A COMUNICACIÓN LITERARIA - Mazaricos

3 COMUNICACIÓN
A COMUNICACIÓN LITERARIA
ESCOLMA DE TEXTOS

Autoras:
Rosa María Cazón Fernández
María Jesús Fernández Fernández
Pilar Ponte Patiño
Mª Soledad Puente de Montoya
Revisión Lingüística:
Roxelio Xabier García Romero
Pilar Ponte Patiño
Edita:
Xunta de Galicia
Consellería de Educación e Ordenación Universitaria
Educación Secundaria a Distancia para Persoas Adultas
Depósito legal: C. 930/2000
ISBN: 84-453-2581-7
ISBN: 84-453-2843-3

ÍNDICE
Páxina
❚ Escolma de textos UNIDADE 1
Século XIX. Rexurdimento. .......................................... 5
❚ Escolma de textos UNIDADE 2
Século XX. Preguerra. .......................................... 59
❚ Escolma de textos UNIDADE 3
Século XX. Desde 1936 ata 1975. .......................................... 89
❚ Escolma de textos UNIDADE 4
Século XX. De 1975 á actualidade. ..........................................107
A Idade Media. ..........................................131

UNIDADE 1. Século XIX. Rexurdimento.
CANTARES GALLEGOS (selección)
1
Has de cantar,
que che hei de dar zonchos;
has de cantar,
que che hei de dar moitos.
I
“Has de cantar
meniña gaiteira;
has de cantar,
que me morro de pena.
Canta, meniña,
na beira da fonte;
canta, dareiche
boliños do pote.
Canta, meniña,
con brando compás;
dareiche unha proia
da pedra do lar.
Papiñas con leite
tamén che darei;
sopiñas con viño,
torrexas con mel.
Patacas asadas
con sal e vinagre,
que saben a noces.
¡Que ricas que saben!
¡Que feira, rapaza,
si cantas faremos...!
Festiña por fóra,
festiña por dentro.
5

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
6
Canta, si queres,
rapaza do demo;
canta, si queres;
dareiche un mantelo.
Canta, si queres,
na lengua que eu falo.
Dareiche un mantelo.
Dareiche un refaixo.
Co son da gaitiña,
co son da pandeira,
che pido que cantes,
rapaza morena.
Co son da gaitiña,
co son do tambor,
che pido que cantes,
meniña, por Dios.”
IV
Cantarte hei, Galicia,
teus dulces cantares,
que así mo pediron
na beira do mare.
Cantarte hei, Galicia,
na lengua gallega,
consolo dos males,
alivio das penas.
Mimosa, soave,
sentida, queixosa,
encanta si ríe,
conmove si chora.
Cal ela ningunha
tan dose que cante
soidades amargas,
sospiros amantes,

misterios da tarde,
murmuxos da noite;
cantarte hei, Galicia,
na beira das fontes.
Que así mo pediron,
que así mo mandaron,
que cante e que cante
na lengua que eu falo.
Que así mo mandaron,
que así mo dixeron...
Xa canto, meniñas.
Coidá, que comenzo.
Con dulce alegría,
con brando compás,
ó pé das ondiñas
que veñen e van.
Dios santo premita
que aquestes cantares
de alivio vos sirvan
nos vosos pesares;
de amabre consolo,
de soave contento
cal fartan de dichas
compridos deseios.
De noite, de día,
na aurora, na sera,
oirésme cantando
por montes e veigas.
Quen queira me chame,
quen queira me obriga;
cantar, cantareille
de noite e de día.
Por darlle contento,
por darlle consolo,
trocando en sonrisas
queixiñas e choros.
Escolma de textos - UNIDADE 1
7

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
8
Buscaime, rapazas,
velliñas, mociños.
Buscaime antre os robres.
Buscaime antre os millos,
nas portas dos ricos,
nas portas dos probes,
que aquestes cantares
a todos responden.
A todos, que á Virxen
axuda pedín,
porque vos console
no voso sufrir;
nos vosos tormentos,
nos vosos pesares.
Coidá, que comenso...
Meniñas, ¡Dios diante!
8
Un repoludo gaiteiro,
de pano sedán vestido,
como un príncipe cumprido,
cariñoso e falangueiro,
antre os mozos o pirmeiro
e nas siudades sin par,
tiña costume en cantar
aló pola mañanciña:
–Con esta miña gaitiña
ás nenas hei de engañar.
Todas por el reloucaban,
todas por el se morrían;
si o tiñan cerca, sorrían;
si o tiñan lonxe, choraban.
¡Mal pecado! Non coidaban
que c’aquel seu frolear
tiña costume en cantar
aló pola mañanciña:
–Con esta miña gaitiña
ás nenas hei de engañar.

Camiño da romería,
debaixo dunha figueira,
¡canta meniña solteira
“Quérote”, lle repetía...!
I el ca gaita respondía
por a todas emboucar,
pois ben fixera en cantar
aló pola mañanciña:
–Con esta miña gaitiña
ás nenas hei de engañar.
Elas louquiñas bailaban
e por xunta del corrían
cegas..., cegas, que non vían
as espiñas que as cercaban;
probes palomas, buscaban
a luz que as iba queimar,
pois que el soupera cantar
aló pola mañanciña:
–Con esta miña gaitiña
ás nenas hei de engañar.
Nas festas ¡canto contento!
¡Canta risa nas fiadas!
Todas, todas, namoradas,
déranlle o seu pensamento.
I el que, de amores sedento,
quixo a todas engañar,
cando as veu dimpois chorar,
cantaba nas mañanciñas:
–Non sean elas toliñas:
non veñan ó meu tocar.
10
“Quíxente tanto, meniña,
tívenche tan grande amor
que para min eras lúa,
branca aurora e craro sol;
augua limpa en fresca fonte,
rosa do xardín de Dios,
alentiño do meu peito,
vida do meu corazón.”
Escolma de textos - UNIDADE 1
9

