo, nos ha
incitado el interés de Galeuzca, cuyo porvenir depende tal
vez de una pronta intervención en el caos constituyente de
España...; i
b. L’evolució favorable de la guerra pels aliats, que
feia urgent l’acord i li atorgava una dimensió operativa:
Galeusca podia ser l’agent impulsor de la democràcia a
Espanya.
Tanmateix, l’impuls de Galeusca no prosperà: fou un
darrer miratge el fracàs del qual venia a certificar que
l’època del federalisme a escala europea havia passat. I
això suposava, òbviament, la frustració de la perspectiva
federal a Espanya. Mostra d’aquest canvi, per centrar-nos
només en l’espai Galeusca, fou el decantament
del lehendakari Aguirre cap a unes sortida política que
el situava fora del marc de Galeuzca i l’apropava a
acords amb governs legitimats en la tradició republicana
i estatutària de 1931/32 (com el del president Irla o
el de Giral). D’altra banda, la deriva radical, en clau independentista,
minoritària, d’alguna de les plataformes
que fins llavors havien fet l’aposta federalista venien a
certificarel seu abandó.
Les bases de l’alternativa federal de Pi i Sunyer
La seva reflexió sobre l’alternativa democràtica a Espanya
va començar el mateix any 1939, a França, en un
context marcat per l’inici de la Guerra Mundial i a partir
d’una hipòtesi que des de l’exili es considerava un fet
segur: la intervenció bèl·lica de Franco al costat del feixisme.
D’aquesta forma quan triomfessin els aliats la intervenció
sobre l’Espanya franquista seria inevitable i la
restauració de la democràcia, una realitat. I semblava
molt clar que aquesta restauració estava vinculada al futur
d’una Europa que, en aquells moments, s’obria a
distintes possibilitats. Les opcions que es dirimissin per
a països com Polònia o Txecoslovàquia no haurien de
ser diferents a les que s’arbitressin a la península ibèrica.
Tanmateix, la intervenció de Franco en la guerra no
s’arribà a materialitzar i quedà limitada a l’acció de la
División Azul a la URSS (1941-1942) la qual cosa comportà
un esllanguiment de les expectatives de canvi
que, no es recuperarien, però ja en termes diferents, als
anys 1943/44.
Una segona consideració s’afegia a la perspectiva
anterior i la condicionava. Aquest futur, depenia de
com es tanqués la guerra i de la pau que s’imposés. El
que calia era imposar una pau forta i duradora, i que
fós efectiva. Això significava que calia deixar de banda
qualsevol solució de compromís, com la de 1919/20
(Conferència de Pau de Paris): si s’anava per aquest
camí, dels tripijocs, es tancarien en fals, altra vegada,
la guerra i les ferides. Perquè això no passés calia defi-

44 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
nir amb claredat les premisses doctrinals i polítiques
que havien de definir la pau i, en conseqüència, sobre
les que s’hauria d’assentar l’Europa recobrada. La prioritat
era doncs, definir aquestes premisses que, per a
Pi i Sunyer eren dues: democràcia liberal i federalisme.
La democràcia liberal, a més havia de ser una ...
nova democràcia, planificada en l’esfera econòmica, reguladora
en el camp social, que políticament conciliï eficàcia
amb llibertat... 6 . Una democràcia que s’havia
d’imposar a l’absolutisme despòtic dels règims de violència
i que tenia vocació de consolidar-se plenament
en el futur. D’altra banda, la reconstrucció de la democràcia
només es concebia en termes d’ordenació federal
d’Europa, tal i com quedava reflectit en la Carta
de l’Atlàntic (1941). La reconstrucció democràtica
d’Espanya, el seu encaix en una Europa alliberada dels
feixisme, només era possible sota aquestes premisses
federals (o, fins i tot confederals) que eren una realitat
europea, i que haurien de permetre una europeització
d’Espanya.
Per tot això, considerava un error situar les expectatives
del canvi democràtic en el restabliment de l’Estatut
del 32, en l’ordenació constitucional de 1931 o en
la mateixa República tal com s’havia desenvolupat.
Eren plantejaments obsolets ja que la seva formulació
no derivava d’una concepció federal sinó d’un compromís.
En contraposició, el reconeixement de les nacionalitats
era la base sobre la que havia de reposar la
construcció de la democràcia. Aquest principi havia
d’inspirar la pau i havia de ser el vertebrador de l’ordenació
peninsular i europea. Aixó suposava avançar per
un camí nou i en l’elaboració de conceptes també
nous que permetessin desenvolupar-lo: conceptes com
el de «comunitat de nacions» o el de «esglaonament de
sobiranies» que permetien identificar l’abast i les dimensions
de la seva proposta. Calia començar per donar
solució a la qüestió catalana –com a la basca i gallega–
per tal de resoldre el problema espanyol.
D’aquesta forma, Catalunya esdevenia l’eix bàsic d’ordenació
peninsular i factor decisiu de la nova Europa.
Li corresponia doncs, una centralitat que, compartida
amb bascos i gallecs, suposaria que aquestes nacionalitats
deixessin de ser unes realitats «subestatals» (per
usar el concepte emprat per Xusto Baramendi). Ho explicava
així:
...La doble afirmació de la nostra personalitat, incompatible
amb l’Espanya deformada pels darrers se-
6. La voluntat dels catalans i el redreçament d’Europa. Parlament als
catalans reunits a Londres l’Onze de Setembre de 1941. Dins Francesc
Vilanova (ed.), Carles Pi i Sunyer. Conferències al Casal Català de Londres
(1941-1943). Barcelona 1994, p. 50-51. 7. La voluntat dels catalans...
gles, del poder absolut i la tirania intangible, de les castes
omnipotents i les sobre-estructures fossilitzades, no
va en contra dels pobles hispànics; al contrari, voldríem
que els servís d’estímul i exemple: que l’entesa basco-catalana
constituís el nucli inicial d’una entesa més àmplia
entre els pobles lliures.
De moment, ja ens arriba de l’altra banda del mar
aquesta veu gallega que desperta en nosaltres un eco
de sentiment correspost. Galícia, que ja havia afirmat
democràticament en un plebiscit la seva personalitat,
ens diu el seu desig d’ajuntar-se a l’obra comuna.
Però no són els catalans, els bascos i els gallecs els
únics que poden coincidir en una entesa fonamentada
en la comprensió, el respecte i l’amistat. Sabem també
de molts demòcrates espanyols, als quals no els sorprenen
ni espanten aquestes concepcions, ans al contrari,
creuen que responen a la veritable essència de
la doctrina republicana i que constitueixen la tradició
més autèntica dels pobles hispànics, de vella saba democràtica,
enterbolida i agreujada per segles de superposició
postissa i forastera. Les solucions que proposem
no són isoladores ni fragmentàries; són
solucions de conjunt. I ens plauria que fóssim molts a
col·laborar-hi. 7
El grau d’elaboració d’aquestes formulacions de PiS
als primers anys de la Guerra Mundial les dotava d’un
contingut substancial que estimulà la reflexió i el debat;
i que aplegà al seu voltant el treball d’altres exiliats,
en especial els catalans de Londres: Pere Bosch i
Gimpera, Batista i Roca, el Dr. Trueta...) Una interessant
mostra d’aquesta ebullició intel.lectual fou l’aportació
d’un intel.lectual com Bosch i Gimpera, rector de
la republicana Universitat Autònoma de Barcelona, que
desenvolupà una visió etno-històrica de la realitat peninsular.
Les formulacions federalistes s’anaren desenvolupant
encara durant un temps i, fins i tot, lliscaren cap
a posicions gairebé confederals, tal com reflectí Pi i
Sunyer en la conferència que pronuncià al Casal Català
de Londres de 14 de juny de 1942, on reforçà el
contingut nacional de Catalunya, la necessitat que es
dotés d’alguna forma estatal i l’apostà pel dret a l’autodeterminació
entès com a ...dret legítim de tota col·lectivitat
humana a disposar per ella mateixa de la seva sort
i els seus destins...Es un principi que està d’acord amb la
constant i pregona tradició política catalana, i constitueix
el fonament de les doctrines federals. Perquè fóra impossible
de comprendre honradament la idea del pacte, si no
pressuposés la prèvia llibertat dels qui han de pactar: un
principi comprès i reconegut en el món d’avui al qual
dóna nova actualitat i autoritat la Carta de l’Atlàntic, i

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 45
que serà consubstancial amb el món de demà( ...) Sabem,
i mai no hem deixat de reconèixer-ho ni de dir-ho, les realitats
històriques, polítiques i econòmiques que situen Catalunya
en el complex hispànic; i quan, sense oblidar-ho,
reivindiquem per a Catalunya l’exercici democràtic de la
pròpia decisió, afirmem un principi bàsic, un dret autèntic...
per a arribar a una entesa sòlida i justa amb la democràcia
espanyola, és molt millor que comencem per
entendre’ns lleialment; que els principis damunt els quals
bastim la intel·ligència siguin nets, i que no els enterbolim
ni els esbiaixem amb les romanalles d’anteriors imposicions
o amb la temença de majors dificultats. En la situació
en què ens trobem, i en la qual tenim el deure
d’assentar els conceptes fonamentals, no podrien influir
ni la injustícia passada, ni la incomprensió present, ni els
obstacles futurs. Mantenim com a principi el de la lliure
resolució o pròpia decisió... 8
La perspectiva era encara la d’Espanya plurinacional,
la confederació d’Estats i la comunitat de nacions; continuava
reposant en l’atenció a la diversitat dels pobles i
de la vida peninsular, i pretenia arribar a la superior entesa
a través de l’equilibri i de l’harmonització dels elements
diversos: aquesta era l’Espanya que havia d’aspirar
a una vida normal, de pau treball i benestar.
Però les expectatives d’aquesta Espanya i d’aquesta
Europa, l’any 1943 s’estaven allunant. També l’elaboració
política federal de Carles Pi i Sunyer havia ja superat
la seva plenitud i entrava en una fase expectativa i
fins i tot, de certa confusió. Conceptes com l’esgalonament
de sobiranies o el nou llenguatge que havia anat
introduïnt, van desparèixer. I , tornant al fil de Galeusca,
el seu fracàs en les vigílies de l’acabament de la guerra,
mostrava la frustració pràctica d’una sortida fede-
ral. Les raons de tot aquest decantament són complexes
però en podem assenyalar tres:
1. La pròpia evolució de la guerra: en el sentit que la
victòria aliada que s’anunciava es cenyia al nazi-feixisme,
ja que la dictadura franquista finalment, no havia
participat obertament en el conflicte bèl·lic i això desactivà
a curt termini la liquidació del règim. D’aquesta
forma, l’únic referent per a l’alternativa democràtica era
la llunyana (i ambigua) Carta de l’Atlàntic en tant que
les Nacions Unides, haurien d’esdevenir-ne l’instrument
de la seva aplicació.
2. La materialització d’aquesta alternativa democràtica
cada cop semblava més complicada tal i com derivava
de l’evolució de les relacions dels mateixos britànics
amb els exiliats republicans... i amb els franquistes.
1945 (Postdam i Ialta) apuntava la no voluntat aliada
d’intervenir a Espanya, la qual cosa seria certificada per
com s’estava produint bla nova ordenació europea i
amb els prolegòmens de la guerra freda.
3. Les divisions en el camp del catalanisme a l’exili i
l’aposta legitimista republicana del govern Giral i del
nacionalisme basc van conduir, a la paralització de
l’alternativa federalista. El mateix Castelao, que va assistir
a la reunió de les Corts de la República a Mèxic
(novembre de 1945) i comprovà que o goberno no exilio
non é o camiño que posibilitara a verdade de Galicia...
9
En qualsevol cas aquests plantejaments que hem estat
analitzant al llarg d’aquesta conferència ofereixen
uns punts de referència i permeten projectar la reflexió
cap a un present, on el debat sobre l’Espanya plurinacional
i el federalisme (asimètric o no) (fins i tot, el dret
d’autodeterminació), i sobre la mateixa realitat europea
ha assolint unes dimensions que, ara ja no tenen possible
marxa enrera.
8. La voluntat dels... 9. David Otero, op. cit, 1991, p. 244.

46 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
Sempre en Galiza, hoxe
Xosé Lois García
Historiador e escritor
No 60 aniversario da publicación do ideario de
Afonso Daniel Rodríguez Castelao, Sempre en
Galiza, foi conmemorado no Ateneo de Barcelona
baixo a organización do Foro Cívico Galego da Cidade
Condal e que tivo lugar no gran salón de actos o
día 1 de decembro. No programa tamén se recollía o
60 aniversario da constitución do Consello de Galiza.
Por tanto 1944 marca un fito para a historia do
país galego. A esta data podémoslle engadir outra
efeméride de enorme importancia como foi a publicación,
por primeira vez, da Obra Completa de Rosalía
de Castro, pola editora madrileña Aguilar, en pel
e papel biblia. Esta publicación non deixa de sorprender
pola situación en que se atopaba o Estado
español baixo a dictadura franquista.
Os pulmóns da organización
destes actos os debemos
ao profesor Camilo
Fernández Valdehorras, ao
sempre dispoñíbel e pioneiro
de tantas accións culturais
como é o Pepe de
Requeixo e, tamén, coa colaboración
de Suso Mon Rivera.
Nese salón do vello e sempre vivo Ateneu de
Barcelona, onde Castelao fixo unha das súas primeiras
exposicións en 1918 e durante a guerra civil serviulle,
ao noso guieiro, de centro de relacións con políticos
cataláns. Pois nese espacio histórico cheo por
un numeroso publico, maioritariamente mozo, tivo
lugar unha mesa redonda da que foi moderador o
presentador do acto, Camilo Valdehorras, na cal estaba
un mozo de 90 anos, Avelino Pousa Antelo, presidente
da Fundación Castelao de Santiago de Compostela,
que versou sobre diversos temas daqueles
anos mozos que a el lle tocou vivir ao lado de Castelao
e tantos outros homes que proxectaron saiba
pura naquel renacemento galeguizador que se viviu
durante a II República e que se viu frustrado polo
golpe de Estado de 1936. Avelino Pousa Antelo é
unha persoa fiel a aqueles ideais que vertebraron e
xeraron tantas esperanzas no rexurdir dunha Galiza
mais próspera e ceibe. Pousa Antelo, neste acto, matou
saudades ao recobrar tanta memoria que foi esfiañando
coa súa enorme lucidez mental. Podemos
dicir que meteu ao público nun puño. As emocións
del tiñan resposta nesa fortísima ovación que o publico
lle ofrendou merecidamente.
Nesa mesa redonda estivo o profesor de historia
da Universidade de Barcelona, Manel J. Risques
Corbera que versou sobre Castelao, os exiliados republicanos
de 1936 e os dereitos nacionais de Galiza
e Catalunya. Risques introduciu ao público naqueles
anos de posguerra onde os exiliados
republicanos configuraron varias plataformas como
foi o Consello de Galiza e Galeusca. Na súa intervención,
tan emotiva como informativa, formalizou
unha serie de parámetros de cohesión entre as tres
nacionalidades periféricas, indo a concretar varios
asuntos na relación entre Catalunya e Galiza. Servidor,
falou da presencia de Castelao en Catalunya.
Unha mesa redonda con tres aportacións ben diferenciadas
mais que estaban integramente
cohesionadas.
Unha segunda parte deste
emotivo acto foi cando o público
participou na lectura
do Sempre en Galiza, partillada
por diversas xeracións
de lectores que abriron memoria
para así non deixar esmorecer
ese ideario vivo da
galeguidade.
Reencontrarse por primeira vez cos textos deste
ideario pode que resulte impactante, despois de 60
anos escrito por un home que hoxe tería 118 anos e
nos siga indicando camiños innovadores para redescubrir
as autenticidades de tantas galizas que el viviu
e experimentou as súas dores. Reler de novo o
Sempre en Galiza non deixa de ser unha experiencia
de renovada utilidade para conmemorar a crónica
dun país con tantas desventuras históricas e tantas
voces silenciadas, acusadas e destruídas. Sempre en
Galiza é un manual de cabeceira do que ningún galego
debería esquecer a lectura e menos desperdiciar
toda esa continxencia científica que Castelao foi
priorizando en función de toda unha escala de valores
que cómpre preservar nesa súa e nosa inmorredoira
Galiza.
(Artigo aparecido en Galicia Hoxe, 14-12-2004).

