Dous textos de R. Cabanillas.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
O TEMPO DAS “IRMANDADES DA FALA”
Dous textos de RAMÓN CABANILLAS
1.-“¡En pé!”, Da terra asoballada (publicado en Vilagarcía de Arousa en 1917):
¡En pé!
(A Luís Porteiro)
¡Irmáns! En pé, sereos,
a limpa frente erguida,
envoltos na brancura
da luz que cai de riba,
o corazón aberto
a toda verba amiga,
e nunha man a fouce
e noutra man a oliva,
arredor da bandeira azul e branca,
arredor da bandeira da Galicia,
¡cantémo-lo dereito
á libre nova vida!
Validos de traidores
a noite da Frouseira
a patria escravizaron
uns reises de Castela.
Comestas polo tempo,
xa afrouxan as cadeas...
¡irmáns asoballados
de xentes estranxeiras,
ergámo-la bandeira azul e branca!
¡e ó pé da enseña da nazón galega
canté-lo dereito
a libertar a Terra!
¡Irmáns no amor a Suevia
de lexendaria historia,
¡en pé! ¡en pé dispostos
a non morrer sen loita!
¡O día do Medulio
con sangue quente e roxa
mercámo-lo dereito
á libre, honrada chouza!
¡Xa está ó vento a bandeira azul e branca!
¡A oliva nunha man, a fouce noutra,
berremos alto e forte:
“¡A nosa terra é nosa!”
Luís Porteiro Garea: membro activo do
movemento agrarista e das Irmandades da
Fala.
“Brancura da luz” que envolve os galegos e
que vén do ceo: representa a pureza e a
honradez do pobo galego.
A fouce e a oliva: símbolos da loita e da
resistencia. A revolución bolxevique de Rusia
ten lugar en 1917, ano de publicación de Da
terra asoballada. A oliveira e a oliva son
símbolos da dureza, da permanencia; por iso,
segundo a Biblia, a pomba que Noé envía para
verificar se hai vida na terra, despois do gran
Diluvio Universal, volve cun ramalliño de
oliveira.
A Frouseira: o castelo da Frouseira está
situado nas proximidades de Mondoñedo. O
seu dono foi o Mariscal Pedro Pardo de Cela,
señor feudal de case a metade de Galicia no
século XV. Traizoado polos seus criados, é
detido e decapitado polos reis católicos na
praza Maior de Mondoñedo acusado de
rebelión. As Irmandades tomárono como
mártir da nacionalidade galega oprimida. A súa
figura serviu como fonte de inspiración para
Cabanillas na obra de teatro O Mariscal.
Suevia: símbolo de Galicia. Cidade dos
suevos, principal pobo xermano que chegou a
Galicia tras a caída do Imperio Romano.
Medulio: lugar de resistencia dos galaicos
fronte aos romanos, loitando pola liberdade da
súa terra e negándose a calquera pacto de
submisión con Roma.
Da terra asoballada pertence á etapa galeguista do autor (1915-1920), na que predomina a
temática cívica, reivindicativa; fai poesía combativa e de denuncia ao estilo de Curros Enríquez.
Neste fragmento:
a realidade social do momento está moi presente (as loitas agrarias, o nacemento do nacionalismo da
man das Irmandades, de aí a dedicatoria a Luís Porteiro);
danse a coñecer, á vez que se enxalzan, feitos históricos de Galicia (de diferentes épocas: a romana, a
sueva, a medieval).
preténdese concienciar os galegos e unilos baixo o seu símbolo nacional, a bandeira, e baixo un
obxectivo común, a liberación de Galicia (“¡A nosa terra é nosa!”); en palabras de Pondal: a redenzón da
boa nazón de Breogán.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
2.-Fragmento de Na noite estrelecida (publicada en 1926), que pertence a “A espada Escalibor”,
primeira das tres sagas de que se compón a obra, xunto con “O cabaleiro do Santo Graal” e “O sono
do Rei Artur”.
I
II
III
IV
Nun nimbo lumioso surde o bardo adiviño,
envolveito en brancuras recendentes de liño,
ollos gazos, profundos, longa barba frorida,
cingue a frente coas hedras da coroa druida
e na man, que reloce como un lirio bendito,
ten a fouce de ouro do litúrxico rito;
a fouce segadora da mandrágora, ó raio
de feitizo e de agoiro dos luares de Maio.
É Merlín o profeta, o celta armoricán,
dos silfos e das lumias ollado por irmán,
sabidor dos encantos e os máxicos conxuros,
das virtudes das herbas e dos fados escuros,
que nos craros dos bosques e os baixíos costeiros
deprendéu o diviño linguaxe dos luceiros;
o bardo das edades, o da segreda cencia
que a terra fixo súa, impóndolle obedencia
ás ágoas da riada, ós rochedos do cume,
ás nubes da tromenta, á ardentía do lume.