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
10
Así che falín un día
caminiño de San Lois,
todo oprimido de angustia,
todo ardente de pasión,
mentras que ti me escoitabas
depinicando unha frol
porque eu non vise os teus ollos
que refrexaban traiciós.
Dempois que si me dixeches,
en proba de teu amor,
décheme un caraveliño
que gardín no corazón.
¡Negro caravel maldito,
que me fireu de dolor!
Mais, a pasar polo río,
¡o caravel afondou...!
“Tan bo camiño ti leves
como o caravel levou.”
15
Adiós, ríos; adiós, fontes;
adiós, regatos pequenos;
adiós, vista dos meus ollos:
non sei cando nos veremos.
Miña terra, miña terra,
terra donde me eu criei,
hortiña que quero tanto,
figueiriñas que prantei,
prados, ríos, arboredas,
pinares que move o vento,
paxariños piadores,
casiña do meu contento,
muíño dos castañares,
noites craras de luar,
campaniñas trimbadoras
da igrexiña do lugar,

amoriñas das silveiras
que eu lle daba ó meu amor,
caminiños antre o millo,
¡adiós, para sempre adiós!
¡Adiós, groria! ¡Adiós, contento!
¡Deixo a casa onde nacín,
deixo a aldea que conoso
por un mundo que non vin!
Deixo amigos por extraños,
deixo a veiga polo mar,
deixo, en fin, canto ben quero...
¡Quen pudera no o deixar...!
.............................
Mais son probe e, ¡mal pecado!,
a miña terra n’é miña,
que hastra lle dan de prestado
a beira por que camiña
ó que naceu desdichado.
Téñovos, pois, que deixar,
hortiña que tanto amei,
fogueiriña do meu lar,
arboriños que prantei,
fontiña do cabañar.
Adiós, adiós, que me vou,
herbiñas do camposanto
donde meu pai se enterrou,
herbiñas que biquei tanto,
terriña que nos criou.
Adiós, Virxe da Asunción,
branca como un serafín:
lévovos no corasón;
pedídelle a Dios por min,
miña Virxe da Asunción.
Escolma de textos - UNIDADE 1
11

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
12
Xa se oien lonxe, moi lonxe,
as campanas do Pomar;
para min, ¡ai!, coitadiño,
nunca máis han de tocar.
Xa se oien lonxe, máis lonxe...
Cada balada é un dolor;
voume soio, sin arrimo...
Miña terra, ¡adiós!, ¡adiós!
¡Adiós tamén, queridiña...!
¡Adiós por sempre quizais...!
Dígoche este adiós chorando
desde a beiriña do mar.
Non me olvides, queridiña,
si morro de soidás
tantas légoas mar adentro...
¡Miña casiña!, ¡meu lar!
28
Castellanos de Castilla,
tratade ben ós gallegos;
cando van, van como rosas;
cando vén, vén como negros.
–Cando foi, iba sorrindo;
cando veu, viña morrendo;
a luciña dos meus ollos,
o amantiño do meu peito.
Aquel máis que neve branco,
aquel de dosuras cheio,
aquel por quen eu vivía
e sin quen vivir non quero.
Foi a Castilla por pan,
e saramagos lle deron;
déronlle fel por bebida,
peniñas por alimento.

Déronlle, en fin, canto amargo
ten a vida no seu seo...
¡Castellanos, castellanos,
tendes corazón de ferro!
¡Ai!, no meu corazonciño
xa non pode haber contento,
que está de dolor ferido,
que está de loito cuberto.
Morreu aquel que eu quería,
e para min n’hai consuelo:
sólo hai para min, Castilla,
a mala lei que che teño.
Premita Dios, castellanos,
castellanos que aborreso,
que antes os gallegos morran
que ir a pedirvos sustento.
Pois tan mal corazón tendes,
secos fillos do deserto,
que si amargo pan vos ganan,
dádesllo envolto en veneno.
Aló van, malpocadiños,
todos de esperanzas cheios,
e volven, ¡ai!, sin ventura,
con un caudal de despresos.
Van probes e tornan probes,
van sans e tornan enfermos,
que anque eles son como rosas,
tratádelos como negros.
¡Castellanos de Castilla,
tendes corazón de aceiro,
alma como as penas dura,
e sin entrañas o peito!
En trós de palla sentados,
sin fundamentos, soberbos,
pensás que os nosos filliños
para servirvos naceron.
Escolma de textos - UNIDADE 1
13

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
14
E nunca tan torpe idea,
tan criminal pensamento
coupo en máis fatuas cabezas
ni en máis fatuos sentimentos.
Que Castilla e castellanos,
todos nun montón a eito,
non valen o que unha herbiña
destes nosos campos frescos.
Sólo pesoñosas charcas
detidas no ardente suelo,
tes, Castilla, que humedezan
esos teos labios sedentos.
Que o mar deixoute olvidada
e lonxe de ti correron
as brandas auguas que traen
de prantas cen semilleiros.
Nin arbres que che den sombra,
nin sombra que preste alento...
Llanura e sempre llanura,
deserto e sempre deserto...
Esto che tocou, coitada,
por herencia no universo;
¡miserable fanfarrona...!
triste herensia foi por certo.
En verdad non hai, Castilla,
nada como ti tan feio,
que aínda mellor que Castilla
valera decir inferno.
¿Por que aló foches, meu ben?
¡Nunca tal houberas feito!
¡Trocar campiños frolidos
por tristes campos sin rego!
¡Trocar tan craras fontiñas,
ríos tan murmuradeiros
por seco polvo que nunca
mollan as bágoas do ceo!

Mais, ¡ai!, de onde a min te foches
sin dor do meu sentimento,
i aló a vida che quitaron,
aló a mortiña che deron.
Morreches, meu quiridiño,
e para min n’hai consuelo,
que onde antes te vía, agora
xa sólo unha tomba vexo.
Triste como a mesma noite,
farto de dolor o peito,
pídolle a Dios que me mate,
porque xa vivir non quero.
Mais en tanto no me mata,
castellanos que aborreso,
hai, para vergonza vosa,
heivos de cantar xemendo:
¡Castellanos de Castilla,
tratade ben ós gallegos;
cando van, van como rosas;
cando vén, vén como negros!
35
Eu cantar, cantar, cantei,
a grasia non era moita,
que nunca (delo me pesa)
fun eu meniña grasiosa.
Cantei como mal sabía
dándolle reviravoltas,
cal fan aqués que non saben
direitamente unha cousa.
Pero dempois paseniño,
i un pouco máis alto agora,
fun botando as miñas cantigas
como quen non quer a cousa.
Eu ben quixera, é verdade,
que máis boniteiras foran.
Escolma de textos - UNIDADE 1
15

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
16
Eu ben quixera que nelas
bailase o sol cas palomas,
as brandas auguas ca luz
i os aires mainos cas rosas;
que nelas craras se visen
a espuma das verdes ondas,
do ceu as brancas estrelas,
da terra as prantas hermosas,
as niebras de cor sombriso
que aló nas montañas rolan,
os berros do triste moucho,
as campaniñas que dobran,
a primadera que ríe
i os paxariños que voan.
Canta que te canta, mentras
os corasóns tristes choran.
Esto e inda máis, eu quixera
desir con lengua grasiosa;
mas donde a grasia me falta
o sentimento me sobra,
anque este tampouco abasta
para espricar certas cousas,
que a veces por fóra un canta
mentras que por dentro un chora.
Non me espriquei cal quixera
pois son de espricansa pouca;
si grasia en cantar non teño
o amor da patria me afoga.
Eu cantar, cantar, cantei,
a grasia non era moita.
¡Mais que faser, desdichada,
si non nacín máis grasiosa!
Rosalía de Castro. Cantares Gallegos.