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 47
«... Eu coñecín a Castelao en un «mitin de promoción
galega» que se celebrou no Teatro Principal de Santiago
de Compostela o día 10 de maio de 1931. Eu daquela,
cos meus ilusionados 17 anos estudaba 7ºcurso na Universidade
Pontificia Compostelá, pero xa pensaba deixar
aquel centro e para iso fixen o ingreso na Escola
Normal de Mestres santiaguesa. Falaron naquel mitin
Antón Vilar Ponte, fundador das Irmandades da Fala,
Álvaro das Casas, profesor do Instituto de Noia, Ricardo
Carballo Calero, que era daquela presidente da FUE,
Valentín Paz Andrade e Daniel Rodríguez Castelao que
foi quen pechou o mitin.
A
O Sempre en Galiza para min
Retrincos dunha conferencia
Avelino Pousa Antelo
Presidente da Fundación Castelao
min gustáranme tódolos oradores pero impresionoume
de maneira especial a «facha sen fachenda
e a voz tépeda e doce» de Castelao, a dicir de Ánxel
Fole. Saín de alí marcado de por vida como galeguista.
Comecei a ir pola imprenta NÓS de Ánxel Casal, que
me recibiu con fondo agarimo e simpatía converténdose
nun dos meus mestres e amigos; fun tamén polo Seminario
de Estudos Galegos que daquela estaba no edificio
de Fonseca, abarcando o salón artesoado e un local
contiguo no que estaba a biblioteca. O encargado da
mesma e contador do Seminario era un mozo da miña
idade, veciño e amigo de Don Antón Fraguas; chamábase
Xaime Vidal Rei, co que cheguei a ter unha gran amizade
e que morreu na Guerra Civil; por certo que entrambos
fixeramos un traballo de recolección de
material folclórico na miña parroquia natal de San
Xoán de Barcala, concello de A Baña, traballo que presentáramos
para entrar na sección de folclore do Seminario,
pero, antes de que o examinaran estalou a malfadada
Guerra Civil e supoño que remataría queimado
como tódalas pezas daquel pequeno e modélico museo
ao que eu aportara as ferramentas para traballar o liño
procedentes da casa de meus avós maternos na aldea de
Arzón da parroquia de San Xoán de Barcala, concello de
A Baña, onde nacín.
Con outros rapaces asistín tamén a aquela «peña»
que os galeguistas santiagueses tiñan no Bar Derby
onde escoitabamos con verdadeira devoción a palabra
daqueles homes que intuíamos que eran a xeración máis
brillante da historia de Galicia. Porque por alí pasaban
tódalas figuras do galeguismo que viñan por Santiago,
entre as que lembro ao propio Castelao, Otero Pedrayo,
Vicente Risco, Cuevillas, Bóveda, Álvaro das Casas, Súarez
Picallo, ademais dos santiagueses Casal, Camilo
Díaz, Barreiro Salaño e moitos máis que xa non lembro.
Formando parte das Mocedades Galeguistas colaborabamos
en todo o que nos encomendaban os homes do
partido e lembro que lle axudamos á imprenta NÓS na
venda de libros, desprazándonos ás feiras do entorno
santiagués co ese fin.
Eu estaba daquela facendo o servizo militar en Sanidade
en Ceuta e viñera cun permiso para facer unhas
oposicións de ingreso no Maxisterio en Santiago; tomei
parte na propaganda do Estatuto de Autonomía e para
as eleccións de febreiro de 1936, na que o Partido Galeguista
ía nas listas da Fronte Popular.
Para a propaganda do Estatuto cedéranos o Alcalde
de Santiago Ánxel Casal a camioneta do servizo de recollida
de lixo do concello de Santiago; nela un grupo
de mozos das Xuventudes Socialistas Unificadas, entre
os que estaba Isaac Díaz Pardo, e eu polas Mocedades
Galeguistas, percorremos dende Carnota á Ría de Muros
e Noia, e a parte norte da Ría de Arousa, poñendo
carteis e falando cunhas buguinas de cartón –a nosa
megafonía naquel tempo– en calquera sitio onde lográbamos
xuntar un pequeno auditorio.
A Guerra Civil púxonos a vida en perigo; eu andei
mes e pico durmindo en casas de amigos e, cando vin
que a guerra ía durar, presenteime no cuartel de Sanidade
da Coruña onde me mandaron axiña para a fronte do
Guadarrama, na que pasei case toda a guerra [...].
Completei a miña capacitación coas ideas de Castelao
no Sempre en Galiza, cando fala de que «O noso deber
está en armar ao pobo dunha instrución primaria
profesional e téinica, que lle permita ser diño en todas
partes, i en todas partes atopar as vantaxes que se lle
ofrecen a un inglés ou a un alemán...».
Castelao valora a escola como arma fundamental
para a mellora cultural, social e económica de Galiza.
Lembra os seus anos infantís, dicindo: «Cando eu fun á
escola non sabía aínda falar castelán; porque teño que
dicirvos que son fillo dunha familia humildísima. Fun á
escola moitas veces descalzo, cun anaco de broa no
peto». Así falou nun soado discurso parlamentario das
Cortes Constituíntes da República o 18 de setembro de
1931.
Castelao cre necesarios dous tipos de escolas para
Galiza: escolas rurais ou de formación campesiña e escolas
vilegas ou cidadás.
«As escolas rurais tentaran dignifica-la vida das nosas
aldeas, fomentando o espírito comunal e contribuíndo
á creación dunha cultura técnico-agraria. Con esta

48 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
finalidade sinalo a necesidade de formar mestres especializados
con destino ás escolas rurais. Así evitaremos
que as escolas aldeás sexan lugares de tránsito para escolantes
señoritos ou para mestres que se afogan nos climas
labregos».[...]
Eu tiven a gran sorte de se-lo primeiro escolante galego
especializado que soñara Castelao, cousa que despois,
ao comenza-lo labor docente me gratificou extraordinariamente
e me fixo recuperar o meu entusiasmo dos anos
mozos de Santiago.
«Para que a escola galega sexa proveitosa non abonda
con utilizar nos primeiros graos do ensino a lingua
materna dos nenos; é mester –poño por caso– outra distribución
das vacacións e dos horarios, axeitando as ordenanzas
do curso á vida rural de Galiza. A escola única,
inspirada en principios democráticos, non se pode
trocar en asento igualitario que arrase os accidentes
naturaes do esprito. Mirando o interés do neno, a pedagoxía
non pode ser niveladora e, polo tanto, cómpre saber
qué entenden os mandóns da Instrucción Pública
por «escola única». Escola unificada para que tódolos
españoes conquiran un mínimo de coñecimentos para
loitaren na vida e para trocárense en elementos uteis á
coleitividade, está perfectamente ben; pero «escola única»
como sistema de política asimilista, para lograr
unha cultura uniformada, matando as variedades culturaes
que son a riqueza de todos –iso é un xeito feixista.
Iso nunca. Escola que non garanta a cultura de creación,
escola que non utilice o idioma materno dos nenos
como xeito pedagóxico indiscutible, escola para Galiza
igoal que para Castela, iso nunca. Ese sistema fire a
nosa dignidade, porque nin sequera un pobo salvaxe
pode ser esterminado. Os galegos debemos opornos a
un sistema de educación que empobrece o espírito do
noso pobo e que tende a súa exterminación como elemento
de cultura».
Como moitos dos mestres formados nos anos da República,
eu soñaba facer na escola unha tarefa redentora
que transformase a nosa realidade en pouco tempo,
conservando o cerne da nosa cultura e afirmando a
nosa personalidade histórica e cultural autóctona. Tiñámo-lo
convencemento de poder conseguilo e fervíano-lo
sangue de ilusionado entusiasmo. Pero todo aquilo
derrubouse dunha maneira brutal e dramática co
estalido da Guerra Civil.
Parágrafos dun discurso de Castelao
Cómpre citar as declaracións que fixo en Bos Aires,
nunha homenaxe que lle fixeron os emigrados, en 1944
co gallo da presentación do seu libro Sempre en Galiza.
Dixo:
«Levo catro anos convivindo con vós e sabedes que
non uso hipocrisías nin vaidades e que, polo tanto, podo
permitirme o luxo de expor diante de vós un xuízo sobre
a miña obra e sobre min mesmo. Alá polo ano 1918 publiquei
o Álbum Nós no que plasmaba as dores do pobo
galego e as súas ansias de xustiza e libertade e, vendo
que os meus debuxos conmovían o coraz6n das xentes,
mais e mellor cós versos e a prosa, entón os caciques e
os seus servidores acusáronme de «literato» –como
quen di, de intruso– para despreciar o meu arte e, polo
tanto, os meus sentimentos, os meus ideais.
Despois de 30 anos de meditación e de experiencia,
arrisqueime a pubricar este libro, no que trato de soerguer
á categoría de ideal o que no Álbum Nós era puro
sentimento; e, vendo que as miñas razóns convencen a
moita xente, alaban entón esaxeradamente aa miñas
condicións de artista coa «piedosa» finalidade de desvirtuar
a miña ideloxía política. Claro está que eu nunca
fun un político profesional. A política nunca foi para
min unha profesi6n, senón máis ven un compromiso que
me dou máis disgustos que satisfacci6ns. Pero sempre
tiven vocación política como podedes comprobar se
comparades os meus primeiros debuxos do Álbum Nós
coas ideas galeguistas que expoño no meu libro. Sempre
en Galiza que agora vos ofrezo. Veredes que as ideas son
as mesmas; veredes que souben conservarme idéntico a
min mesmo e que a miña vida moral e política é unha
liña dereita coma a franxa azul da nosa bandeira. Eu
endexamais cultivei a arte pola arte; a arte, para min,
non foi mais que un elemento, un .recurso, un medio de
expresión e co lapiz i a pluma somente quixen ser un fiel
intérprete do meu pobo, das súas dores e das súas esperanzas.
Debuxei sempre «en galego»; escribín sempre
en galego e, se sacades o que de galego e humán hai no
miña obra, non quedaría nada dela.
O lapis e a pluma foran as miñas únicas ferramentas;
un anano de papel abóndame como material, e con tan
pobres elementos non puiden expresar a grandeza das
miñas ideas e sentimentos. E digo grandeza porque non
son sentimentos meus, egoístas, senón ideas e sentimentos
dun pobo canso de sufrir. Traballei toda a miña vida
para converter o sentimento galego en idea e agora en feito
histórico, e todo poderá acontecer. Todo menos unha
cousa: que eu traizoe a razón da miña vida e a confianza
que os meus irmáns de ideal depositaron en min».

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 49
Breu introducció al llibre Sempre en Galiza
Suso Mon
(Lugo, 1966)
Filósofo e Director do programa radiofónico «Galiza, algo máis»
s pot dir que el llibre Sempre en Galiza recull en
E bona mesura el gruix del pensament polític madur
del seu autor, Alfonso D. Rodriguez Castelao, diputat
republicà del Partido Galeguista, del qual va ser fundador,
i sense dubte la figura més representativa del nacionalisme
gallec de la primera meitat del segle XX.
Aquest inmens treball el va començar Castelao a Extremadura,
on va pasar gairabé un any, des de novembre
de 1934 fins setembre de 1935, a conseqüència d’un
trasllat forçós promogut pel govern de dretes de Alejandro
Lerroux, qui com estratègia per minar la capacitat
organitzativa i d’acció del Partido Galeguista va escampar
els seus dirigents per diferents punts de la península.
Les primeres pàgines doncs, s’escriuen a Extremadura
al 1934 i les últimes de la primera edició del llibre son
escrites a mitjans de 1943, a l’exili d’Argentina i en un
moment especialment bo pels
exiliats polítics de la república
perqué l’avenç dels aliats a
la II guerra mundial feia pensar
en una posible sortida del
fascisme també de l’Estat Espanyol.
Amb posterioritat a la
primera edició, que va ser feta
i presentada a Buenos Aires el
mes de març de l’any 1944, es
va fer una segona edició amb
reflexions i articles que Castelao
escriu l’any 1947, on recull
les experiències de l’activitat
política republicana a
l’exili des de finals de 1944,
moment de la constitució del
Consello de Galiza, fins a la
crisi i disolució del govern espanyol
republicà a l’exili de José Giral, del qual Castelao
va formar part com a ministre sense cartera.
Pel que fa a la seva estructura Sempre en Galiza consta
d’una introducció, que du el títol de Adro, i quatre llibres
més anomenats respectivament Libro I, II, III e IV.
Es tracta, en la seva segona edició, d’unes cinc-centes
pàgines d’articles, reflexions, discursos i petits assajos
que giren en torn al problema nacional gallec. És un
texte collage, si bé revestit en la seva totalitat d’un caràcter
testamentari del capital ideològic del galleguisme
republicà per les següents generacions, i articulat a partir
d’un fet que es presenta a tot el llibre com indiscutible:
Galícia és una nació.
Cal dir que si bé per una banda Sempre en Galiza és
un assaig estrictament polític, el més ample escrit mai
en llengua gallega, per altra banda en el seu context i recorregut
històric s’ha convertit en quelcom més que un
llibre, es tracta sense dubte d’un símbol. I com a tal té
un significat afegit que fa que sigui vist o pensat com a
portador del nacionalisme gallec sense més. És per
això, que la literatura política gallega el reconeix com la
«Biblia del galleguisme».
A continuació s’exposen
breument els continguts del
llibre tot començant per la
seva intoducció, anomenada
Adro, i el seu llibre primer, Libro
I.
Adro i Libro I:
Tal i com ja hem assenyalat
l’introducció del Sempre en
Galiza du el títol de Adro, que
és en gallec el nom de l’espai
que hi ha al voltant de l’església
i on té lloc la vida social a
les parròquies gallegues. El
que hi ha en aquesta introducció
son articles que l’autor
publicà al semanari gelleguista A Nosa Terra, sota el títol
de «Verbas de Chumbo», expressió que ve a significar
quelcom semblant a «Paraules de Plom». Castelao escriu
des de Badajoz, on fora desterrat forçosament, des
de novembre de 1934 fins setembre de 1935, pel govern
de dretes de Alejandro Lerroux. En aquesta introducció
es fan presents les vivències personals de Castelao a Badajoz,
que ell utilitza com pretexte per parlar sobre el