Impoñente, amostrando nativa maxestade,
na mirada un sereo craror de eternidade,
ten ós pés –cruz de ouro, folla núa afiada-,
sobre o manto da neve unha fúlxida espada.
Aceiro puro e virxe das entrañas da terra,
cos lumes sideraes das estrelas en guerra
nas fragas treboantes dos lóstregos forxado,
que no dolmen batido e no Xordán temprado,
foille dado a unha raza de homes sans e valentes,
cabeceira de pobos, guiadora de xentes,
para impor unha crenza, siñalando o camiño
que por riba dos tempos leva ó trunfo diviño.
Ergueito como o pino que as outas nubes fende,
os brazos sarmentosos so bardo ós ceos tende,
e escóitase na noite solene resoar
a súa voz bruante, sonora como o mar:
V
VI
VII
Baixo a dozura do ceo
da nobre Galicia irmán,
onde pola nosa groria
inda doirando o fogar
vive aceso o lume sagro
dos craros días do clan,
hai unha illa encantada
de rochedos de coral,
esmeralda verdegaia
ó resprandor do luar,
bicada de manseliñas
ágoas de limpo cristal
nas que as sirenas ensaian
seu namorante cantar
mentras os pinos lanzales
escoitan voces leviáns
que chegan esmorecidas
do misterio de alén-mar.
Amada dos vellos dioses,
mortos e esquecidos xa,
que Sálvora lle chamaron
afeitos nela a topar
repouso doce e tranquío
de celestiaes afáns,
inda está tendida a escada
que baixa do ceo ó chan,
envolveita e recuberta
de bretemoso cendal
feito de rendas garnidas
por diviños teceláns.
Nunha furna que galgantes
zarran as ondas do mar,
apreixada nas firentes
poutas dun aguia reial,
gardada por un dragón
de alento que é solimán,
brilaba a fúlxida espada
Escalibor, o trunfal
aceiro da heroica edade
cantada por Osián,
que ten de ser sobre terra
ergueita en céltigas mans,
símbolo, florón e escudo
da Cruz, do Amor e a Paz.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
CUESTIÓNS:
SOBRE “¡En pé!” (Da terra asoballada).-ACTIVIDADES PARA ENTREGAR (0-1 p.):
1.-Sintetiza o TEMA deste poema.
2.-Estrutura o CONTIDO en PARTES e explícaas.
NOTA.-Unha vez entregadas, busca a solución no comentario que se fai deste poema.
SOBRE o fragmento de Na noite estrelecida:
1.-Analiza o vocabulario. Sinala, tamén, as formas non normativas que aparecen no texto e
indica a forma normativa que lle corresponde.
Nimbo: resplandor imaxinario que rodea unha persoa ou cousa; halo.
Bardo: entre os antigos celtas, poeta e cantor das fazañas dos seus heroes. // Poeta nacional, épico
ou lírico; vate.
Druída: clase de sacerdote que existiu na Galia, Bretaña, etc. Procedían das zonas do gran
megalitismo e só algúns pobos celtas asimilaron a estes sacerdotes. Os druídas formaban un grupo
privilexiado. Posuían a exclusividade da educación dos mozos, administraban a xustiza e tiñan grande
influencia política. Non existe ningún dato que poida confirmar a presenza dos druídas en Galicia, pero a
súa permanencia en áreas de compoñente celta levan a pensar que tamén deberon andar por aquí. O
prehistoriador Xesús Carballo é autor da novela Fida, la hija del último druída (Santander, 1951) que fala
dos druídas e a súa relación con Galicia.
Ossián: heroe de orixe irlandesa, fillo de Finn Mac Cumhaill (Finn era o xefe dos Fianna, grupo
guerreiro de elite, e fora criado e educado por un druída) e de Sadb (Saba ou Blaí), que contou as fazañas
do seu pai na batalla de Gabhra, dando así orixe ao ciclo osiánico.
Silfos: ser sobrenatural masculino da tradición xermánica. Son espíritos que teñen o seu reino nos
ventos, brisas, rachas, remuíños, etc. Cada un é distinto. Son de carácter amigable.
Lumias ou lurpias: unha especie de sereas terrestres que tamén poden amosarse como mulleres
con fermosas caras e corpo de dragón (semellantes ás Guaxas asturianas e ás Lamias clásicas). Namoran
aos homes, encántanos e devóranos.
Mandrágora: planta herbácea, de raíz grosa e bifurcada. A estraña forma das súas raíces
contribuíu a que esta planta fose ao longo da historia froito de moitas supersticións. Críase que facía
xurdir o amor, curaba a esterilidade e multiplicaba o diñeiro. Collíase en paraxes desérticas, a miúdo preto
de patíbulos, rodeándose de toda sorte de precaucións máxicas. Maquiavelo deulle o nome de
Mandrágora a unha das súas comedias, onde recomendaba o uso desta herba para facer fecunda á muller
estéril; esta mesma idea aparece nunha comedia grega de Alexis titulada Mandragodixómene.