FOLLAS NOVAS (selección)
DÚAS PALABRAS DA AUTORA
Escolma de textos - UNIDADE 1
Gardados estaban, ben podo decir que para sempre, estes versos, e
xustamente condenados pola súa propia índole á eterna olvidanza, cando, non sin
verdadeira pena, vellos compromisos obrigáronme a xuntalos de présa e correndo,
ordenalos e dalos á estampa.
(...)
Máis de dez anos pasaron –tempo casi que fabuloso a xusgar pola présa con
que hoxe se vive– desque a maior parte destos versos foron escritos, sin que as
contrariedades da miña vida desasosegada, e unha saúde decote endebre, me
permitise apousar neles os meus cansados ollos i o meu fatigado esprito. ó leelos de
novo, vin ben craro como era incompreto e probe este meu traballo poético, canto lle
faltaba pra ser algo que valla, e non un libro máis, sin outro mérito que a perene
melancolía que o envolve, e que algúns terán, non sin razón, como fatigosa e
monótona. Mais as cousas teñen de ser como as fan as circunstancias, e si eu non
puden nunca fuxir ás miñas tristezas, os meus versos menos. Escritos no deserto de
Castilla, pensados e sentidos nas soidades da natureza e do meu corazón, fillos
cativos das horas de enfermedade e de ausencias, refrexan, quisais con demasiada
sinceridade, o estado do meu esprito unhas veces; outras, a miña natural disposición
(que n’en balde son muller) a sentir como propias as penas alleas.
(...)
Por outra parte, Galicia era nos Cantares o obxeto, a alma enteira, mentras
que neste meu libro de hoxe, ás veces, tan soio a ocasión, anque sempre o fondo do
cuadro: que si non pode senón ca morte despirse o esprito das envolturas da carne,
menos pode o poeta prescindir do medio en que vive e da natureza que o rodea, ser
alleo a seu tempo e deixar de reproducir, hastra sin pensalo, a eterna e laiada queixa
que hoxe eisalan tódolos labios. Por eso iñoro o que haxa no meu libro dos propios
pesares, ou dos alleos, anque ben podo telos todos por meus, pois os acostumados
á desgracia, chegan a contar por súas as que afrixen ós demais. Tanto é así, que
neste meu novo libro preferín, ás composicións que puderan decirse personales,
aquelas outras que, con máis ou menos acerto, espresan as tribulaciós dos que, uns
tras outros, e de distintos modos, vin durante largo tempo sofrir ó meu arredore. E
¡sófrese tanto nesta querida terra gallega! Libros enteiros poideran escribirse falando
do eterno infortunio que afrixe ós nosos aldeáns e mariñeiros, soia e verdadeira xente
do traballo no noso país. Vin e sentín as súas penas como si fosen miñas; mais o que
me conmoveu sempre, e polo tanto non podía deixar de ter un eco na miña poesía,
foron as innumerables coitas das nosas mulleres: criaturas amantes para os seus i os
estraños, cheas de sentimento, tan esforzadas de corpo como brandas de corazón,
e tamén tan desdichadas que se dixeran nadas solasmentes para rexer cantas fatigas
poidan afrixir á parte máis froxa e inxel da humanidade. No campo, compartindo
17

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
18
mitade por mitade cos seus homes as rudas faenas; na casa, soportando
valerosamente as ansias da maternidade, os traballos domésticos e as arideces da
probeza. Soias o máis do tempo, tendo que traballar de sol a sol, e sin axuda pra mal
manterse, pra manter os seus fillos, e quisais o pai valetudinario, parecen
condenadas a non atoparen nunca reposo senón na tomba.
A emigrazón i o Rei arrebátanlles de contino o amante, o irmán, o seu home,
sostén da familia decote numerosa; e así, abandonadas, chorando o seu desamparo,
pasan a amarga vida antre as incertidumbres da esperanza, a negrura da soidade i
as angustias dunha perene miseria. I o máis desconsolador para elas é que os seus
homes vanse indo todos, uns porque llos levan, i outros porque o exempro, as
necesidades, ás veces unha cobiza, anque disculpabre, cega, fannos fuxir do lar
querido, daquela a quen amaron, da esposa xa nai e dos numerosos fillos, tan
pequeniños que inda n’acertan a adiviñar, os desdichados, a orfandade a que os
condenan.
Cando nas súas confianzas estas probes mártires se astreven a decirnos os
seus sacretos, a chorar os seus amores sempre vivos, a doerse das súas penas,
descróbese nelas tal delicadeza de sentimentos, tan grandes tesouros de ternura (que
a inteireza do seu carácter n’é bastante a mermar), unha abnegación tan grande, que
sin querer sentímonos inferiores a aquelas oscuras e valerosas heroínas, que viven e
morren levando a cabo feitos marabillosos por sempre iñorados, pero cheos de
milagres de amor e de abismos de perdón. Historias dinas de ser cantadas por
mellores poetas do que eu son, e cuias santas harmonías deberan ser espresadas
cunha soia nota e nunha soia corda: na corda do subrime, e na nota da delor. Anque
sin forzas pra tanto, tentei algo deso, sobre todo no libro titulado “As viúdas dos vivos
e as viúdas dos mortos”; mais eu mesma conoso que non acertei a decir as cousas
que era menester. As miñas forzas son cativas; quéreas maiores quen haia de
cantarnos con toda a súa verdade e poesía tan sencilla como dolorosa epopeia.
..............................................................................................................................
Creerán algús que porque, como digo, tentei falar das cousas que se poden
chamar homildes, é porque me esprico na nosa léngoa. N’é por eso. As multitudes dos
nosos campos tardarán en ler estos versos, escritos a causa deles, pero só en certo
modo pra eles. O que quixen foi falar unha vez máis das cousas da nosa terra na nosa
léngoa, e pagar en certo modo o aprecio e cariño que os Cantares gallegos
despertaron en algúns entusiastas. Un libro de trescentas páxinas, escrito no doce
dialecto do país era naquel estonces cousa nova, e pasaba polo mesmo todo
atrevemento. Aceptárono, i o que é máis, aceptárono contentos, e ieu comprendín que
desde ese momento quedaba obrigada a que non fose o primeiro i o último. N’era cousa
de chamar as xentes á guerra e desertar da bandeira que eu mesma había levantado.
Alá van, pois, as Follas Novas, que mellor se dirían vellas, porque o son, e
últimas, porque pagada xa a deuda en que me parecía estar coa miña terra, difícil é
que volva a escribir máis versos na lengua materna. Alá van en busca, non de
triunfos, senón de perdós; non de alabanzas, senón de olvidos; non das predilecciós
doutros tempos, senón da beninidade que di dos maos libros: “¡Deixalos pasar!” Ei o