50 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
moment polític de la II República i especialment de la
situació de crisi del Partido Galeguista en el qual Castelao
havia optat per imprimir una orientació de centreesquerra
enfrontada a l’anomenat sector «ourensán» de
Vicente Risco i amb la dreta galleguista de Pontevedra.
Castelao defensava la politització davant del culturalisme,
l’activisme davant de la teorització i el patriotisme
davant del saudosisme. Aquestes «Paraules de Plom»
son doncs destinades als militants galleguistes amb la
finalitat de reforçar la línea de centre-esquerra al sí del
Partido Galeguista que proposava un pacte amb les esquerres
republicanas espanyoles per tal que aquestes,
cas de guanyar les eleccions, donessin el seu suport a
l’Estatut gallec. Una estratègia que va recollir els seus
fruits amb la victòria del Frente Popular al 1936 que finalment
va dur a la plebiscitació positiva de l’esmentat
estatut al juny dels mateix any 1936, just uns dies abans
de l’esclat de la guerra civil.
Per la seva banda el llibre primer, Libro I, recull
col.laboracions que Castelao havia fet al semanari Nueva
Galicia, una publicació antifascista d’inspiració comunista
que s’editava a Madrid. En aquest cas son 33
entregues, una amb el títol «Nós» i les altres 32 intitulades
com la sèrie del semanari A Nosa Terra «Verbas de
Chumbo». El primer article «Nós» és de juliol de 1937
i l’última col.laboració és de setembre de 1938. Estem
doncs en plena Guerra Civil. Cal dir que una part d’aquests
textes també es van publicar durant els anys
1937 i 1938 a la revista d’inspiració galleguista Nova
Galiza, editada a la ciutat de Barcelona, i de la qual
aquesta altre que teniu a les mans, reNOVA GALIza, és,
en cert sentit, una recuperació i continuació tenint en
compte els contextes històrics sense dubte diferents en
els quals neixen totes dues publicacions.
En aquest Libro I Castelao es presenta com un galleguista
fidel a la República i a la causa del poble español
durant la guerra civil, desenvolupant continguts
que, partint de l’afirmació del fet nacional gallec, giren
al voltant de la resolució del problema polític gallec en
el sí de la II República. Es dirigeix als gallecs antifascistas
i també als espanyols lleials a la República, als
quals, això sí, no deixa de recriminar el fet de que no
creuen en els drets que li pertanyen a Galícia. Les
raons de les recriminacions de Castelao tenen el seu
origen en els entrebancs que els polítics republicans li
havien posat a l’Estatuo Galego, que finalment va pendre
asentament parlamentari a la sessió que les Corts
Republicanes van celebrar el febrer de 1938 al monestir
de Montserrat.
Libro II i Libro III:
El Llibre II el va escriure Castelao des de l’exili. El comença
els primers dies de l’any 1940 des de la ciutat de
Nova York i l’acaba el 30 de juny del mateix any, just en
el vitage que emprèn cap a Buenos Aires. Castelao va
concebre inicialment aquest llibre com a complement a
les seves anteriors «Paraules de Plom», posant de manifest
les raons per les quals es distanciava, al final de la
guerra civil, de les forçes governamentals republicanes.
Son els recels que va anar acumulant per la posició indiferent
i fins i tot negativa d’aquestes forces a la promulgació
de l’Estatut gallec: «Hem sigut coneixedors de
les imprevistes reaccions i de les determinacions irracionals
per part dels dirigents de la política republicana de
manera que hem de blindar el galleguisme amb nous i més
intensos recels». Ara els destinataris de les seves paraules
son els gallecs del continent americà, als quals es
dirgeix per informar-los de les «raons que Galícia tenia
plantejades davant el Govern i de les Corts d’Espanya», i
que ell mateix descriu com no han estat escoltades.
El llibre tercer l’escriu Castelao en moments d’esperança.
La II guerra mundial es desenvolupa des de mitjans
de 1942 d’una forma més favorable pels aliats, la
qual cosa feia que els exiliats polítics republicans, i els
gallecs en particular, poguessin pensar en un posible
enderrocament del règim franquista. En aquest clima
comença Castelao el tercer llibre a principis de 1942 tot
acabant-lo a mitjans de 1943. L’autor segueix presentant-se
com la veu del nacionalisme gallec, «nosaltres,
els nacionalistes gallecs, demanem...». I com tal veu es
dirigeix als mateixos destinataris del Llibre II, els gallecs
de l’exili, si bé cap al final també ho fa al conjunt
dels republicans exiliats amb qui Castelao havia iniciat
contactes polítics. Una mostra d’això és el colofó d’aquest
llibre que conté l’intervenció que ell mateix va fer
en un mitin conjunt de l’exili republicà espanyol a
Montevideo el 18 d’abril de 1943. En els continguts del
tercer llibre destaquen les argumentacions basades en
analogies i diferències històriques, socials i econòmiques
entre les nacionalitats ibèriques: Castella, Catalunya,
Euskadi, Galícia i Portugal, i la concreció per a
resolució política dels problemes de convivència plantejats
en el sí d’una República Federal Española i, tantmateix,
en una Unió Confederal Ibèrica que s’integraria
en una futura estructura política europea.
Cal dir que la primeira edició del Sempre en Galiza
s’acabava amb aquest llibre tercer, sortit d’imprenta el
10 de Març de 1944 i presentat públicament el 2 d’abril
al Centro Ouresán de Buenos Aires, societat propietària
de l’editora As Burgas encarregada de l’edició.

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 51
El darrer llibre, Libro IV:
El llibre IV està composat de 7 capítols, és per tant un
llibre curt en comparació als altres tres llibres (Libro I,
32 capítols; Libro II, 26 capítols; Libro III, 35 capítols).
Pel que sembla aquests pocs capítols escrits per Castelao
a la segona meitat de 1947 eran el començament del
que el projectava com un segon volum de Sempre en
Galiza, la seva posterior malatia i mort van tallar aquesta
posibilitat.
Des de 1944 fins que Castelao escriu aquests capítols
va haver una intensa activitat a l’exili republicà. En el
pla institucional gallec el 15 de novembre de 1944, a la
ciutat de Montevideo, es va formar el Consello de Galiza,
que es constituïa com fideicomisari de la voluntat
d’autogovern expresada pel poble gallec al plebiscit positiu
de l’Estatuto Galego de 1936. Al 1945 es van intensificar
les col.laboracions polítiques amb els nacionalistes
catalans i vascos, el que va donar lloc al pacte de
Galeuzca i a la publicació d’un organ oficial amb el mateix
nom. En el pla institucional espanyol es van convocar
les Corts de la República a la ciutat de Mèxic a l’agost
i novembre de 1945, formant-se llavors el govern
de José Giral. Castelao va aconseguir en aquestes Corts
la constitució d’una comisió d’Estatuts. Al 1946 va ser
anomenat ministre sense cartera del govern Giral, traslladant-se
a Paris on tenia la seva seu l’esmentat govern.
«A nación en estado
(de boa esperanza)»
Nada máis coñecerse os resultados
definitivos das eleccións, Quintana
ofreceu unha rolda de prensa na que
reclamou «un nuevo estatuto, un estatuto
de nación» para Galiza. O líder
O FARO
DO FORO
Al gener de 1947 es va produïr la crisi i caiguda del govern
Giral. Castelao que havia fet una fervorosa defensa
del mateix va quedar sense càrrec i a mitjans de 1947
torna a Argentina profundament desabut per l’actuació
dels partits polítics que formaven part d’aquest govern
a l’exili. És justament a la tornada de París, en el paquebot
de vapor «Campana», entre juliol i agost de 1947
quan Castelao escriu aquests pocs capítols del darrer
llibre, Libro IV. En ells apreciem un evident pesimisme
tant per l’evolució dels aconteixements internacionals,
que fan pensar que el règim franquista pot sobreviure
després de la victòria dels aliats, com pel comportament
dels polítics republicans espanyols a l’exili: «Després
de mostrar la vocació unionista de Galícia i veure
com se li va regatejar en vida de la República un dret d’autonomia
precària, ja concedit a Catalunya, encara al desterrament
–on tots els drest són simbòlics– va continuar
amb tota la seva intensitat l’incomprensió dels republicans
espanyols, que es van negar a equiparar-nos als catalans i
als vascos, sabent que nosaltres havien realitzat els mateixos
deures constitucionals».
Encara que ja es sentia feble Castelao va retomar la
seva activitat en el sí de la comunitat gallega, però al
1949 es va produïr de sobte un agreujament de la seva
malatia que ja li va imposibilitar fer qualsevol tipus de
feina fins a la seva mort a començaments de 1950.
nacionalista debeu considerar que en
Madrid non lle ían entender ben se falaba
en galego ou, se cadra, no Bloque
decidiron cambiar de lingua ante as desavinzas sobre
qué termo utilizar: naçao, nazóm, naçón ou nación.
«Ancho» Quintana, como din por aí adiante,
tamén se referiu á débeda histórica e lanzou un aviso
para navegantes socialistas: «nadie puede pensar
que Galicia va a salir barata». Amiguiños si, pero a
vaquiña polo que vale. Veremos, veremos.

52 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
Catalunya al Sempre en Galiza
Fragments del llibre traduïts al català
Traducció de Suso Mon
A continuació presentem tot un seguit de textes extrets de l’obra Sempre en Galiza, de Alfonso D. Rodriguez Castelao.
Hem volgut fer la traducció al català de passatges on l’autor fa referència a Catalunya, un pais per ell conegut
i reconegut. Tan és així que Catalunya és present tan a l’introducció –anomenada Adro– com als quatre llibres que
conformen l’obra –anomenats Libro I, II, III i IV–. Castelao va tenir una estreta relació amb els polítics catalans dels
temps de la II República, i a Catalunya va passar una bona part del seu temps de fugida en els moments de la guerra
civil espanyola, entre els anys 1937 i 1938.
Sempre en Galiza Adro, X, paràgraf 5:
Els que creiem que el sistema federal pot resucitar les millors virtuds de la tradició hispana, som uns traidors. Els
que, per acatament al règim legalment constituït i a la seva Carta fonamental, ens conformem amb una petita autonomia
i demanem un Estatut per la nostra Terra, som uns criminals. I, ves per on, als patriotes catalans, bascos i gallecs,
s’ens falta al respecte sovint al café, al casino, a la prensa, a la càtedra, als púlpits, al cuartel i també al Parlament.
Els senyorets reaccionaris pretenen renovar els somnis imperialistes de la monarquia absoluta amb l’intenció de
restablir els temps ja abolits, sense adonar-se’n del bàrbar sacrilegi que estan cometent, perqué en nom de Déu ni es
pot ofegar la lliure respiració de l’esperit dels homes ni es poden tallar els desitjos dels pobles que lluiten pel seu
propi ser. Els senyorets combreguen amb la «sagrada unitat de la patria», que és una roda de molí per nosaltres i un
ampar de privilegis anticristians per a ells; però serà necessari declarar que ni tenen consciència de l’unitat possible
ni sentiments de patria vertadera. I per molt que diguin, són els únics separatistes que existeixen. Ho van ser de
Portugal, ho són de Catalunya, ho seran d’Euscadi i de Galícia.
Sempre en Galiza I, VIII, paràgrafs 6,10 i 11:
La Tercera Internacional reconeix com nacionalitats a Catalunya, Euscadi i Galícia, i la posició política dels comunistes
espanyols respon, logicament, a aquest reconeixement.
Per a que es pugui apreciar la coincidència de idearis –formulats espontaneament a molta distància– vull transcriure
un tros dels Estatuts de la «Aliança dels grups nacionals a França» (Alsacia, Lorena, Bretanya i Còrsega): «Els Estats
moderns, basats en la força, caducaran per la creixent interdependència econòmica del món, doncs els antagonismes
ens els quals basen la seva existència només serveixen per provocar guerres cada vegada més temibles. Seria
molt millor substituir-los per una federació de pobles, on cadascuna de les nacionalitats pogués determinar el seu
propi Estatut polític i aconsseguir el seu desenvolupament cultural, segons les seves tradicions i tendències; però assegurant
l’unitat econòmica per la supressió de les aduanes i per la pràctica del ‘lliure canvi’. Aquesta concepció li donaria
als pobles els dos bens més essencials: la llibertat i la pau».
Quan un gallec s’adona de les realitats dels seu pais i arriba a sentir-se fill d’una nació privada de llibertat, ha de
defensar la posició maximalista que tot just acabem d’esboçar, doncs Galícia és una Terra diferent i té dret a ésser
existent. Una de dues: o negem el càracter nacional de la nostra Terra o hem de defensar els seus drets.
Sempre en Galiza I, XV, darrer paràgraf:
La generositat constitucional no va ser espontànea. Se li deu a Catalunya, o millor dit, a Barcelona. Catalunya representa
–per la seva industria progressiva, la seva potencialitat econòmica i el seu nivell de vida social– tan com la resta
d’Hespanya i, a més a més, té una ciutat populosa, més gran que Madrid, portaveu abrumador de les aspiracions catalanes.
Catalunya ja era autònoma de fet i de dret quan es discutia el seu Estatut. També se li deu alguna cosa a Euscadi,
perqué tenia valedors amb precaució al Govern provisional de la República i les demandes del nacionalisme basc ha-

COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ 53
vien furat més d’un cop als tímpans de la capital d’Hespanya. Pero les aspiracions autonomistes de Galícia no van pesar
res en l’ànim de les Corts constituents, i es va cometre una injusticia i un tropell.
Aquella Galícia, desconeguda i llunyana, va vèncer les trabes constitucionals i va superar l’incomprenssió dels
Governs republicans; pero no va poguer arribar a temps per salvar-se a sí mateixa i salvar la pau civil a Hespanya.
¡Ai, si els «polítics del secà» fossin capaços d’arrepentir-se !...
Sempre en Galiza I, XIX, paràgraf 6:
Quan defensem el dret de Galícia, defensem els drets dels altres pobles d’Hespanya i pensem en els destins històrics
de la República, perqué tenim obertes les portes de la nostre aspiració galleguista com tindriem sempre obertes
les portes de la nostra nació. Les aspiracions d’independència no es poden anteposar a les de solidaritat, perqué, a
més a més, son compatibles. Per això repetim ara que la nostra aspiració d’autonomia va lligada a la de federació. I
cal afirmar que les tres nacionalitats sotmeses per l’esperit centralista – Catalunya, Euscadi i Galícia– es senten amb
capacitat per regenerar a Hespanya i d’afegir a la vella tradició espanyola –abolida a les Corts de Cádiz– una tradició
nova.
En l’oblidada boira dels periòdics reaccionaris trobareu crítiques desorbitades en contra de la solidaritat dels
tres pobles. Primerament Catalunya i Galícia –extrems oposats d’un mateix sistema de muntanyes– es donen la
mà al 1918. Després apareix Euscadi i es forma el pacte de la Triple Aliança, a Barcelona, l’onze de setembre de
1923, coincidint amb la diada del conseller Casanova. Aquest fet va produïr comentaris terribles, i dos dies després
s’implantà la dictadura militar. Les tres nacionalitats es recullen al camp cultural per no poder actuar políticament.
I va venir la República. Els nacionalistes catalans, bascos i gallecs es tornen a entendre, i el dia 25 de juliol
de 1933 es va signar a Compostela un altre pacte d’aliança i va quedar constituida una entitat anomenada
«Galeuzca» –paraula formada amb les primeres sílabes dels tres noms. Per aquest motiu tornen a aparèixer els
comentaris enverinats de la prensa madrileña. Un cop aprovat l’Estatut de Catalunya, la Comissió parlamentària
d’Estatuts treballa pre treure endavant el d’Euscadi, i el dia 15 de juliol de 1936 presenta Galícia el seu projecte
d’Estatut a les Corts de la República. Al cap de tres dies es subleven els militars. Pel que es veu, el gran perill que
té el centralisme està en la concessió de les tres autonomies.
Sempre en Galiza II, II, paràgraf 8 i darrer:
L’Estatut de Galícia va pendre estat parlamentari a la memorable sessió de les Corts celebrada el dia 1 de febrer de
1938 a Montserrat, davant l’incredulitat dels assistents (Montero Ríos m’havia aconsellat que no havia de dir res a
ningú). Aquest fet trascendent li donava a Galícia una posició semblant a la de Catalunya i Euscadi, encara que el territori
gallec estigués sotmés, com ja estava, en aquell moment, el territori basc. Les Corts de la República ja no podien
continuar ignorant la voluntat autonomista de Galícia, manifestada en un projecte que havia de passar l’exàmen
de la Comissió d’Estatuts. I, ves per on, el cas era anòmal: aquesta Comissió no existia. Havia estat suprimida
per certs innombrables de la República.
Encara em dura el que vaig veure i escoltar a la sessió de Monteserrat. Alguns diputats que havien votat l’Estatut
Català a les Corts constituents i el basc a la sessió de l’1 d’octubre de 1936, esclataven de rancor quan es va
llegir el nostre. A les cares del Govern –amb excepció dels ministres de Catalunya i Esucadi –s’esteriotipava el
mal humor. Un conegut parlamentari va sortir de la sessió amb les mans al cap, tot cridant: ¡Un altre Estatut!...
¡Un altre Estatut!. Cert diputat gallec es disculpava, en ronda de companys, jurant que ell no era culpable... El
vell Don Manoel Portela Valladares va passar pel meu costat, i tot mirant-me amb malícia, em va dir carinyosament:
«Li ha sortit bé la jugada, ¿eh?». Jo li vaig respondre amb cara de somriure: «No he estat jo; ha estat en
Montero Ríos». Allà ningú no sabia la veritat més que Emilio González López. Ningú no la va saber endevinar
més que Portela Valladares.
Quan tornàvem de Montserrat jo em sentia més dolgut que mai. Pensava en Bóveda i en els màrtirs galleguistes.
Em feia mal l’incomprensió dels polítics de la República. Fins i tot vaig arribar a desconfiar del poble espanyol, perqué
era palpable l’incapacitat de tots plegats i la mania que tots sentien per Galícia. Allà no es veia cap possibilitat
de regeneració i l’esdevenir s’entelava de miseria espiritual. Jo no tobava cap home, entre tants homes, capaç de
crear una nova Hespanya. No tenia més que una llum: la que encenien els homes que sabien donar la vida per una
causa. Jo només esperava que els herois victoriosos vinguessin un dia a demanar-nos comptes. I no van venir...

54 COMMEMORACIÓ «SEMPRE EN GALIZA» AVUI I AQUÍ
Sempre en Galiza II, XIV, paràgraf 9:
La primera doctrina del catalanisme cal que la busquem a les «Bases de Manresa» , aprovades l’any 1892; aquests
principis però van ser escampats per un Partit polític que rapidament va convertir el pur sentiment dels catalans en
un dels primers problemes d’Hespanya. El regionalisme català –que a partir de 1904 ja és nacionalisme– va ser impulsat
per les forces polítiques organitzades a Barcelona, i la Mancomunitat, en mans de Prat de la Riba, realitzà el
miracle de l’unitat catalana. El «Programa del Tívoli», la Mancomunitat, l’Assemblea de Parlamentaris i l’Estatut de
1919 posen de manifest quatre tàctiques diferents, ideades per l’»èlit» catalanista a l’ambient de confiança popular
que van anar guanyant i al clima cultural a la gran ciutat de Barcelona. No és, doncs, tan antiga la voluntat unànim
política de Catalunya; però ningú pot negar la personalitat sentimental i profunda de la nació catalana. I, en aquesta
afirmació – anterior al «fet de la voluntat» i superior a les contingències polítiques– Galícia és un poble igual que
Catalunya, pel que fa als seus ideals.
Sempre en Galiza III, XIV, paràgraf 6:
Al meu parer els catalans van actuar alegrement, aceptant un Estatut a totes llums precari. No es tractava, no, d’aconsseguir
un dret que ja havia estat pres pel poble català i, a més a més, acatat i consagrat pel Govern provisional de
la República (Decret de 21 d’abril de 1931). EL que necessitava Catalunya era una garantia d’aquest dret. Una assegurança
contra qualsevol altre acord de la República Espanyola i conta qualsevol ofensiva del seu Govern. I no hi ha
dubte que només va rebre una autonomia baixada de Madrid i escrita en paper mollat, un document provocador i,
fins i tot, novament inquietant. És ben sabut que un dret sense garanties no serveix per a res; així, per exemple, els
meus drets d’home estan garantits pel gendarme de la cantonada i pel jutge de més enllà; pero jo pregunto ¿qui garantia
l’Estatut Català? ¿Es va crear alguna institució independent per assegurar la llibertat de les regions autònomes?
Tots recordem que Lerroux va suspendre l’Estatut Català, i tornaria a ser suspés amb el pas del temps, amb pitjors
maneres i més greus resultats ¿No era doncs veritat que Catalunya havia rebut un Estatut per la gracia de l’Estat?
Llavors l’Estat que li va donar també li podia treure quan vulgués en virtud de la seva sobirania o del seu suprem interès.
No es tractava de discutir, principalment, sobre el número d’atribucions i el grau de llibertats inscrites a l’Estatut,
quan per ser considerables provocaven majors tantacions; el que convenia era reclamar garanties pel dret que a
Catalunya se li pensava concedir i que en veritat ja se li debia. Imaginem que les Corts reconeguessin, en principi, la
sobirania de Catalunya; en aquest cas els catalans haurien de pendre com barat un acord semblant sempre que la
lliure disposició de Catalunya no es veiés amparada per institucions de dret o de força. La bona fe dels catalans contrastava
amb la cautela dels seu fingits amics, i així vam veure que els conflictes de competència entre l’Estat i Catalunya
serien jutjats per un Tribunal composat d’onze estatistes contra només un català (Tribunal de Garanties Constitucionals).
Cert és que els diputats catalans no tenien força per imposar a aquelles Corts la voluntat íntegra del seu
poble; pero no van fer res per sumar vots a l’idea federalista, ni per a que s’estengués el seu dret a Euscadi i Galícia,
amb lo qual, segur, haurien triplicat la validesa de Catalunya. I que ningú avali la sinceritat dels repúblicos, perqué
un d’ells, essent ministre, va arribar a dir-me en secret: «Catalunya tornarà el seu Estatut, pagant multa».
Sempre en Galiza IV, VI, paràgraf 10:
S’ha dit moltes vegades que el federalisme va donar contingut doctrinal al sentiment de la galleguitat; però l’idea de
la lliure unió dels homes i dels pobles està en la nostra íntima manera de ser. Recordem que el llibre de Brañas El regionalismo,
imprés al 1889, va ser el primer compendi doctrinal de l’autonomisme gallec, quan encara ni Prat de la Riba
ni Sabino Arana havien tret a la llum cap escrit que avui dia es pugui citar (segons confessió de Cambó, Brañas va influir
en les directruis del moviment català). Així va ser que quan Pi i Maragall va visitar Galícia, a la tardor de 1892, li
va dir a Brañas que el seu regionalisme gallec avantatjava al federalisme espanyol en que de per si ja era un sistema polític.
En efecte, Brañas aclarirà, millor que cap altre líder federal, la tendència independentista dels pobles hispans,
sentant les bases justes i possibles d’un Estat harmònic per a tota Hespanya. No obstant això, Brañas havia fet alguna
cosa més que escriure un llibre: va fundar un periòdic, La Patria Gallega, per difondre els ideals autonomistes; va pronunciar
discursos i conferències arreu, dintre i fora de Galícia; i en el seu discurs universitari d’apertura del curs
(1892-93) concretà en setze punts tot un programa de govern gallec. I tot això passava el mateix any en que Catalunya
formulava per primer cop el seu programa concret de reinvindicacions, per mitjà de les famoses Bases de Manresa.

O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB)
¿Por que son membro
do Foro Cívico Galego de Barcelona?
María do Carmo Álvarez
O exilio, non só ten que ser considerado
no seu aspecto estritamente político;
fuxir da túa vila, da túa bisbarra,
do teu país, para escapar da morte.
O exilio da fame é outra das caras dese poliedro
político que se manifesta tanto pola inoperancia dos
dirixentes como polo consentimento dos ignorantes.
Cando pasiño a pasiño te vas alonxando do intenso
verdor do outono nos lameiros, do cheiro das carqueixas,
da sinfonía da auga discorrendo polo leito do río,
dos paxaros que saben escoitar o teu silencio, dos carballos
que mexen as follas nun adeus agarimoso, deixas
tras de ti as túas bágoas coma semente dunha esperanza
que moitas veces non chega a florecer.
Queres que o «adeus» troque por un «deica logo».
Pasa o tempo, lonxe quedou a choiva que fai das
laxas, nas rúas de Santiago, espellos que reflicten a
luz da cristiandade.
Pasa o tempo, lonxe quedou o barulleiro mar que
esperta un universo sen límites.
Pasa o tempo, lonxe quedou o sol que tralo día de
traballo, durme en Fisterra.
Pasa o tempo, e segue pasando. Lonxe ......... quedei
eu.
Na distancia de ti mesma, mantés a identidade
que te vencella á raizame que deixaches aló.
Eses sentimentos que endexamais abandonas, enxendran
a saudade que, á súa vez, fai emerxer asociacións
de variada factura. Unha delas, aberta
como a rosa dos ventos, integrada e integrante, é o
Foro Cívico Galego de Barcelona. Aquí, intento pór o
meu pequeno grao de area.
Antonio Argibay Rodríguez
Penso que é porque me atopei cuns
compañeiros e compañeiras que sendo
cada un como é e expondo as súas ideas
e maneiras de pensar podemos chegar
a poñernos de acordo en moitos puntos de vista,
xa que todos nós miramos nunha mesma dirección:
dun xeito o doutro todos nós queremos e desexamos
que o noso país, Galicia, se poida ver algún día liberada
dos políticos que só pensan en saír nas fotos
dos xornais e das revistas e sexan máis aqueles que
se comprometan a traballar con sentido de país, que
amen de xeito verdadeiro Galicia.
55
Tamén son consciente que non será moito o que
poidamos facer dende o Foro, pero contribuiremos
co noso gran de area.
Celso Díaz León
Porque son rico e avaricioso.
Ser pobre é moi penoso. É inaceptable
que a xente, por exemplo, só ande
cunha perna para aforrar un zapato,
¿como se pode desperdiciar unha perna nesta vida?
Hai xente tan necesitada que nunca pode ir ó cine.
Só poden comprar unha maleta «Sansonite» de mercadiño
para ensina-la tracción en vacacións e matar
de envexa algún mozo do seu pobo. Se ten sorte disfrutan,
momentaneamente, co sepelio e culminan en
éxtases se de paso cae algún vello tamén, voltan
cheos de enerxía a súa cadea, de traballo. ¡Maxináivolos
contando a misa de catro curas ó compañeiro
paquistaní de quenda!
Cumpriría regular os mínimos para que esta sociedade
atenda todas as volsas de pobreza, incluído as
mentais para que se poida chamar do benestar. ¿Que
me din daquel ó que lle espetan unha crenza absurda
de pequeno e vive pexado nela toda a súa vida,
collido, sen hixiene? Xa podes chuzarlle cun pao ou
botarlle lixivia, iso cando prende é como un enxerto,
medra, entala e, finalmente, ten unha bichoca que
lle atranca as ideas. ¿Non sería rendible para a comunidade
operalo de balde pola Seguridade Social e
implantarlle outra de reposto e a ser posible diferente
froito? Un home que anda toda a vida coa cabeza
cargada ás costas para usala de almacén dunha
crenza é un perigo social, como se demostrou durante
estes anos que sempre creu que o voto do cacique
era o bo aínda que o Prestige rachara no medio da
súa casa; ademais é un pobre das portas e un despilfarro
de recursos para unha nación ¡Que pena de
bois que diría Castelao!
Hai que botarlle de comer a parte a autros que entristecen
ata a cabra vella. Son os homes, ben vestidos,
sen enfermidades aparentes, valorados polos
seus patróns coma os mellores traballadores, os mellores
militares, os mellores políticos que se prestan,
como excelentes camaleóns dedicados a cazaren
moscas para intereses alleos, ó servizo dun
amo, non ó servizo da súa comunidade. É unha rareza
da especie humana que se dá no noroeste peninsular,
desenvólvena algúns individuos, que mostran