Cendal: tea moi fina e transparente de seda ou liño.
Gazos: gacio; de cor azulada, referido especialmente aos ollos.
Verdegaia: de cor verde clara, intermedia entre o verde e o branco.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
Lumioso: luminoso
Surde: xorde
Envolveito: envolto, envolvido
Gazos: gacios
Frorida: florida
Frente: fronte
Druida: druída
Sabidor: sabedor
Craros: claros
Deprendéu: aprendeu
Lenguaxe: linguaxe
Edades: idades
Obedencia: obediencia
Tromenta: tormenta
Amostrando: amosando
Craror: claror
Sideraes: siderais
Treboantes: tronantes
Temprado: temperado
Siñalando: sinalando
Trunfo: triunfo
Pino: piñeiro
Outas: altas
Solene: solemne
Groria: gloria
Doirando: dourando
Sagro: sacro
Resprandor: resplandor
Ágoas: augas
Sirenas: sereas
Namorante: namorador
Lanzales: lanzais
Dioses: deuses
Tranquío: tranquilo
Celestiaes: celestiais
Envolveita: envolta, envolvida
Garnidas: gornecidas
Diviños: divinos
Galgantes: choutantes, saltantes
Zarran: cerran
Firentes: ferintes
Reial: real
Brilaba: brillaba
Trunfal: triunfal
Edade: idade
Céltigas: celtas
2.-Repara nos seguintes ASPECTOS FORMAIS do poema relativos á análise métrica:
medida e tipo de estrofas.
e 4 versos.
.-As catro primeiras estrofas agrupan pareados de alexandrinos consonantes en series de 8, 10, 12
.-As tres últimas son romances octosilábicos, agrupados en combinacións de 18, 12 e 14 versos
con rima asonante.
Modernismo.
3.-Segundo a forma do poema, cantas partes podemos observar?
Tendo en conta a medida e a rima da composición podemos agrupar as estrofas en dúas partes:
a) Estrofas I – IV: pareados alexandrinos (de 14 sílabas cada verso), versos propios do
b) Estrofas V – VII: romance octosilábico (de 8 sílabas).
Esta distribución vainos servir para estruturar o contido tamén en dúas partes.
4.-Analiza agora o CONTIDO:
longo do poema?
a) Cal é o EU POÉTICO do texto (=quen fala)? É a mesma voz a que se manifesta ao
O eu poético está representado pola terceira persoa nas catro primeiras estrofas. A cuarta estrofa
indica quen vai falar a continuación: o mago Merlín.
Nas tres últimas estrofas a voz poética cambai, xa que agora é Merlín quen fala. Este cambio
determina, xunto co cambio de metro, a entrada nunha segunda parte do relato.
b) Indica cal é o TEMA arredor do cal xira todo o poema.
O tema xira arredor de tres elementos: Merlín - espada Escalibor - Galicia.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
c) Resume brevemente o asunto do texto.
O fragmento céntrase, primeiro, na extraordinaria aparición de Merlín, na súa caracterización e
facultades, e enxalza, logo, a espada milenaria que descansa en Galicia. É Merlín quen revela a
procedencia galega da espada e o simbolismo redentor da arma.
d) En cantas partes podemos estruturar o poema en canto ao seu contido? Podemos
relacionar, neste sentido, forma e contido? (ver resposta pregunta 3).
5.-Como se presenta o mago Merlín na estrofa I?
As calidades que se lle atribúen a Merlín son as propias dun druída: nimbo luminoso que o rodea,
roupas brancas, ollos azulados e profundos, longas barbas, coroadao cunha coroa de hedras e portador
dunha fouce de ouro. Aparece retratado como un ser ancestral, portador de sabedoría e coñecedoe de
conxuros máxicos que esconde a natureza. Caracterízase como un ser vencellado á luz e para a súa
descrición empréganse adxectivos que transmiten sensacións olfactivas e visuais: brancuras recendentes
de liño, que reloce como un lirio bendito.
6.-Que quere dicir “ten a fouce de ouro do litúrxico rito”?
O verso refírese á colleita ritual da mandrágora, planta á que se lle atribúen propiedades máxicas
e que era empregada polos druídas celtas na elaboración de beberaxes que producían efectos
extraordinarios. A súa recolleita estaba atribuída só aos druídas ou seres con potencialidades máxicas, xa
que o rito de recolección entrañaba certas dificultades: non debía ser tocada a raíz, debían ser enterradas e
logo arrincadas mediante procesos máxicos, debíase usar unha fouce de ouro, etc.