que eu deseio: que o deixen pasar, como un romor máis, como un perfume agreste
que nos trai consigo algo daquela poesía que nacendo nas vastas soidades, nas
campías sempre verdes da nosa terra e nas praias sempre hermosas dos nosos
mares, ven direitamente a buscar o natural agarimo nos corazós que sufren e aman
esta querida terra de Galicia.
I
VAGUEDÁS
I
Daquelas que cantan as pombas i as frores
todos din que teñen alma de muller.
Pois eu que n’ as canto, Virxe da Paloma,
¡ai!, ¿de que a terei?
IV
Diredes destos versos, i é verdade,
que tén estrana insólita harmonía,
que neles as ideas brilan pálidas
cal errantes muxicas
que estalan por instantes
que desparecen xiña,
que se asomellan á parruma incerta
que voltexa no fondo das curtiñas,
i ó susurro monótono dos pinos
da beiramar bravía.
Eu direivos tan só que os meus cantares
así sán en confuso da alma miña,
como sai das profundas carballeiras
ó comezar do día,
romor que non se sabe
si é rebuldar das brisas,
si son beixos das frores,
si agrestes misteriosas armonías
que neste mundo triste
o camiño do ceu buscan perdidas.
Escolma de textos - UNIDADE 1
Santiago, 30 de marzo de 1880
19

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
20
V
¡Follas Novas!, risa dáme
ese nome que levás,
cal si a unha moura ben moura
branca lle oíse chamar.
Non Follas novas; ramallo
de toxos e silvas sós:
hirtas, como as miñas penas;
feras, como a miña dor.
Sin olido nin frescura,
bravas, magoás e ferís...
¡Se na gándara brotades,
como non serés así!
IX
Paz, paz deseada:
pra min, ¿onde está?
Quixais n’hei de tela...
¡N’a tiven xamais!
Sosego, descanso,
¿onde hei de o atopar?
Nos mals que me matan,
na dor que me dan.
¡Paz, paz, ti es mentira!
¡Pra min non a hai!
XII
Hoxe ou mañán, ¿quen pode decir cando?
pero quisais moi logo,
viranme a despertar, i en vez dun vivo,
atoparán un morto.
Ó rededor de min levantaranse
xemidos dolorosos,
aies de angustia, choros dos meus fillos,
dos meus filliños orfos.

I eu sin calor, sin movemento, fría,
muda, insensibre a todo,
así estarei cal me deixare a morte
ó helarme co seu sopro.
E para sempre ¡adiós canto eu quería!
¡Que terrible abandono!
Antre cantos sarcasmos,
hai, ha de haber e houbo,
non vin ningún que abata máis os vivos
que o da humilde quietú dun corpo morto.
XV
A un batido, outro batido;
a unha dor, outro delor;
tras dun olvido, outro olvido;
tras dun amor, outro amor.
I ó fin de fatiga tanta
e de tan diversa sorte,
a vellés que nos espanta,
ou o repousar da morte.
XVII
Mais ve que o meu corazón
é unha rosa de cen follas,
i é cada folla unha pena
que vive apegada noutra.
Quitas unha, quitas dúas:
penas me quedan de sobra;
hoxe dez, mañán corenta,
desfolla que te desfolla...
¡O corazón me arrincaras
desque as arrincares todas!
Escolma de textos - UNIDADE 1
21

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
22
II
¡DO ÍNTIMO!
Cada noite eu chorando pensaba
que esta noite tan grande non fora,
que durase... e durase... antre tanto
que a noite das penas
me envolve loitosa...
Mais a luz insolente do día,
costante e traidora,
cada amañecida
penetraba radiante de groria
hastra o leito donde eu me tendera
coas miñas congoxas.
Desde estonces busquei as tiniebras
máis negras e fondas,
e busqueinas en vano, que sempre
tras da noite topaba ca aurora...
Só en min mesma buscando no oscuro
i entrando na sombra,
vin a noite que nunca se acaba
na miña alma soia.
TI ONTE, MAÑÁN EU
Caín tan baixo, tan baixo,
que a luz onda min non vai;
perdín de vista as estrelas
e vivo na escuridá.
Mais, agarda... ¡o que te riches,
insensibre ó meu afán!
Inda estou vivo..., inda podo
subir para me vingar.
Tirá pedras ó caído,
tiraille anque sea un cento;
tirá..., que cando caiades,
hanvos de face-lo mesmo.

Deixa que nesa copa en donde bebes
as dozuras da vida,
unha gota de fel, unha tan soio,
o meu dorido corazón esprima.
Comprenderás estonces
como abranda a delor as pedras frías,
anque abrandar no poida
almas de ferro e peitos homicidas.
BOS AMORES
Cal olido de rosas que sai d’ ant’ ò ramaxen
nun-ha mañan de mayo, hay amores soaves
que n’ inda vir se sinten, in se ve cánd’ entraren
pol-a mimosa porta q’ o corazón lles abre
de seu, cal s’ abre n’ o agosto
a frol ô orballo d’ a tarde.
E sin romor nin queixa, nin chorros, nin cantares,
brandos así e saudosos, cal alentar d’ os ánxeles,
en nós encarnan puros, corren co’ á nosa sangre
y os hermosos reverdecen d’ o esprito onde moraren.
Busca estes amores..., búscaos,
si tés quen ch’ os poida dare;
qu’ estes son soyo os que duran
n’ esta vida de pasaxen.
AMORES CATIVOS
Era delor i era cólera;
era medo i aversión,
era un amor sin medida,
¡era un castigo de Dios!
Que hai uns negros amores, de índole pezoñenta
que privan os espritos, que turban as concencias,
que morden si acariñan, que cando miran queiman,
que dan dores de rabia, que manchan e que afrentan.
Máis val morrer de friaxen
que quentarse á súa fogueira.
Escolma de textos - UNIDADE 1
23