56 O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB)
un comportamento de imitación con especies animais,
no caso que nos ocupa, adoptan unha conduta
canina pola súa dependencia dun amo, sorprendentemente
afastándose moito doutras condutas
mais próximas á propia especie humana, observadas
sobre todo en insectos. Unha formiga, por
exemplo: o seu cerebro chégalle e sóbralle para saber
que nunca traballaría para outro formigueiro; ou
unha abella, poñamos por caso, actúa de forma moi
parecida. Nestas especies os individuos relaciónanse
en sociedades moi parecidas ás sociedades humanas
e sempre ocupan dentro delas o lugar máis
adecuado ó seu potencial, guerreiros, obreiros, zánganos,
etc. e como nas sociedades humanas normais,
una formiga séntese máis a gusto no seu formigueiro
e o home na súa casa. Volvemos a cabeza,
¿para que queren tanto espazo se ten a porta atrancada
e baleira a estancia? ! Que pena de bois!
Dicía que son rico. Si, efectivamente, eu son moi
rico. As extremidades véñoas usando ó 50%, unha
despois da outra para que non se diga que desbaldo
gastos inutilmente; primeiro pouso un pé e despois o
outro, as crenzas que me espetaron funas arrancando
pouco e pouco, e a miña cabeza non me é unha
carga porque voa cos meus pensamentos. Como isto
só é unha mostra do tesouro e parece que non chega
de abondo para fachendear, a risco de que Facenda
se meta coa miña renda, vou declarar outros bens
que adornan o meu patrimonio.
Unha é pouco, por eso, eu teño un par de mais, velliñas
as dúas iso si, pero que gozan de boa saúde.
Unha deume a vida física, alimentoume internamente,
deume amor, quentou a miña cariña coa calorciña
da súa, transmitiume os seus valores; tamén me espetou
crenzas pero entre a boina e a cabeza, sen cosermas
na alma, e fíxome albacea do enorme patrimonio
dunha estirpe familiar que coa dignidade como bandeira,
e o traballo como legado, se enterra nos tempos
da historia sendo fundada, seguramente, por un homínido
peludo, negro e africano, como debe ser.
A segunda mai éo tanto coma a primeira. Pasa o
mesmo ca cos fillos, son importantes cada un deles,
no meu caso fillas, e ningunha máis imprescindible
cá outra, mellor dito non se explicaría a miña vida
sen algunha delas. Debería aclarar, con todo, que a
segunda mai, é mai e avó ó mesmo tempo. Iso non
sei explicalo ben, cientificamente, pero a verdade é
que, realmente, é mai da miña mai e ó mesmo tempo
é mai miña e pola razón de parentesco coa miña mai,
avoa miña tamén.
Ben, pero vamos ó caso, vós preguntarédesvos
¿que parte de min pariu esa segunda mai-avoa? A resposta
é fácil: todo aquilo que me permite ser algo
mais ca un D.N.I. Se non fose por ela, acaso tería ta-
mén unha «Sansonite» e catro leiras en Puxedo. Grazas
a ela teño Identidade social e non sufro se a chuvia
me borra a cartolina plastificada, ou se o amo
morre e os fillos me botan da casa. Teño casa, vivo na
miña casa e todo o mundo me coñece, saben quen
son, de onde veño e para onde vou. En calquera sitio
me dan creto, porque estou avalado pola miña Cultura.
Simplemente, respéctanme porque me respecto.
E por certo, a primeira mai chámase Otilia e a segunda,
de nome Galiza e de apelido Galega.
¡Ai, esquecíaseme! ¿Por que son membro do Foro
Cívico Galego?
Porque Galiza vive e espera de todos.
Porque hai que traballar por un futuro colectivo.
Porque ninguén debe facer o meu traballo.
Porque son ou pretendo ser bo e xeneroso.
Porque quero devolver o que me prestaron.
Porque quero axudar as xeracións futuras.
Porque aprendendo podo comprender.
Porque teño ganas de dar do que teño e coller do que
me falta.
Porque prefiro ser home en vez de insecto ou animal.
Porque valoro as culturas, aínda que non sexan a miña.
Porque a mente hai que paseala por bos ambientes.
Porque Fraga xoga o dominó e mira que ideas ten.
Porque ninguén ten medo nin intereses inconfesables.
Porque nin boinas nin birretes, testas ao aire. E
sobre todo:
Por que a estas horas xa lle desexo un bo futuro ó
novo Goberno de Galiza co cal, sen dúbida, se abre
unha etapa chea de esperanza. Tal vez a «Alba de
Gloria» que Castelao imaxinou hai 60 anos. Quen
nos dera.
Antón Fernández Escuredo
Despois de anos de colaboración con
diversos proxectos culturais galegos en
Cataluña, entre os que podería salientar
o Grupo de Investigación Cultural Á
Espreita ou a Associaçom Cultural Aloia, o Foro Cívico
Galego representou para min unha saída posíbel
de diálogo cara unha nova imaxe da nosa emigración.
Potenciado desde os seus inicios polo Dr. Camilo
Valdehorras, xunto a membros dos Espazos Radiofónicos
Galegos en Catalunya, como Manolo
Piñeiro, tivo sempre a iniciativa de dignificar o nome
de Galiza por riba da caciquil estrutura piramidal, representada
na actualidade pola Federación de Entidades
Culturais Galegas de Cataluña.
Proxectos como o do Foro Cívico son, agora, máis
importantes ca nunca. As ameazas verquidas en

O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB) 57
máis dunha asamblea polo actual representante da
Xunta en Barcelona, Ernesto Lagarón, contra esta
iniciativa afianzan aínda máis a idea de que outra
Galiza é posíbel, tamén en Cataluña.
Camilo F. Valdehorras
¿Por que, decidimos fundar o Foro
Cívico Galego –pregúntanme algunhas
persoas, non sempre ben intencionadas–,
se xa hai en Barcelona preto de
vinte entidades galegas? Eu adoito contestar chiscando
o ollo: pois como di a miña santa esposa, porque
me aburría na casa e non sabía en que ocupar o
tempo que teño xa tan sobresaturado de obrigas profesionais,
familiares e vocacionais. Tamén porque
non sei onde meter os cartos que me sobran e en
vez gastalos nun cruceiro invístoos en axudar a autoxestionar
as nosas actividades... jajajajajajajajaja,
etc.
–¿E agora queres que che responda en serio? Porque
cómpría brindarlle á comunidade galega un instrumento
organizativo novo, libre e aberto, que propiciase
a concienciación cívica. Axeitado á nova
realidade da emigración e de Catalunya. Sen menoscabo
nin en competencia coas entidades preexistentes
(pois oxalá cada unha teña algunha razón de ser),
pero transcendendo os obxectivos destas. Nós queremos
ser o que somos: unha Asemblea de Veciños,
autoxestionaria, na que se sinten coimplicados as
preocupacións e intereses progresistas da nosa dobre
pertenza como cidadáns aos dous países, entendidos
como nacións históricas de pleno dereito. Para
axudarmos (dende a nosa insignificancia) á súa
construción como sociedades democráticas e autogobernadas
¡Ah, pero agora, como estamos convencidos
que se van dar as condicións idóneas de pleno
autogoberno en Galiza e Catalunya creo que xa poderemos
pechar o Foro Cívico Galego. E dedicar o noso
tempo e cartos a coidar o noso xardinciño. ¡Que ben!
–¿E quen son «os foristas» e cal o seu ideario?
Ao meu ver, o Foro Cívico Galego de Barcelona é,
coma sociedade galega, ou como a catalana, «un
queixo de moitos leites», que diría o padre Sarmiento.
Hai entre a nosa «inmensa minoría» militantes de partidos,
e independentes e sen partido, pero ninguén
partidista nin sectario. Hainos máis ou menos de centro
ou de esquerdas, máis ou menos autonomistas e
autodeterministas, máis ou menos federalistas e soberanistas.
Ten que haber de todo e haino. Pero por
riba das diferenzas accidentais de criterio todos os foristas
nos sentimos «irmáns» (dito sen sentimentalis-
mo nin hipérbole), no senso cordial acuñado pola tradición
galeguista. «Irmáns» na identificación coa
causa da liberdade, da xustiza e do progreso dos pobos
que, coma o noso galego de orixe e o catalá de
convivencia, pugnan por recuperaren os seus dereitos
substraídos. Para seren donos de si, dos seus recursos
e das súas decisións. Con mentes de mellor organizaren
as súas potencialidades creadoras en beneficio da
biodiversidade humana. Sentímonos en suma militantes
do entusiasmo, no senso etimolóxico da verba,
pola dignidade do noso Pobo e por unha Cultura de
verdade. Claro que cun aquel de sensación de «bichos
raros» ¿non si? Pero no foro, cremo, haiche «o mellor
de cada casa», mellorando o presente.
Ana González
Participei na fundación do «Foro Cívico
Galego» con toda ilusión, desexosa
de crear un novo espazo de debate,
un espazo onde tódalas persoas nobres
con desexos de servir a Galiza teñan a oportunidade
de traballar de igual a igual. Sei o difícil que é xuntar
esforzos, pero é obriga de todos intentalo a prol do
ben xeral.
Despois da longa noite que nos tocou sufrir, o espertar
do noso pobo é paseniño, mais non hai que esmorecer,
pois non haberá que esperar mil primaveras
máis para que o noso pobo acade a total liberdade.
Suso Mon
Quero comezar dicindo que se ben
eu nacín na galeguidade, crecendo a
carón dunha persoa admirable, como
era meu pai labrego e emigrante, que
respiraba Galicia por todo o seu ser, o meu espertar
ao galeguismo consciente é serodio: renacín galego
pasados os trinta. Quixo a causalidade que fose dar
cos cursos de Lingua e Cultura Galegas da Universidade
de Barcelona. E aló comezou todo. O terceiro
deses cursos, o de Cultura, foi onde fixen amizade co
profesor Camilo Valdehorras, con Antonio Argibay e
con Paco Castro. Eles pertencían a este espazo que
pretende estabelecer pontes entre o noso país de orixe
e o noso de acollida, Cataluña. Facer voz pública
dunha Galicia consciente a través de manifestacións
cívico-políticas paréceme un xeito extraordinario de
construírmos Galicia en Cataluña. E mesmo de axudar
a construír Cataluña dende a nosa condición de
galegos. Iso é o Foro Cívico Galego de Barcelona, e
por iso formo parte del.

58 O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB)
Xosé A. Pérez Bouza
A sementeira comezou hai poucos
anos, mais aquí temos un novo testemuño
da fertilidade daquel grupo de
persoas que, con azos renovadores e
baixo o nome de «Foro Cívico Galego de Barcelona»,
tentou sumar esforzos para crear e espallar a cultura
galega.
Moitos foron os ensaios conducentes a dar acubillo
a todo tipo de participación e promoción de actos
culturais e cívicos para situar a nosa cultura no lugar
que lle corresponde. Algúns deles non acadaron o resultado
que esperabamos, sobre todo aqueles onde
non só o traballo individual e colectivo era suficiente
por ser preciso un pulo institucional que os membros
do grupo non eran quen de acometer e que supuña
certas implicacións «políticas», cos seus correspondentes
investimentos.
Arestora, esta publicación, froito do bo entendemento
que sempre mantivemos coa cultura catalá á
que de cheo pertencemos, cobre con seguridade un
baleiro que conviña poñer en valor para goce dos cidadáns
de Cataluña e Galicia.
Os meus parabéns a tódalas persoas polo inxente
labor aquí amosado.
Manolo Piñeiro
Un día aló de outubro de 1999 Camilo
Valdehorras e mais eu propuxémonos
facer unha homenaxe a D. Ramón
Otero Pedrayo e convocamos para
o efecto a algúns amigos para ver a forma de levalo a
cabo. De cote entre nós fixemos unha pequena tertulia
e empezamos a falar de Galicia. E de pronto, démonos
conta de que as inquedanzas que tiñamos
pola Nosa Terra eran semellantes.
Semellantes, e ó mesmo tempo diferentes a como
nos tiñan acostumados as entidades culturais que
nos representaban. E sen darnos de conta aquí nacía,
e esta foi, unha das primeiras xuntanzas do Foro
Cívico Galego.
Moitas cousas levamos feito xuntos, e mais que virán,
porque o noso corazón e mailo noso entendemento
nos din que así será.
Eu, Manolo Piñeiro, síntome moi feliz e moi ledo
de pertencer a este Foro, e en desde estas páxinas
animo a toda aquela xente que sen renegar a nada,
nin de nada, teñan unhas inquedanzas e unhas ganas
de traballar por Galicia, parecidas as nosas, a que se
vencellen a nós.
Nestes tempos que corren, e que por sorte nos to-
cou vivir, aínda quedan moitas cousas por facer, e
polas que loitar, porque:
– Eu quero unha Galicia onde pensar de maneira diferente
non sexa pecado.
– Eu quero unha Galicia menos seria, menos funeral,
menos de listas negras, e de listas de espera.
– Quero un país onde morrer de risa, e non de espanto.
– Eu quero unha Galicia para criticar, e ser criticado, e
que non pase nada.
– Quero un país de xente libre, onde as mulleres se poidan
deitar con quen lles pete, e non ser consideradas
indecisas.
– Eu quero unha Galicia presumida, e da que eu poda
presumir, a berros.
– Un país que teña cultura, e no coñecemento, a súa industria
e patrimonio.
– Eu quero unha Galicia orgullosa, aireada, limpa como
o mar, e sen fíos de chapapote.
– Eu quero unha Galicia para recitar poemas nun amencer
de lúa.
– Quero o país de Cunqueiro e Valle-Inclán, de Otero e
Blanco Amor (que por certo era homosexual, e morreu
probe, sen bispos que lle botaran unha mao, sen manifestos
e sen familia.
– Quero un país sen medo.
– Un país encantado de coñecerse, de espertar, e de
abrazarse.
– Eu quero un país de bicos, sen factura, e con nenos.
– Eu quero unha Galicia para amar, e para ser amado.
– Unha Galicia sen DON, sen submisión, e tamén sen
caciques en cada esquina.
– Eu quero un país literario e entusiasta.
– EU QUERO ESE PAÍS.
– EU QUERO ESA GALICIA.
– E coido que coma min, máis xente (coma os meus
amigos do Foro Cívico Galego).
Pepe de Requeixo
Ser membro fundador do Foro Cívico
Galego significa participar na creación
dun proxecto que nos permita servir a
Galiza da forma mellor posíbel. Un proxecto
onde tódalas mentes pensantes, que sintan o
compromiso de servir a Galiza, poidan expoñer as
súas ideas con total liberdade, un proxecto que tenta
contribuír a construír unha sociedade máis horizontal,
máis solidaria e polo tanto máis xusta. Son consciente
das enormes dificultades que se nos presentan
nun mundo cada día máis polarizado, pero deixar
de loitar é como recoñecer o triunfo da barbarie e pechar
os camiños da poesía.