7.-Que calidades e poderes ten Merlín segundo a estrofa II?
Nesta estrofa atribúenselle calidades visionarias, primixenias, mesiánicas e esotéricas, ao tempo
que se remarca a súa procedencia celta: o profeta, o celta armoricán, o da segreda ciencia, sabidor dos
encantos, etc. Destácanse as características que resaltan a súa natureza maxestosa e extraordinaria,
mediante o establecemento dun vencello entre Merlín e seres marabillosos: silfos, lumias.
8.-Na estrofa III, que obxecto ten aos seus pés? Cales son as calidades dese obxecto?
Ten aos seus pés a espada Escalibor.
A espada está tallada de aceiro puro e virxe, o que a converte nun elemento de manifestación do
extraordinario no texto, posto que é practicamente imposible atopar unha aliaxe tan pura na natureza.
Tamén conta cunha empuñadura de ouro, forxada no ámbito do sobrenatural tendo ao dolmen como zafra
e ao bíblico río Xordán como tempero: cos lumes sideraes das estrelas (...) que no dolmen batido e no
Xordán temprado (...).
9.-Sinala a HIPÉRBOLE que aparece na estrofa IV.

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
É a seguinte: Ergueito como o pino que as outas nubes fende. Esta imaxe emprégase no poema
para representar a Merlín como vía de conexión entre o mundano e o celeste, e para resaltar o aspecto
nobre da figura do bardo. De aí que este verso adquira un valor simbólico, reforzado pola actitude ritual e
invocatoria de Merlín: brazos tendidos cara ao ceo (os brazos sarmentosos o bardo ós ceos tende).
10.-Nas estrofas V, VI e VII hai unha GRADACIÓN para indicar a aproximación ao lugar
onde se atopa a espada; indica cal é.
A aproximación comeza coa descrición xeral de Galicia e da illa onde se atopa a espada. A
descrición continúa cunha maior concreción sobre a illa, dando o seu nome e sinalando a súa calidade de
porta cósmica qeu permite a comunicación entre o telúrico e o celeste. Para rematar esta gradación,
Merlín fai referencia á furna onde está agochada a histórica espada e aos seus gardiáns. A gradación, que
remata coa revelación do paradoiro da espada, segue, polo tanto esta orde: Galicia – Sálvora – furna.
Onde se atopa a espada Escalibur (o fabuloso obxecto)?
Atópase nunha furna no mar na máxica illa de Sálvora, sostida por un aguia real e gardada por un
dragón con alento velenoso.
NOTA.-A illa de Sálvora está na ría de Arousa. (de Aguiño, en Ribeira). Pertence ao Parque
Natural das Illas Atlánticas.
11.-Explica o significado dos versos:
“símbolo, florón e escudo
da Cruz, do Amor e a Paz”
Estes versos constitúen a materialización do misticismo da espada Escalibor, que por medio desta
imaxe cristiá (“símbolo, florón e escudo / da Cruz, do Amor e a Paz”), dá a entender que é o pobo galego
o elixido para chegar ao triunfo divino. Estes últimos versos plasman a simboloxía redentora qeu
Cabanillas imprime á mencionada espada no conxunto do poema, como símbolo da unión do pobo
galego.
12.-Marca os trazos modernistas que se observan no poema.
.-Elementos mitolóxicos dun pasado lendario, arcaico e aristocrático: o bardo adiviño,
Merlín o profeta, o bardo das edades.
.-Heroes con calidades de sabedoría, inicencia, valor: Osián, Merlín.
.-Sincretismo relixioso; mestura de elementos pagáns e cristiáns: no dolmen batido e no
Xordán temprado, a escada que baixa do ceo ó chan.
.-Captación da beleza a través dos sentidos: reflíctese no uso da adxectivación (sereo,
puro, virxe, manseliñas, limpo, namorante, tranquío, ...) e na recepción de sensacións
cromáticas, gustativas, olfactivas e sonoras (recendentes, gazos, frorida, treboantes, sonora,
bruante, ...).

LITERATURA GALEGA DO SÉCULO XX
.-Adxectivación para crear atmosfera de irrealidade e fantasía: máxicos, sideraes,
encantad, resprandor, celestiaes, diviño, druida.
.-Métrica: o modernismo amosaba unha paixón pola liberdade en todas as súas formas:
política, temas, estilo, xéneros, estrofas e tamén na rima. Por iso neste poema se emprega unha
rima ampliada e flexible, que varái dunha a outra estrofa, dotando así a composición de
musicalidade e dunha nova sensibilidade. Aquí pódese ver no uso de versos alexandrinos.
.-Inclinación polo colorismo: brancuras recendentes, ollos gazos, manto da neve,
esmeralda verdegaia, craros días.