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
24
O PAZO DE A...
Era ó caer da tarde,
encomenzaba o cántico dos grilos,
xorda a presa ruxía,
brilaban lonxe os lumes fuxitivos.
Ó pé do monte, maxestuoso, erguíase
na aldea escura o caserón querido,
ca oliva centenaria
de cortinax ó ventanil servindo.
Deserta a escalinata,
soio o paterno niño,
e enriba del caendo misteriosas
coas sombras do crepúsculo, as do olvido.
¿Quen ó pasado volve
os ollos compasivos?
¿Quen se lembra dos mortos,
si inda non poden recordarse os vivos?
A XUSTICIA POLA MAN
Aqués que tén fama de honrados na vila
roubáronme tanta brancura que eu tiña;
botáronme estrume nas galas dun día,
a roupa decote puñéronma en tiras.
Nin pedra deixaron en donde eu vivira;
sin lar, sin abrigo, morei nas curtiñas;
ó raso cas lebres dormín nas campías;
meus fillos..., ¡meus anxos...!, que tanto eu quería,
¡morreron, morreron ca fame que tiñan!
Quedei deshonrada, mucháronme a vida,
fixéronme un leito de toxos e silvas;
i en tanto, os raposos de sangre maldita,
tranquilos nun leito de rosas dormían.

–Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!
De min se mofaron, vendeume a xusticia.
–Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda...
Tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.
Estonces, cal loba doente ou ferida,
dun salto con rabia pillei a fouciña,
rondei paseniño... ¡Ne as herbas sentían!
i a lúa escondíase, i a fera dormía
cos seus compañeiros en cama mullida.
Mireinos con calma, i as mans estendidas,
dun golpe, ¡dun soio!, deixeinos sin vida.
I ó lado, contenta, senteime das vítimas,
tranquila, esperando pola alba do día.
I estonces... estonces compreuse a xusticia:
eu neles; i as leises, na man que os ferira.
* * *
¡Padrón...! ¡Padrón...!
Santa María... Lestrove...
¡Adiós! ¡Adiós!
I
Aquelas risas sin fin,
aquel brincar sin dolor,
aquela louca alegría,
¿por que acabou?
Aqueles doces cantares,
aquelas falas de amor,
aquelas noites serenas,
¿por que non son?
Aquel vibrar sonoroso
das cordas da harpa i os sons
da guitarra malencónica,
¿quen os levou?
Escolma de textos - UNIDADE 1
25

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
26
Todo é silensio mudo,
soidá, delor,
onde outro tempo a dicha
sola reinou...
¡Padrón...! ¡Padrón...!
Santa María... Lestrove...
¡Adiós! ¡Adiós!
II
O simiterio da Adina
n’hai duda que é encantador,
cos seus olivos escuros
de vella recordazón;
co seu chan de herbas e frores
lindas, cal n’outras dou Dios;
cos seus canónegos vellos
que nel se sentan ó sol;
cos meniños que alí xogan
contentos e rebuldós;
cas lousas brancas que o cruben,
e cos húmedos montóns
de terra, onde algunha probe
ó amañecer se enterrou.
Moito te quixen un tempo,
simiterio encantador,
cos teus olivos escuros,
máis vellos que os meus avós;
cos teus cregos venerables,
que se iban sentar ó sol,
mentras cantaban os páxaros
as matutinas cancións,
e co teu osario humilde
que tanto respeto impón
cando da luz que nel arde
ve un de noite o resprandor.
Moito te quixen, e quérote,
eso ben o sabe Dios;
mas hoxe ó pensar en ti
núbraseme o corazón.
que a terra está removida,
negra e sin frols...

¡Padrón...! ¡Padrón...!
Santa María... Lestrove...
¡Adiós! ¡Adiós!
III
Fun un día en busca deles,
palpitante o corazón,
funos chamando un a un
e ningún me contestou.
Petei nunha i outra porta,
non sentín fala nin voz,
cal nunha tomba baldeira
o meu petar resonou.
Mirei pola pechadura,
¡que silensio...!, ¡que pavor...!
vin nomais sombras errantes
que iban e viñan sin son,
cal voan os lixos leves
nun raio do craro sol.
Erguéronseme os cabelos
de estrañeza e de delor.
¡Nin un soio...!, ¡nin un soio...!
¿Donde están?, ¿que deles foi?
O triste son da campana,
vagoroso a min chegou...
¡Tocaba a morto por eles...!
¡Padrón...! ¡Padrón...!
Santa María... Lestrove...
¡Adiós! ¡Adiós!
¡SOIA!
Eran cráro-los días,
risóña-las mañáns,
i era a tristeza súa
negra coma a orfandá.
Escolma de textos - UNIDADE 1
27

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
28
Íñase á amañecida,
tornaba coa serán...;
mais que fora ou viñera
ninguén llo iña a esculcar.
Tomou un día leve
camiño do areal...
como naide a esperaba,
ela non tornou máis.
Ó cabo dos tres días,
botouna fóra o mar,
i alí onde o corvo pousa,
soia enterrada está.
III
VARIA
VANIDADE
Algúns ricos entérranse ó probe,
e alguns probes ó grande se enterran,
todos para distinguirse,
e hastra ó morrer ter fachenda.
¡Vanidá, canto vals antre os homes,
que hastra as portas da morte penetras!
Mais desque cán no burato,
todos iguales se quedan;
i o polvo ó polvo se torna
e onda os vívo-la soberbia.
IV
DA TERRA
¡CALADE!
Hai nas ribeiras verdes, hai nas risoñas praias
e os penedos ásperos do noso inmenso mar,
fadas de estraño nome, de encantos non sabidos,
que só con nós comparten seu prácido folgar.

Hai antre a sombra amante das nosas carballeiras,
e das curtiñas frescas no vívido esprendor,
e no romor das fontes, espritos cariñosos
que só ós que aquí naceron lles dan falas de amor.
I hai nas montañas nosas e nestes nosos ceos,
en canto aquí ten vida, en canto aquí ten ser,
cores de brilo soave, de trasparencia húmida,
de vaguedade incerta, que a nós só dá pracer.
Vós, pois, os que naceches na orela doutros mares,
que vos quentás á llama de vivos lumiares,
e só vivir vos cómpre baixo un ardente sol,
calá, se n’entendedes encantos destos lares,
cal, n’entendendo os vosos, tamén calamos nós.
V
AS VIÚDAS DOS VIVOS E AS VIÚDAS DOS MORTOS
V
Este vaise i aquel vaise,
e todos, todos se van,
Galicia, sin homes quedas
que te poidan traballar.
Tes, en cambio, orfos e orfas
e campos de soledad,
e nais que non teñen fillos
e fillos que no tén pais.
E tes corazóns que sufren
longas ausencias mortás,
viúdas de vivos e mortos
que ninguén consolará.
❦
Escolma de textos - UNIDADE 1
Rosalía de Castro. Follas Novas.
29