O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB) 59
Principios fundacionais e funcionais
1. Breve relato do proceso constituínte.
A iniciativa de Manolo Piñeiro e Camilo F. Valdehorras,
en outubro de 1999 púxose en marcha o proceso
constituínte do FCGB que adoptou dende o comezo carácter
aberto e asembleario. O móbil foi a proposta de
organizar unha homenaxe a R. Otero Pedrayo e a
A.D.R.Castelao en abril do 2000 cadrando coa efemérides
de ser Santiago de Compostela a co-capitalidade
cultural de Europa. Organizáronse catro encontros informativos
ós que acudiron directivos da Federación de
Entidades Galegas en Catalunya e de varias entidades
veteranas (Centro Galego de Barcelona, O Penedo Fogar
Galego, ERGAC, Amigos do Encontro, Amigos de
San Froilán, Amigos do Apóstolo, Asociación Galega de
Sallent, etc) así como un colectivo heteroxéneo de persoas
da comunidade galega de Barcelona, recadándose
mais de cento cincuenta asinaturas nos escritos de adhesión.
Dito proceso asembleario alongouse entre os
meses de outubro de 1999 e febreiro
do 2000, de xeito que Foro Civico Galego
de Barcelona deuse a coñecer publicamente
o 9 abril do 2000 coa organización
da Homenaxe a
A.D.Rodríguez Castelao e R. Otero Pedrayo/Diada
da Cultura galega a Catalunya.
Consistiu esta homenaxe nun memorial
cívico ao redor destes dous
egrexios galegos, amigos fraternos
entre si que representan, cada un ao
seu xeito, a simbiose íntegra de Conciencia ética e estética,
do Galeguismo e da Europeidade de Galicia,
garantes simbólicos da vitalidade da Cultura galega.
Binomio no que o FCGB quixo cifrar o seu espirito
fundacional e as claves da súa razón de ser, concitando
aos galegos e cataláns nun acto de convivencia feito
a modo de Paseada e Encontro nas prazas de Otero
Pedrayo e Castelao, sitas nos distritos de Nou Barris e
Horta, o que é o mesmo que dicir no corazón de Barcelona.
Un acto concibido coa vontade de que, tal
como esixe o propio concepto de Cultura con maiúscula
e conforme abrigan a exemplaridade de Otero
Pedrayo e A. D. Rodríguez Castelo como galegos, fose
xuntanza de unión de todos nun mesmo afán.
Deste espírito impreso polos feitos constituíntes
emanaron os primeiros catro ACORDOS CONCRE-
TOS seguintes:
1. Instituír e manter o Día da Cultura galega en Catalunya/Diada
de la Cultura gallega en Catalunya como
data simbólica de exaltación dos creadores culturais de
Galicia. No desexo de que calle entre a cidadanía e os
creadores culturais como Conmemoración anual.
2. Facer cadrar a conmemoración co mes de pasamento
de Ramón Otero Pedrayo (10 de abril de 1976),
patriarca da Cultura galega do século XX a fin de manter
vivo o seu legado ético, intelectual e estético como mestre
da Galicia enxebre e universal.
3. Honrar anualmente ós creadores da nosa Cultura
viva que traballan nos eidos da música, do folclore, do
teatro, do cine, das artes plásticas e audiovisuais, dos
medios de comunicación, da artesanía, da gastronomía,
etc. Promocionar, de modo especial, os creadores residentes
no País catalán, integrando nos programas as
máis relevantes manifestacións que se produzan anualmente
en Galicia.
4. Fomentar en Catalunya o prestixio da Cultura galega
por medio da oferta anual dun
mosaico de actividades que dean conta
da vitalidade que reviste a creación
socio-cultural dos galego-cataláns nos
distintos eidos. E facelo con vontade
unitaria e supragrupal recadando a
cooperación de tódolos cidadáns e
centros que o desexen, con espírito
solidario e con escrupuloso respecto
ás entidades constituídas.
2. Declaración de principios
fundacionais
do FCGB.
1. Como fillos e amigos de Galicia sentímonos unidos
por lazos inalienables aos destinos vitais, políticos e
culturais de Galiza como vello pobo peninsular e europeo;
así mesmo, como colectivo emigrante identificámonos
como parte viva da comunidade internacional
denominada a Galicia Exterior que afonda as súas raiceiras
coa Terra Nai apertando varias xeracións de descendentes
de emigrantes a través do lume da Galeguidade
como vínculo material e espiritual.
2. Como cidadáns de Catalunya, e en razón da nosa
singularidade identitaria de orixe, considerámonos
formantes de pleno dereito deste puxante país posuidor
de lingua, cultura de seu e personalidade política
propia e diferenciada. Nación aberta, forxada polo esforzo
solidario das xeracións de cataláns e dos nume-

60 O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB)
rosos grupos inmigrantes que, coma os galegos ao
longo de máis de cen anos de convivencia, souberon
trabar non só lazos históricos e sociais moi fecundos.
3. Como galego-cataláns e/ou catalán-galegos (de primeira,
segunda ou terceira xeración) sabémonos tamén
inmersos nunha sociedade plural, multicultural e multilingüística.
Neste contexto, na mesma medida que temos
o privilexio de compartir a lingua, a cu!tura e os
bens públicos de Catalunya, identificámonos como
mlnoría nacional diferenciada que sente a responsabIlldade
de arrequecer o patrimonio deste país achegando
o ser da propia identidade.
En suma, atendendo as tres dimensións expostas, os
integrantes do Foro Cívico Galego de Barcelona (FCGB)
como colectivo de cidadáns, facendo uso das nosas prerrogativas
legais, decidimos unirnos libremente e autoorganizarnos
a fin de acadar os seguintes PROPÓSITOS:
Ofrecerlle aos nosos concidadáns un novo instrumento
de convivencia, participación e coñecemento de
si mesmos ao servicio de Galicia e de Catalunya, como
culturas e como sociedades conscientes da súa tradición
nacional, dos seus dereitos políticos e das súas
responsabilidades cívicas. Son, pois, obxectivos preliminares:
Redactar unha Memoria acerca da historia e da presenza
actual da emigración galega en Barcelona e en Catalunya;
Elaborar un Informe estratéxico actualizado ou Libro
branco sobre a comunidade galega residente en Barcelona
e no Barcelonés.
Pero ademais, alén das iniciativas culturais concretas
que se atopan xa deseñadas e daqueloutras que se deseñen
(digamos, un Congreso dos galegos en Catalunya)
o FCGB proponse priorizar ACCIÓNS SOCIAIS SOLI-
DARIAS encamiñadas ós seguintes albos:
1. Estimular o protagonismo da mocidade na organización
e realización de actividades lúdico-deportivas e recreativas
que auspicien a amizade e a convivencia entre
os membros da comunidade (deportes de grupo, grupo
de teatro, cinefórum, excursionismo cultural, xogos de
mesa, xadrez, etc).
2. Incentivar un programa de Encontros Interxeracionais
nos que teñan protagonismo persoas maiores e da
«terceira idade» da nosa comunidade como posuidores
da experiencia e da memoria viva da emigración.
3. Consensuar con directivas de entidades galegas
constituídas no noso contorno a coorganización de eventos
sociais e programacións culturais de calidade, de
modo supragrupal, a fin de economizar esforzos, concitar
a concorrencia ampla e unitaria de persoas ós actos e
ofrecer unha imaxe creativa, cohesiva e forte da comunidade
galega.
4. Negociar cos comerciantes, empresarios e banqueiros
da comunidade galega residente en Barcelona
formas de patrocinio estables e específicas para levar a
cabo programas de actividades de interese intersectorial
que redunden en prestixio de tódolos membros da
Galicia catalá.
5. Apoiar iniciativas xa existentes nos medios de comunicación
con información sobre Galicia (ERGAC,
etc) e negociar coas autoridades competentes a implantación
de programas de contidos galegos ou sobre Galicia
(en galego e en catalán) nos medios de comunicación
públicos de Catalunya (TV3, BTV, etc).
Asumir o DEBER CÍVICO de espallar a identidade e
cultura galegas no seo da sociedade e da cultura das que
facemos parte e facelo mediante todos os medios ao
noso achego con escrupuloso respecto a tres compromisos
irrenunciables:
o cultivo e promoción dos valores democráticos e
do pluralismo ideolóxico das persoas;
o cultivo e fomento dos vínculos socioculturais da
lingua e cultura galegas coa lingua e cultura catalás
mediante a programación de actos, cursos, programas
e eventos de rigor e calidade que favorezan o
coñecemento mutuo;
e o cultivo da convivencia, colaboración e intercambio
coa cidadanía catalá e inmigrante en Cataluña.
Exercer o DEREITO CÍVICO a participar na vida pública,
sociocultural, política e mediática barcelonesa e
catalá como colectivo diferenciado e autoorganizado a
fin de dispormos dos recursos públicos (infraestructurais
e económicos) para levar a termo as fins programáticas
aquí expostas.
3. Principios funcionais do Foro Cívico
Galego de Barcelona
Preámbulo
Como o seu propio nome indica, o FCGB quere ser
unha auténtica tribuna de reflexión, diálogo, debate e
traballo solidario, tamén crítico, en servicio dos cidadáns
interesados por Galiza en Catalunya. Orabén,
como tal Foro refuga ser unha asociación cultural ó uso
e opta por se definir como Asemblea unitaria, supragrupal
e intercultural formada non por simples «socios» de
cota senón por cidadáns compromisarios.
Como tal Asemblea cidadá, o FCGB declárase enti-

O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB) 61
dade apartidaria, aberta a persoas de toda orixe, condición
e ideoloxía e desexoso de integrar a cantas
persoas queiran cooperar no traballo a prol de estreitar
lazos humanos, lingüísticos e culturais entre os
dous países.
No terreo da acción sociocultural, o FCGB definirase
polos seus programas e iniciativas concretas, se ben
nace como resposta práctica ao desexo de moitas persoas
do noso contorno sensibilizadas pola urxencia de
unir á comunidade galega de Catalunya ó redor da Cultura
de verdade, inspirada:
no amor e lealdade a Galiza e á afirmación da Galeguidade,
sen afán de lucro, sen concesións ó culto
persoal dos directivos, sen discriminacións ideolóxicas
nin sectarismos de ningún tipo, con vontade
de desenvolver un traballo cualitativo na programación
e realización das súas actividades;
no compromiso a prol do perfeccionamento cívico
dos seus membros como persoas posuidoras duns
dereitos e deberes propios como cidadáns de Catalunya.
O FCGB afírmase, xa que logo, na consciencia de que
a comunidade galega de Cataluña debe enfrontar unha
época de maiores esixencias e desafíos cá nos últimos
25 anos se quere conservar e desenvolver a súa identidade
como grupo cultural diferenciado e minoritario.
Para tal fin cremos que cómpre:
manter á vez que un escrupuloso respecto e colaboración
permanente coas demais entidades galegas
legalizadas, un firme compromiso de trascendelas
cualitativamente, por medio de traballos conxuntos
e supragrupais.
adoptar unha práctica plenamente democrática e
pluralista que, esguellando intereses particulares e
grupais, se desmarque por igual do inmobilismo e
do caciquismo, rexeitando toda autofaxia, sectarismo,
e pechazón saudosista, etnocentrista e seudofolclórica;
apostar por un espírito de colaboración e tolerancia
que sirva de eficaz instrumento de afortalamento da
solidariedade entre os membros da comunidade galega
en si mesma e coa sociedade catalana en xeral,
asumindo o feito diferencial galego e catalán en tódalas
esferas da vida e con tódalas consecuencias.
Acerca das formas de organización
e de funcionamento internos.
1. O rexime de funcionamento interno do FCGB inspírase
no modelo das Asociacións de Veciños e, polo
tanto, nos principios da democracia participativa directa
e de base asemblearia, desbotando calquera esquema
de organización piramidal e presidencialista ao
uso.
2. Poden ser membros de pleno dereito do Foro Cívico
Galego de Barcelona (FCGB):
calquera cidadán independente e profesional,
maior de idade, residente na cidade de Barcelona e
/ou na súa provincia, sen que sexa mester ser galego
de orixe nin ter parentesco galego;
calquera cidadán que se identifique cos principios
fundacionais e as actividades programáticas do colectivo,
sen prexuízo de que sexan socios asemade
doutras entidades, asociacions e partidos galegos
ou non galegos a título personal.
Estudarase a idoneidade de establecer unha cota económica
fixa ou variable.
3. A lingua propia do FCGCB é o galego normativo e
a lingua cooficial para usos públicos, o catalán estándar.
Toda a publicidade vinculada a actividades socioculturais
e tódolos comunicados públicos emitiranse
necesariamente en ámbalas dúas linguas, sen menoscabo
de poder empregar calquera outra (o español, o
inglés) en todas aquelas circunstancias que así o esixan
ou en que a maioría da Asemblea o estime conveniente.
4. O órgano soberano de decisións é a Asemblea de
Compromisarios que é o órgano plenipotenciario para
propoñer obxectivos e programas; para fiscalizar recursos;
para enxuizar feitos internos. Para a aprobación
das decisións asemblearias débese contar co acordo de,
polo menos, dous terzos dos votantes da Asemblea de
Compromisarios.
5. Da Asemblea de Compromisarios dimanan as Comisións
de Traballo específicas e o ConseIlo de Dirección
ou Secretariado Xeral. Calquera membro do FCGB
pode facer parte de calquera Comisión de Traballo por
propia decisión e/ ou por convite dos seus formantes e
estas Comisións serán constituídas e disoltas en función
dos obxectivos que se propoñan en cada caso,
aprobados pola Asemblea.
Os membros de cada unha das Comisións de Traballo
estarán coordinados por un Voceiro. Este é a persoa encargada
de dar conta á Asemblea de Compromisarios
dos acordos, plans e logros acadados pola respectiva
Comisión de Traballo. O Voceiro de cada Comisión de
Traballo será membro nato do Consello Directivo do
FCGB polo período de tempo que exerza a súa función
como tal.
6. O Secretariado Xeral ou Consello Directivo do
FCGB está formado por tantos Voceiros cantas Comi-

62 O FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB)
sións de Traballo se atopen en activo en cada período.É
o encargado de convocar a Asemblea de Compromisarios
e facer perante ela os informes preceptivos de cada
Comisión de Traballo a fin de consensuar os obxectivos
e os logros propostos; asumir, en grupo, a potestade representativa
da Asemblea para as fins que esta o determine;
e poderá, eventualmente, elixir un dos seus
membros como Comisionado para exercer representacións
públicas concretas.
7. A Asemblea de Compromisarios do Foro Cívico
Baixant de la Font del Gat
O FARO
DO FORO
elixirá un Secretariado Permanente (polo tempo que se
estime adecuado) formado por unha ou máis persoas
que terán o encargo de levar a xestión organizativa interna
(información e correspondencia), de levar o Libro
de Actas e Acordos da Asemblea e de levar o Libro
de Rexistro da actividade económica (gastos/ingresos).
Todo e todos ao redor da divisa «Amar Galiza, honrar
Catalunya en defensa dos dereitos humanos, nacionais
e cidadáns».
Cando no ano 2004 Touriño facía campaña en favor de Zapatero,
ocorréuselle dicir nun mitin que un goberno socialista en Madrid
poría Galiza no mapa de España e de Europa... ¿Será que agora
xa existimos? A quen é difícil situar no mapa é a el, de quen din
os filólogos que é imposible detectar de que parte de Galiza procede
polo seu acento ou polas variantes dialectais. O home fala un
galego urbano con escoramento andaluz... A ver se en vez de touriño,
nos vai saír «torero»! Deus (e Zapatero) nos vallan.
Sursumcorda
O FARO
DO FORO
Ano e medio despois de abandonar a presidencia da Generalitat,
son moitos os empresarios cataláns que seguen confiando en Jordi
Pujol para que presida os actos oficiais de inauguración das súas
empresas. É de prever que algo así poida acontecer na Galiza,
dado o grao de experto acadado polo señor Fraga nos últimos dezaseis
anos. O novo goberno da Xunta podería crear un cargo honorífico,
o Inaugureiro do Pobo, para darlle choio a Don Manuel e
ao mesmo tempo, contentar ao empresariado e liberar de com-
promisos e cuchipandas aos políticos en activo. Quen mellor ca el para cortar fitas,
descubrir placas, asentar primeiras pedras e facer queimadas aló «onde lle
toque». Por certo, a quen lle vai caer agora esa pataca quente de inaugurar o
gran mausoleo da Cidade da Cultura?

63
DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
Verbas de chumbo e alecrín
Nova Galiza foi, xunto a Nueva Galicia, a principal
revista galega publicada durante a guerra civil, en edición
trilingüe (galego, castelá e portugués). Levou
unha existencia azarosa e morreu prematura aos dezaoito
números sen apenas poder cumprir un ano e catro
meses de vida, entre abril de 1937 e xullo de 1938.
Igual que a secretaría do Partido Galeguista en Barcelona
e a Solidariedade Galega Antifeixista de Barcelona,
o seu financiamento correu a cargo –solidario– do Comisariado
de Propaganda da Generalitat de Catalunya. Imprimiuse
na Imprenta do President Maciá, e a súa redacción
estaba nun local arestora imprecisable da que en
1937 se chamaba Avinguda 14 de abril, hoxe Diagonal.
Á súa fronte tivo tres directores sucesivos: Castelao,
Dieste e Carmen Muñoz. Baixo a dirección de A. D. Rodríguez
Castelao comezou a saír o 5 de abril de 1937,
como Boletín Quincenal dos Escritores Galegos Antifeixistas.
Cambiou de formato dende o número 12 (editado
o 15 de novembro de 1937) ao número 18, correspondente
a xuño-xullo de 1938, coordinado por Rafael
Dieste; e, nos seus derradeiros números, ao ter Dieste
que marchar de Barcelona á fronte de Aragón, ficou ao
coidado da súa dona, Carmen Muñoz, mestra e inspectora
de Ensino Primario activa militante republicana.
Outra presenza política importante nas súas páxinas
foi a do deputado do Partido Galeguista Ramón Suárez
Picallo. A nómina de colaboradores contaba tamén con
Eduardo Blanco Amor, Basilio Álvarez –ex-deputado
republicano exiliado–, Otero Espasandín, Ramón Rey
Baltar, Cabanillas (fillo), Arturo Cuadrado, Pérez Guerra,
Serafín Ferro, Xosé Rubia Barcia, Antonio Sánchez
Barbudo, Juan González del Valle e Jaime Espinar.
A revista deu conta da represión na Galicia interior, con
seccións como «¡Loito na nosa Terra!», «Novas da nosa
terra», listas de fusilados e paseados e relatos de evadidos.
A menudo reclamaba a colaboración dos emigrantes galegos
na América, tanto no sentido de recadar axuda económica
e moral, como no de solicitar a súa intervención arredor
dos gobernos dos seus respectivos países para que
estes apoiaren á España republicana. Denunciouse tamén
o escaso apoio das nacións democráticas á España republicana
e criticouse aos gobernantes de Alemaña, Italia e
Portugal –carta de Ramón Suárez Picallo e Castelao a Oliveira
Salazar. Castelao e Suárez Picallo redactaron tamén o
manifesto «Aos patriotas irlandeses», en base aos vencellos
simbólicos que unían Galicia con Irlanda.
Castelao é autor de traballos históricos e políticos de
grande calado como «A fé no mañán», «Lembranza» e «A
vontade galega. Pasaxes dun libro inédito», que adianta o
que sería o libro primeiro do seu ensaio Sempre en Galiza.
Rafael Dieste asina, entre outros artigos, «Democracia
galega», «Espello de dictadores», «Sobre os demócratas»
e «Os tópicos por dentro. Individualismo galego»; e co
seu pseudónimo Félix Muriel «Unha noite lanzal», onde
lembra o asasinato dos tripulantes dun bou na ría de
Vigo; «¡Que ninguén o sepa...! Conto portugués», «Política
do trasno», «Marionetas en batalla (Para un guiñol
antifascista). El moro leal» e «Manifesto en tres tempos».
Na serie «Arquivo literario de Nova Galiza» apareceu
o relato «O neno suicida» e outras prosas como «A nosa
escola», de J. Otero Espasandín; «A fala i-o home» e
«Hóspedes d’hotel», de J. Rubia Barcia; «A nova emigración»,
de Serafín Ferro; e «Valle– Inclán profanado»,
de Arturo Cuadrado.
O apartado poético está ocupado exclusivamente por
poesía de guerra e de combate, coas colaboracións de
Ramón Cabanillas Álvarez como «Romance de loita» ,
«¡Adiante!», «Río Miño» e o romance «La camarilla»;
Ramón Rey Baltar asina «Alborada de door», «Romance
da traxedia galega» e o romance «Eu tiña tres soles
(romance da nai doorida)». Outros poetas presentes foron
Ernesto Pérez Guerra, con «Mariñeiro fusilado»;
Ángel Lázaro, con «Madrid»; Serafín Ferro, con «Nouturnio
de lembranza», e o propio Eduardo Blanco
Amor, con «La gloriosa. Cantos a la aviación española».
De Arturo Serrano Plaja publícase, en castelán, un poema
dedicado a Enrique Líster.
No deseño gráfico (debuxos, gravados e estampas)
espíganse Castelao, Luís Seoane, Arturo Souto, Víctor
Corteza, Ramón Gaya e Colmeiro. Boa parte das súas
achegas foron reutilízadas por nós para dotar de unidade
evocativa este número 1 de reNOVA GALIza.
De Nova Galiza existen arestora dúas edicións:
unha de circulación máis restrinxida titulada Nova
Galiza (edición, limiar e notas de Xosé Lois García),
Col.lectiu de Cultura Popular, Ed. Mussol, Barcelona,
1977; e outra facsimilar publicada na serie Documentos
por Edicións do Castro (a cargo tamén de Xosé
Lois García), Sada-A Coruña, 1990. Esta foi a fonte na
que nos baseamos para a reprodución dos textos da
escolma que a seguir se ofrecen.

64 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
O memorando de Nova Galiza
Xosé Lois García
Historiador, escritor e editor da colección facsímil de Nova Galiza
on sei se será comprendida esta definición, mais no
Nque estou certo é que Nova Galiza (Boletín Quincenal
dos Escritores Galegos Antifeixistas) é un basto memorando
que naceu o 5 de abril de 1937 e desapareceu
en xullo de 1938. Todo isto aconteceu na Barcelona da
Guerra Civil e foi a única expresión en idioma galego
que tivo a Galiza fóra da súa xeografía tomada polo fascismo.
Por tanto, non deixa de ser un documento histórico
e memorial que perpetúa o compromiso da intelectualidade
galega coa súa patria.
Digamos, antes de mais, que os pulmóns desta revista
foron dous coñecidos rianxeiros: Castelao e Rafael
Dieste que dinamizaron boa parte da intelectualidade
galega en favor da causa republicana, integrándoa nunha
causa xusta. Castelao e Dieste, sen dúbida, son os
motores dese compromiso coa Galicia asoballada. Xa
no primeiro número vemos un artigo de Castelao,
como editorial, que define moi ben os territorios polos
cales vai ser o perfil da revista. Ademais en cada portada
aparece un debuxo de «Galiza Mártir» de Castelao. Digamos
de paso que Castelao publicou «As tres Pragas».
Era unha crítica contra o clericalismo, militarismo e capitalismo,
os poderes fácticos que mantiveron vivo o
fascismo e consolidaron o seu triunfo. Estas tres pragas
aparecen no «Sempre en Galiza», e moitos dos temas da
primeira parte deste xenuíno libro da galeguidade foron
escritos en Valencia e Barcelona, co titulo: «Verbas de
Chumbo». No número 5, datado o 15 de xuño de 1937,
Castelao publica un artigo, titulado: «Os novos símbolos
da Nova Galiza» e deseñou ese símbolo que consiste
unha serea e na parte frontal aparece un brasón en
cuxo centro loce unha estrela e unha fouce, símbolo do
Partido Galeguista, e nos seus lados a seguinte lenda:
«Denantes Mortos que Escravos». Isto pode ser unha
das propostas mais emblemáticas que se presentaron en
Nova Galiza.
Por outra banda, o compromiso que mantén Rafael
Dieste coa Galiza, a través desta revista, conta con dous
factores importantes: cantidade e calidade. Artigos e
mais artigos levan a sinatura de Rafael Dieste e de Félix
Muriel, seu pseudónimo. Cando falamos de Dieste e de
Castelao, como os máximos artífices desta revista, non
se debe interpretar que só eles eran os que marcaron o
éxito. Se nos introducimos en Nova Galiza observaremos
toda unha vangarda de escritores comprometidos
coa causa antifascista. Nesta revista hai colaboradores
de diferente signo ideolóxico, todo un exemplo de convivencia
que mostrou aquela xeración de intelectuais.
Cada un expresou o que pensaba: era unha verdadeira
revista emerxente e, tamén, baluarte de liberar a Galiza
das gadoupas fascistas.
Se damos unha viaxe a través das súas páxinas veremos
que están ilustradas por debuxos de Castelao, Seoane,
Colmeiro, Xan Lucense, Ramón Gaia, Víctor Cortezo,
Arturo Souto e Canyes. A nómina de poetas é a
seguinte: Ramón Cabanillas Álvarez (fillo de Ramón
Cabanillas Enríquez), Ernesto Pérez Guerra, Ángel Lozano,
Ramón Rei Baltar, Eduardo Blanco Amor e Jaime
Cortesão. O espazo narrativo ocúpano os mencionados
Castelao e Rafael Dieste, con Ramón Suárez Pícallo, Rafael
Fernández Cardoso, Arturo Serrano Plaja, Basilio
Álvarez, Antón Lobeira, Serafín Ferro, Antonio Sánchez
Barbudo, Pedro Longueira, J. Buscón, J. Otero Espasandín,
J. Lorenzo, Arturo Cuadrado, Manuel Pérez, Fersen,
Arturo R. S. Villafranca, Juan González del Valle e
Jaime Espinar.
Nova Galiza ademais de expresar ideas e soster unha
loita en prol de Galiza, era o órgano de conexión coa
Galiza ocupada da que se extraía información para traducila
en noticias, sobre todo a lista de fusilados.
Cumpría, tamén, un papel destacado no terreo da solidariedade
cos emigrantes e refuxiados en América.
Nova Galiza, nestes extremos, marcou unhas directrices,
desde Barcelona, que foron moi importantes na
definición da nosa idiosincrasia e na loita polas nosas
liberdades. Todo ese mosaico de artigos definen, esplendidamente,
o que aquela morea de intelectuais
tiña claro sobre a construción dunha Galiza ceibe, sen
ataduras e sen escurantismos. Hai artigos que harmonizan
e vertebran a loita que abandeiraron esta estirpe
de intelectuais combatentes. Por tanto, non son poucas
as referencias que poden estimularnos, desde as
páxinas de Nova Galiza, para entender aquela vangarda
de homes que trataron de evitar que Galiza continuase
sendo unha caricatura moldeada por caciques
durante séculos.
Sen dúbida, en Nova Galiza atopamos unha serie de
elementos teóricos que nos levan a argumentar un
novo pensamento para rexer os destinos da Galiza.
Abondan as referencias para consagrar toda unha orde
de valores que, partindo dos feitos concretos da con-

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 65
frontación civil, levaron a todos estes compromisarios
da liberdade, colaboradores desta revista, a proclamaren
novas estruturas sociais e a crear outro comportamento
político. A expresión en que se orientan varios
artigos ían nesta dirección: artellar un novo pensamento
como vehículo de transformación. Aquí si que aparece
a Galiza como elemento unificador e de cohesión
para tódolos galegos.
Nova Galiza é memoria. Pura memoria que nos empurra
a ver os horizontes do pasado mais tráxico. Tamén
o presente mais xeneroso, dinámico e esperanzador.
A utilidade desas ideas vertidas nas páxinas desta
revista dos intelectuais galegos antifascistas exemplarizan
volver retomar ese reencontro coas nosas cousas e
O FARO
DO FORO
Polbo con cachelos
CRÓNICA DO VOTO EMIGRANTE
19 de xuño. Día de eleccións
autonómicas en Galicia. Ás 23h
comparece diante da prensa o presidente
da Xunta e candidato á ree-
lección, Manuel Fraga:
–Despois de eu ter falado cos de Uruguai, Arxentina
e mesmo Venezuela asegúranme que de
alí pode saír un 70% co que gañaremos a maioría
absoluta.
Pero, ¿o voto non é secreto? ¿será que o señor
Fraga dispón de sondaxes entre os emigrantes?
20 de xuño. Polo serán comparece diante da prensa
o secretario de organización do PSOE, José Blanco:
O PP perdeu as eleccións en Galicia.
Non quedamos en que aínda cómpre contar os
votos dos chamados «residentes ausentes», que
agora por un momento se volven máis «presentes»
ca nunca.
Por certo que o dos «ausentes» que agora son
«presentes» faime recordar aquilo que dicía García-
Sabell da morte, algo así como: a morte é a presenza
dunha ausencia. ¿E non será que acontece o
mesmo con estes «ausentes»? É dicir que a súa presenza
é como o reflexo dunha pantasma que vén
do alén. Xa oín dicir que destes «ausentes» até os
mortos votaban. Pois débeche ser verdade, porque
se resulta que agora son «presentes» os «ausentes»
entón é que os mortos andan a votar, xa o dicía Garcia-Sabell
¿non si?. Debe ser por iso que uns andaban
a facer campaña entre a «Santa Compaña».
22 de xuño. O PP quéixase de que os votos de Venezuela
non chegan.
coas lealdades mais esgrevias dunha loita perdida pero
dun esforzo gañado que temos, que temos que proclamalo
con ardor e xenerosidade.
Renace Nova Galiza, benvida sexa, nuns momentos
cruciais para a nosa convivencia cidadán e para a nosa
conciencia de retomar Galiza como a nosa verdadeira
nación. Mais que nunca é preciso retomar a memoria. A
longa memoria que non pode seguir sendo un factor
sórdido e adulterado. Nova Galiza é un referente suxestivo
que nos leva a conmemorar ese esforzo que fixeron
aqueles galegos expulsos da súa patria por defenderen
as súas ideas e as súas mensaxes. Nova Galiza, desde
Catalunya, radiou luminosidade e abriu camiños que
compre non desandar.
Pois si que deben quedar aínda en Venezuela
daqueles «ananiños» dos que falaba Celso Emilio,
¿non?. Que non home que non. ¡Onde van xa
aqueles! Agora son outros. ¿Máis pequenos ou
máis grandes ca aqueles?. Pois, non cho sei.
23 de xuño. O PP anuncia que mandará un equipo
de xuristas, encabezados polo ex-ministro de
defensa Federico Trillo, á supervisión do reconto
na provincia de Pontevedra.
Disque Trillo necesita doutro «Perexil» para facer
literatura das cousas da guerra. Imaxina que gañan.
Entón comparecería Trillo diante da prensa para dicir
algunha cousa así: «Al alba del 28 de junio, después
del intenso cuerpo a cuerpo en la mismísima Audiencia
Provincial, pudimos recuperar para el territorio
nacional a Pontevedra, y con ella a toda Galicia».
27 de xuño. Audiencia de Pontevedra. Comeza o
reconto co recoñecemento da validade dos votos.
O xuíz decreta que os que non teñen «data de saída»
selada na orixe non poden ser admitidos.
O que nos temiamos, cúmprese –sinala Trillo–.
Teremos que recorrer a sentenza do xuíz.
Despois dun día enteiro de reconto as porcentaxes do
voto están moi repartidas e, mesmo se se contasen os
que non teñen a «data selada» na orixe o PP non gañaría
un novo escano por Pontevedra. É mesmo na entrada do
día 28 de xuño, pasada a media noite, cando remata o
reconto. As esquerdas gañan, como tamén gañaran no
1936. O mesmo 28 de xuño daquel ano o pobo galego
votaba positivamente o seu primeiro estatuto. ¡Que
coincidencia!, di alguén. ¡Que metáfora!, comenta outro.
¡Cantos anos perdidos!, berra alguén máis. ¿E dos
«ausentes», que dicir deles? Pois que por fortuna os que
foron vítimas non se converteron en verdugos. ¿E os
mortos? ¿Votaron os mortos? Calquera cho sabe.