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
30
QUEIXUMES DOS PINOS (selección)
6
Morrer en brando leito,
entre molentes brondas,
rodeado de amigos
que o pracer nos recordan;
de tímidas doncelas,
imbeles e chorosas,
que pra maior dozura
na nosa última hora
ó redor de nós ceiben
lirios e brandas rosas;
certo, é desaparecer cal virxe tímida,
brandamente e sen gloria.
¡Oh! ¡quen morrer poidera
coma o forte Leónidas,
envolto en duro ferro,
noutras rudas Thermópilas!;
por unha patria escura
de escravos e de ilotas,
¡e deixar, cal cometa,
longo rastro de gloria!
E caera, non prono,
coa faz á terra volta,
mais ás turmas conversa,
audaz e miazosa;
¡aínda apreixando o rutilante ferro,
que verte gota a gota!
De modo que o viandante
vendo con gran zozobra
cubrir a dura terra
a cinza poderosa,
dixera con espanto: ¡Certamente
este era grande cousa!

13
Meniña, rapaza nova,
ouh, rosa de Corcoesto,
que brandeas con gracia
ós doces sopros do vento:
se é certo que por ti vivo,
se é certo que por ti peno,
se tan doce e dadivosa,
como din que es, é certo;
cúrame, oh rapariga,
estas suidades da alma,
de non sei qué, que padezo;
ti tes dos meus males a doce menciña,
¡ouh, rosa de Corcoesto!
23
Cando as doces anduriñas,
baixo un aleiro pousadas,
descansan do seu camiño
en busca da ardente Africa;
as amantes viaxeiras
co bico baixo da asa,
naquel garrido silencio,
¿en que pensan? –Na súa patria.
Cando eu era estudiante
e ó doce albergue tornaba,
lento cruzando a cabalo
a fera terra de Xallas:
ó atravesar silencioso
as soas e esquivas gandras,
as rendas abandonando
ó impulso das vagas auras,
pola agreste soedade
pensativo camiñaba.
Escolma de textos - UNIDADE 1
31

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
32
¿En que ía pensando estonces,
decide, ventos de Xallas?
–Sempre ía pensando nela,
naquela doce rapaza,
que era filla de Santiago,
branca, garrida e fidalga.
27
¡Oh, quen poidera
pillarte soa
no seo amigo
de escura cova!
E como hedra
que cinguidora
branca columna
premente enrosca,
cos brazos darche
mil tenras voltas;
dicirche ó oído
mil tenras cousas;
¡e o término atopar da esquiva ruta,
en breve hora!
47
Pilleina entre os pinos soa
alba de medo tornou;
quixo fuxir, mais non pudo
(que sabe que peixe eu son).
Rogárame de rodillas,
de rodillas me rogou;
tembrou como a vara verde
que estremece a virazón.
Cal quen teme ser oída,
dixo: –...Pídocho por Dios...!
–¡Estás fresca! –lle contesto–
vente a min con oracións:

Non solta nunca o raposo
a galiña que pillou;
astra zugarlle o mel todo
non solta a flor o abellón,
nin a branca e doce pomba
larga o montesío azor.
53
Abonda xa de oración...
Porque de min non che libran
nin Dios nin o demo, non.
54
Eu sei onde moran,
eu sei onde están;
ó sesgo das augas
as vin fulgurar.
Coñezo o seu golfo,
súa sirte natal,
aló nos profundos
abismos do mar.
Mui belas, mui grandes,
de tamaño igual;
das testas ceibando mil iris soberbios,
color verdemar.
Eu sei onde moran,
eu sei onde están.
Irei en leve góndola,
con amoroso afán;
rastrearei con redes
súa praia maternal:
e se inda así non podo
meu desexo alcanzar,
improvisado buzo,
novo tritón audaz,
penso ó fondo do Océano
seu tesouro arrancar.
Escolma de textos - UNIDADE 1
33

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
34
Se na loita sucumbro,
a miña insania intrépida escusá.
San Pedro de Brandomil,
na pobre terra de Xallas,
¡Canto hai que non te vin!
55
Carballos de Carballido,
cando era rapaz deixeivos;
vin despois de muitos anos;
xa vamos vellos.
Pasáronse as alegrías
que trouguera o tempo ledo;
a mocedá foi pasada;
xa vamos vellos.
Eu teño os cabelos brancos,
vos tendes os gallos secos;
os nosos días pasaron;
xa vamos vellos.
59
Ouh, da terra de Xallas, feros corvos
que vagantes andás,
sen pensar no destino,
sen hoxe nin mañá,
¡quen poidera ser voso compañeiro
pola agreste soedá!

61
Feros corvos de Xallas
que vagantes andás,
en salvaxe compaña,
sen hoxe nin mañán;
¡quen poidera ser voso compañeiro
pola gandra longal!
Algo de vago e fero
do meu ser no profundo
eu levo, como as brétemas
dos curutos escuros,
e unha ruda e salvaxe
inclinación dos seres vagamundos.
Algo do duro vento
que azouta o cabo Ougal;
do salvaxe miñato
que leva o vento soán,
¡e con nobre ufanía
o esquivo mato rexistrando vai!
Algo das vagas brétemas
algo das uces altas,
algo dos libres corzos,
e das feras bandadas
dos corvos vagamundos,
que se espallan de Xallas polas gandras.
67
As almas escravas
de ideas non grandes,
van pensando mil cousas femíneas,
molentes e infames.
Mil soños forxando,
que o ánimo agobian;
arrastrando infamantes cadeas,
cal brandos ilotas.
Escolma de textos - UNIDADE 1
35

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
36
Espíritos brandos;
espritos muliebres,
sedentarios, que lenta consome,
e mórbida, febre.
Mais a alma do bardo,
enérxica, ousada,
que audaz liberdade
tan só soña e ama,
¡vai pensando en propósitos férreos
que ergueran a patria!
72
A voluntade homérica
e propósitos férreos
de facer bos e libres
os españoles peitos;
dos novos ideales
o nobre e forte empeño,
non se compren somente
nos límites estreitos
da patria, desmedrada
polos antigos erros;
nin deben, non, morrer escuramente
nos xa minguados e cativos eidos.
Mais axudando aqueles
do futuro sedentos,
que o ideal, a raza,
levan nos fortes peitos,
e con nosoutros parten
os bos campos ibéricos
e nos son asomellantes
no sonoroso acento,
e no bogar lexano,
e nos gloriosos feitos:
¡quebrantemos da serva Lusitania
tamén os duros e oprobiosos ferros!

Nos esquivos combates
e nos fortes empeños
que hai que ter polos nobres
ideales ibéricos,
non deteñas a planta
nos límites estreitos,
non sigas os hispánicos
políticos pigmeos;
non olvides, ¡oh, forte!,
os galaicos intentos:
¡quebrantemos da serva Lusitania
tamén os duros e oprobiosos ferros!
75
A lingua tiveran
por lingua de escravos;
esqueceran os patrios acentos,
suidosos e brandos.
Dos propios acentos
tiveran vergoña;
de cautivos falaran palabras
de servos e ilotas.
Deixaran os doces
acentos xocundos,
por extrañas palabras de servos,
ignaros e escuros.
A nai aflixida
da escura miseria,
ós propios tomara
por xente extranxeira,
e espantada escuitara dos fillos
a plática serva.
Escolma de textos - UNIDADE 1
37

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
38
82
Soñando está o bardo
cun vago soñar,
á beira do facho
que vértigo dá;
que se ergue sublime
por cima do mar
e os baixos contempla
que rompendo están.
E vénlle á memoria
con máxico afán,
a brancura das faldras garridas
da doce Rentar...
E triste e pensoso,
suspira quezais...
OS PINOS (Himno galego)
¿Que din os rumorosos
na costa verdecente,
ao raio transparente
do plácido luar?
¿Que din as altas copas
de escuro arume harpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
–Do teu verdor cinguido
e de benignos astros,
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono,
fogar de Breogán.
Eduardo Pondal. Queixumes dos pinos.

Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden,
e con arroubo atenden
o noso rouco son,
mais só os ignorantes,
e feridos e duros,
imbéciles e escuros
non os entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das idades,
que as vosas vaguidades
cumprido fin terán;
pois, onde quer xigante
a nosa voz pregoa
a redenzón da boa
nazón de Breogán.
Teus fillos vagorosos
en que honor só late,
a intrépido combate
dispondo o peito van;
se, por ti mesma, libre
de indigna servidume
e de oprobioso alcume,
rexión de Breogán.
Á nobre Lusitania
os brazos tende amigos,
aos eidos ben antigos
con un punxente afán;
e cumpre as vaguidades
dos teus soantes pinos
duns máxicos destinos,
¡ouh, grei de Breogán!
Amora da terra verde,
da verde terra nosa,
acende a raza briosa
de Ousinde e de Froxán;
que aló nos seus garridos
xustillos, mal constreitos,
os doces e albos peitos
das fillas de Breogán;
Escolma de textos - UNIDADE 1
39

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
40
que á nobre prole ensinen
fortísimos acentos,
non mólidos concentos
que ás virxes só ben están;
mais os robustos ecos
que, ¡oh, patria!, ben recordas
das sonorosas cordas
das harpas de Breogán.
Estima non se alcanza
cun vil xemido brando;
calquer requer rogando
con voz que esquecerán;
mais cun rumor xigante,
sublime e parecido
ao intrépido sonido
das armas de Breogán.
Galegos, sede fortes,
prontos a grandes feitos;
aparellade os peitos
a glorioso afán;
fillos dos nobres celtas,
fortes e peregrinos,
loitade polos destinos,
dos eidos de Breogán.
A FALA
Nobre e harmoniosa
fala de Breogán,
fala boa, de fortes
e grandes sen rival;
ti do celta aos ouvidos
sempre soando estás
como soan os pinos
na costa de Froxán;
ti nos eidos da Celtia
e co tempo serás
un lábaro, sagrado
Eduardo Pondal. Poemas soltos.

que ao triunfo guiará,
fala nobre, harmoniosa,
¡fala de Breogán!
Ti, sinal misterioso
dos teus fillos serás
que plo mundo dispersos
e sen abrigo van;
e a aqueles que foran
nunha pasada edá
defensores dos eidos
contra o duro román
e que aínda cobizan
da terra a libertá,
nun pobo nobre e forte,
valente, axuntarás,
¡oh, fala harmoniosa,
fala de Breogán!
Serás épica tuba
e forte sen rival,
que chamarás aos fillos
que aló o Miño están,
os bos fillos do Luso,
apartados irmáns
de nós por un destino
envexoso e fatal.
Cos robustos acentos,
grandes, os chamarás,
¡verbo do gran Camoens,
fala de Breogán!
O DOLMEN DE DOMBATE
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
Aínda recordo, aínda, cando eu era estudante,
garrido rapacete, que ben rexerse sabe;
cando ía pra Nemiña a estudiar a arte
do erudito Nebrija e do bo Villafañe;
e ía a cabalo, ledo, cal soen os rapaces.
Escolma de textos - UNIDADE 1
41

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
42
Pasado Vilaseco, lugar batido do aire
no alto da costa de Uces de monstesía canle;
pasado Vilaseco, indo pla gandra adiante,
xa vía desde lonxe o dolmen de Dombate.
Deixando Fonte-Fría, cara ao lado de Laxe,
e levando o camiño de San Simón de Nande;
polo chan de Borneiro, de cativos pinales,
cuase pasaba a rentes do dolmen de Dombate.
Quedaba o misterioso, fillo doutras idades,
coa súa antiga mesa, coas súas antigas antes,
no seu monte de terra, no alto e ben roldante,
poboado en redondo de montesío estrame,
de pequenas queiroas e de toxos non grandes,
como calada esfinxe, que sublime non fale;
como náufrago leño, de soberbio cruzamen,
lanzado sobre a praia por potente oleaxe,
que de pasada rota mostre rudas señales,
e mostre aberto o flanco por glorioso combate,
e con linguaxe muda das súas glorias fale.
¡Canto, ai, mudar pode longa e vetusta idade!
Entonces eu deixando ambas rendas flotantes,
penoso ía cuidando, pla Viqueira salvaxe,
nos nosos xa pasados, nos celtas memorables,
nas súas antigas glorias, nos seus duros combates,
nos nosos vellos dolmens e castros verdexantes.
E despois a Nemiña, ou que fose ou tornase,
ao velo desde lonxe indo pla gandra adiante,
sempre ledo exclamaba: ¡O dolmen de Dombate!
Agora que pasaron meus anos xogorales,
agora que só vivo de tristes suidades,
que cumpro con traballo meu terrenal viaxe
e que á miña cabeza branquea a grave idade,
aínda recordo aínda, o dolmen de Dombate.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.