66 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
ESCOLMA: ARTIGOS

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 67
N.º 3, 5.05.1937, p. 8.
N.º 6, 1.07.1937, p. 2.
1. D. A. R. Castelao

68 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 69

70 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
N.º 12, 15.11.1937, pp. 6-7.
2. Rafael Dieste

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 71
N.º 11, 10.10.1937, p. 2.

72 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
N.º 12, 15.11.1937, p. 8.
3. Ramón Suárez Picallo

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 73
N.º 7, 15.07.1937, pp. 2-3.
4. Doctor Serra Hunter e Rafael Dieste

74 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
N.º 16, 00.03.1938, p. 2.
N.º 12, 15.11.1937, p. 2.
ARQUIVO LITERARIO
N.º 17, 00.05.1938, p. 1.

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 75
N.º 16, 00.03.1938, p. 5.

76 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
N.º 15, 01.02.1938, p. 5.

DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza 77
N.º 13, 20.12.1937, p. 7.
N.º 18, 00.06-07.1938, p. 7.

78 DE NOVA GALIZA A reNOVA GALIza
N.º 16, 00.03.1938, p. 8.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 79
Historia e vida. Fotobiografía
Maio de 2000. Organización do Día da Cultura
galega / Diada de la Cultura gallega 2000:
«Homenaxe a Castelao e a Otero Pedrayo», coa
colaboración do Distrito de Nou Barris de Barcelona.
Abril de 2001. Organización do IIº Día da
Cultura galega /Diada de la Cultura gallega
2001: «Homenaxe a Ramón Otero Pedrayo»,
coa colaboración do Distrito de Nou Barris de
Barcelona, a Fundación Otero Pedrayo e a Deputación
de Ourense.
Marzo de 2001. Colaboración no «Coloquio
Oteriano de Barcelona», organizado na Facultade
de Filoloxía da Universitat de Barcelona e
no Centre de Cultura Contemporània de Barcelona,
co patrocinio do Consello da Cultura Galega
e a Fundación Otero Pedrayo de Ourense.
Xullo de 2001. Colaboración no proxecto de
creación e inauguración do Parque público
«Rosalia de Castro» en Sant Andreu da Barca,
patrocinado polo Concello de Sant Andreu da
Barca.
Abril de 2002. Colaboración co Concello de
Cerdanyola do Vallès-Irmandande Galega «O
Botafumeiro» na realización do acto Poesía
Galega na Rúa. Homenaxe aos poetas galegos
de posguerra, na praza Abat Oliva de Cerdanyola,
como clausura de «24 horas de lectura
Sant Jordi 2002».
Maio de 2002. Colaboración coa Irmandade
Galega «O Botafumeiro» de Cerdanyola del Vallès
na realización do Día das Letras Galegas
2002.
Outubro de 2002. «Pregón-Homenaxe á
Bandeira de Galicia», acto de apertura das
«Festas de San Froilán», de Nou Barris de Barcelona,
organizado pola Asociación de Amigos
de San Froilán de Barcelona e co apoio do Distrito
de Nou Barris de Barcelona.
2003. Participación no deseño do proxecto
de reforma da «Praza Otero Pedrayo» do Distrito
de Nou Barris de Barcelona.
Decembro 2004. Organización da Conmemoración
«Sempre en Galiza, avui»– 60è aniversari
de la publicació de Sempre en Galiza, de D.A.R.
Castelao i de la constitució del Consello de Galiza»,
coa colaboración da Fundación Castelao, de
Santiago de Compostela e do Ateneu Barcelonès.
Marzo 2005. Encontro co alcalde e representantes
da corporación de Carballo. Valoración
de colaboración para o Día da Cultura Galega
2006.
Xullo 2005. Celebración da Diada de Galícia
a Catalunya/ Día da Patria Galega e presentación
da revista reNOVA GALIza, ao Palau Robert
de Barcelona.
Membros do FCGB no local de xuntanza preparando
a 1ª Diada de la cultura gallega, any 2000.
Membros do FCGB despois da cea de homenaxe a Avelino Pousa
Antelo, presidente da Fundación Castelao, no real Cercle Artístic
de Barcelona.

80 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
MAIO 2000
Manolo Piñeiro presentando o acto da
1ª Diada de la cultura gallega. A carón
os compañeiros de ERGAC na
megafonía, e mais Camilo
F. Valdehorras, Xiana Díaz e María do
Pilar Castro Couce.
ABRIL 2001
Vista de conxunto da praza Otero Pedrayo de Barcelona,
co público asistente ao acto.
Programa de man e cartel dos actos.
Homenaxe Cívica a R. Otero
Pedrayo». Peche do acto « na Praza
Otero Pedrayo de Barcelona, 29 de
abril de 2001. De esquerda a dereita,
Xiana Díaz, Paco Castro, X. A. Pérez
Bouza, Celso Díaz, o poeta de Nou
Barris, Ramón Rey, Xoán Luís Saco,
Camilo F. Valdehorras, Manolo
Piñeiro e Rancaño, Xosé Manuel
Fernández e Pepe de Requeixo.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 81
Ofrenda floral a R. Otero Pedrayo na
praza barcelonesa do seu nome. De
esquerda a dereita: Sr. X. L. Saco (da
Fundación Otero Pedrayo de Trasalba)
, Sr. Ramón Rey (da Asociación de
Amigos de San Froilán de Barcelona),
Sr. Camilo F. Valdehorras (FCGB), Sr.
Pérez (regidor do Districte de Nou
Barris de Barcelona), Sr. Valladares
(Deputación de Ourense), Manolo
Piñeiro (ERGAC) e Xiana Díaz
(FCGB).
Posto de oferta gratuíta de libros e suplementos de xornal do
FCGB. Todos os presentes foron obsequiados cun exemplar do
libriño titulado A literatura breve de ficción de R. Otero
Pedrayo. Claves de lectura e escolma popular, de C. F.
Valdehorras, en edición bilingüe galego-catalá, publicado co
gallo deste evento, e cun suplemento especial de La Voz de
Galicia sobre R. Otero Pedrayo. Os participantes no acto foron
gratificados con pezas do ceramista Paulí, libros e obxectos
que se observan riba da mesa.
Praza de Castelao
de Barcelona, co seu
busto escultórico
ao fondo. Público
asistente á Homenaxe
no transcurso do acto.

82 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
MARZO 2001
Mesa de apertura do Coloquio Oteriano
de Barcelona. De esquerda a dereita:
Sr. Vázquez-Monxardín (repr. da Fundación
Otero Pedrayo), Sr. Monteagudo (repr.
do Consello da Cultura Galega),
Sr. Martínez Celdrán (vicedegano
da Facultat de Filologia da Universitat
de Barcelona), Camilo F. Valdehorras
(director científico do Coloquio)
e X. A. Pérez Bouza (repr. FCGB).
Carátula do programa de man
despregable.
Investigadores participantes con
membros do FCGB, diante do Centro
de Cultura Contemporània de
Barcelona. De esquerda a dereita,
en primeiro termo: Aurora Marco,
X. Alonso Montero, Pura Salceda, Ana
González, Carlos A. Baliñas, Rosario
Álvarez, Xosé Ramón Quintana.
En segundo termo de esquerda a
dereita: Afonso Vázquez-Monxardín,
Víctor F. Freixanes, Ignacio Vázquez,
Andrés Torres Queiruga, X.A. Pérez
Bouza, Xosé Manuel Salgado, Camilo
F. Valdehorras e Marcos Valcárcel.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 83
XULLO 2001
Alameda do cruceiro,
doado pola Xunta de
Galicia.
Inauguración do Parque de Rosalía de Castro
de Sant Andreu de la Barca (Barcelona).
Placas conmemorativas das entidades
coparticipantes, entre elas o FCGB, coa
ofrenda floral.

84 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
ABRIL 2002
Conferencia do Día das Letras Galegas adicadas ao Padre
Sarmiento, no auditorio do Ateneo de Cerdanyola del
Vallès, a cargo de Camilo F. Valdehorras.
«Poesía galega na rúa», Cerdanyola del Vallès, 23 de
abril de 2002.
Poetas galegos residentes en Barcelona participantes no
acto, no palco da praza maior Abat Oliba de Cerdanyola.
De esquerda a dereita: M. Rodríguez Troncoso, Camilo
Valdehorras, Xavier Costa Clavell, Xosé Lois García,
Elvira Veloso e Fina Eiroa.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 85
OUTUBRO 2002
2003
Visita do Presidente do Consello
da Cultura Galega á Praza Otero
Pedrayo de Barcelona na fase de
valoración do proxecto de reforma.
De esquerda a dereita: Camilo
F. Valdehorras, Carlos Casares,
Ana Belén Real e Manolo Piñeiro.
Programa-cartel
e público asistente.
Membros do Foro Cívico acompañando
ó arquitecto urbanista, Iago Seara, encargado
do proxecto de reforma da Praza Otero
Pedrayo. De esquerda a dereita de pé: Paco
Castro, X. Pérez Bouza, Iago Seara,
C. F. Valdehorras, Celso Díaz . En primeiro
plano: Manolo Piñeiro e Pepe de Requeixo.

86 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
PLANO DO ALZADO DO PROXECTO DE REFORMA DA PRAZA OTERO PEDRAYO DE BARCELONA, DO ARQUITECTO IAGO SEARA
TRÍADA DE ESCULTURAS DE FRANCISCO LEIRO PROPOSTAS PARA PRESIDIR, COMO MONOLITO, O CENTRO DA PRAZA OTERO PEDRAYO DE BARCELONA

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 87
Plano da planta, coa proposta de acabados,, do proxecto de reforma da Praza Otero Pedrayo de Barcelona, da autoría do equipo de arquitectura de Iago Seara.

88 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
Hemerograma con retrincos de xornais e revistas de Galiza e Cataluña alusivos á homenaxe a R. Otero Pedrayo e ó
proxecto de reforma da Praza Otero Pedrayo de Barcelona.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 89
DECEMBRO 2004
Carátula do programa de man
do memorial.
Primeiro plano da mesa de
convidados no transcurso do
acto: de esquerda a dereita:
Manel Risques, Avelino Pousa
Antelo, Xosé Lois García e
Camilo F. Valdehorras.
Plano xeral do auditorio
do Ateneo barcelonés.
No estrado, de esquerda
a dereita: Manel Risques,
Avelino Pousa Antelo,
Xosé Lois García
e Camilo F. Valdehorras.

90 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
Interior do programa de man do acto,
cos detalles organizativos.
Avelino Pousa Antelo, Presidente
da Fundación Castelao, diante do retrato
de Castelao e das bandeiras galega
e catalana.
Avelino Pousa Antelo pechando
o acto de lectura de Sempre
en Galiza. Na mesa,
de esquerda a dereita:
C. F. Valdehorras, Manel
Risques, Xosé Lois García
e Suso Mon, coordinador
da lectura.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 91
Participantes na lectura diante do exemplar
do Sempre en Galiza doado pola Fundación Castelao
Paco Castro
M. Rodríguez Troncoso
Sonia Varela
Celso Díaz
Tamara Díaz

92 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
Xiana
Díaz
Manolo
Piñeiro
Sandra Sabartés
Antonio Argibay
Pepe de Requeixo

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 93
Víctor Cabral
Iolanda Tosar
Xelasio Nogueira
Mercè
Pinyol

94 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
Hemerograma con retrincos de prensa: programa
de actos do Ateneu Barcelonés, A Peneira e La Vanguardia.

FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL 95
07.11.2004

96 FORO CÍVICO GALEGO DE BARCELONA (FCGB): ACCIÓN CULTURAL
MARZO 2005
Encontro co alcalde e representantes da corporación
municipal de Carballo. Valoración de colaboración
para o Día da Cultura Galega 2006 arredor das
relacións políticas de Galiza e Catalunya na idade
contemporánea (Alfredo Brañas, etc.).
DIADA DE GALÍCIA 2005 A
CATALUNYA
Acte de commemoració de la
Diada de Galícia.
25 de Juliol de 2005 a les 19.30h
al Palau Robert
PROGRAMA D’ACTES
1. 19,30 h.: ACTE DE PARLAMENTS DELS REPRESENTANTS
INSTITUCIONALS I POLÍTICS
XULLO 2005
Acto de conmemoración do Día da Patria Galega /
Diada de Galícia no Palau Robert, coa colaboración
co Departament de Relacions Institucionals i Participació
da Generalitat de Catalunya.
DÍA DA PATRIA GALEGA 2005 EN CATALUNYA
Participen:
El Conseller de Relacions Institucionals i Participació de la Generalitat
de Catalunya, Sr. Joan Saura.
Un representant del PSdG i del BNG.
2. 20,00 h.: PRESENTACIÓ DEL NÚMERO 1 DE LA REVISTA reNOVAGALIza.
Participen:
Suso Mon, filòsof.
Xosé Lois García, historiador de la revista Nova Galiza i escriptor.
Camilo Fernández Valdehorras, president del Foro Cívico Galego de
Barcelona.
S’oferirà a tots els assistents a l’acte un exemplar de la revista.
3. 20,30 h.: CLOENDA.
Interpretació a càrrec del gaiter Luis Ares Aguiar, dels himnes català i
gallec.
Foro Cívico Galego de Barcelona
amb el suport del
Departament de Relacions Institucionals i Participació de la
Generalitat de Catalunya