A CURROS ENRÍQUEZ
Coma os corvos de Xallas vagarosos,
así son os poetas vagabundos;
eles son deste mundo receosos
e buscan outras praias, outros mundos.
Ese é un poeta: e escravo das ideas
esquiva todo honor, toda homenaxe;
e luita por romper súas cadeas,
coma un falcón intrépido e salvaxe.
Non toqués as súas alas ben cumpridas,
cal de baixel gallardo e soberano
as lonas potentísimas e ardidas
con que intenta cruzar o Oceano.
FALADE GALEGO
Miniñas da Cruña,
de amabre despexo,
de falas graciosas
e pasos lixeiros,
deixá de Castela
os duros acentos:
falade, miniñas,
falade galego.
Cando é que vos ouzo,
a patria esquecendo,
falar esas duras
palabras de ferro,
non sei o que sufro,
non sei o que peno:
falade, miniñas,
falade galego.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
Escolma de textos - UNIDADE 1
43

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
44
Mais cando falades
nos patrios acentos,
envoltos no voso
anxélico alento,
parece que escuito
un canto do ceo:
falade, miniñas,
falade galego.
A LIRA DE TYRTEO
¡Quen tivera ditoso
un tan sublime acento
que do seu fondo sono
despertara os galegos!
¡Oh, quen cumprir pudera
tan xeneroso intento
desenterrando a lira,
a lira de Tyrteo!
Certo, non lle puxera
doces e brandos nervos,
mais dobres lle cinguira
unhas cordas de ferro...
¡Oh, cal soara baixo
dos meus febrentes dedos
lira sonorosa,
a lira de Tyrteo!
¡Oh, como despertaran
os máis sublimes ecos,
ecos de liberdade
dos parias e dos servos!
¡Cal do seu fondo sono
despertara os galegos
a lira estrepitosa,
a lira de Tyrteo!
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.

FILLO CATIVO DA GANDRA
Fillo cativo da gandra,
pobre carballiño torto;
aquel que nacío pobriño
máis lle valera vir morto.
Batido do frío vento,
sin abrigo e sin conforto,
desvalido e sin arrimo...
¡pobriño carballo torto!
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
PONTECESO
Eu nacín en agreste soedade,
eu nacín cabo dun agreste outeiro,
por onde o Anllóns co nobre maxestade
camiña ao seu destino derradeiro.
Eu non nacín en vila nin cidade,
mais lonxe do seu ruído lisonxeiro
Eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponteceso.
Uns nacendo na máxica Granada,
outros nacendo en Málaga famosa,
os outros en Sevilla nomeada,
os outros en Valencia deleitosa:
uns na garrida Cadis, ben soada,
en Barcelona os outros, populosa;
eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponteceso.
Amabre Ponteceso, anque pequena,
agreste certamente, mais garrrida;
cando deixar a mundanal faena
teu bardo, e for pasado desta vida,
non ten esquezas de quen, con faz serena,
dixo a toda a cidade fementida:
eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponteceso.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
Escolma de textos - UNIDADE 1
45

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
46
OS FASTOS
Os fillos escuros
do chan polvorento,
de rostro mourisco;
os fillos do vento,
os sempre envexosos
dos galegos feitos...
borraran os fastos
dos fortes galegos.
Os feitos borraran
dos fillos egreixos,
dos fillos dos celtas
de intrépidos peitos;
de envexa movidos
borraron os feitos,
mais non borraron os fastos
dos fortes galegos.
Varreran os límites
do pobo galego,
dos fillos de Luso
os lazos rompendo,
borraran os nomes
dos pátridos eidos...
Mais non borrano a fala,
mais non borrano o xenio,
mais non borrano o esprito
dos fortes galegos.
DOS CELTAS ANTIGOS
Dos celtas antigos
gloriosos exempros;
do duro romano
non lixios, non servos:
rompede as cadeas
da patria, dos eidos;
luitade valentes;
luitade, gallegos.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.

Con rogo e con pranto,
con brandos acentos,
non ben se consiguen
os nobres empeños:
esforzo e constancia
vos peden os tempos:
luitade animosos;
luitade, gallegos.
Luitando se vencen
da sorte os degredos;
quen luita, ese é forte;
quen cede, ese é servo:
oponde aos destinos
un peito de ferro:
luitade, luitade, luitade, luitade,
luitade, gallegos.
❦
AIRES DA MIÑA TERRA (selección)
INTRODUCCIÓN
Escribir nada máis pra onha provincia
ou, como os pobos árcades fixeron,
escribir sobre a casca dos curtizos,
cáxeque todo vén a ser o mesmo.
A nosa vos, na soledá perdida,
morrerá sin deixar xiquera ise eco
que a brisa malencónica do outono
deixa na copa azul dos ameneiros.
Non pode ser tampouco doutra sorte:
pasaron xa, pra non volver, os tempos
en que o lenguaxe era unha cifra máxica
fácele sólo ó sacerdote hebreo.
As xentes tristes que no verbo humano
percuran os ideales que entreveron,
cando ó vate interrogan, novo Oráculo,
queren relaciós, que non misterios.
Eduardo Pondal. Poemas soltos.
Escolma de textos - UNIDADE 1
47

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
48
I escribir nunha lengua conecida
daqueles sólo que onda nós naceron,
¿que é sinón responder a esas preguntas
en revesgados xeroulifos pérsicos?
Todo tende á unidá, lei, de entre todas,
a máis ineusorabre do Progreso;
i el que de cen naciós un pobo fixo,
un idioma fará de cen dialeutos.
Como paran no mar tódolos ríos,
como os raios do sol paran nun centro,
tódalas lenguas han de parar nunha,
que hemos de falar todos, tarde ou cedo.
¿Por que botar ó púbrico este libro
si a división dialéutica condeno?,
diredes, con razón, os que leades,
si as ledes, estas páxinas. –Diréivolo:
Cando tódalas lenguas o fin topen
que marca a todo o providente dedo
e cos vellos idiomas estinguidos
sola unha fala universal formemos;
Esa fala pulida, idioma úneco,
máis que hoxe enriquecido, e máis perfeuto,
resume das palabras máis sonoras
que aquélas nos deixaran como en herdo;
Ese idioma, compendio dos idiomas,
como onha serenata pracenteiro,
como onha noite de luar docísimo,
será –¿que outro sinón?– será o gallego.
Fala de miña nai, fala armoñosa,
en que o rogo dos tristes rube ó ceo
i en que dende a prácida esperanza
ós afogados e doridos peitos.
Fala de meus abós, fala en que os parias,
de tréboa e polvo e de sudor cubertos,
piden á terra o grau da cor da sangue
que ha de cebar á besta do laudemio...

Lengua enxebre, en que as ánemas dos mortos
nas negras noites de silencio e medo,
encomendan ós vivos as obrigas
que, ¡malpocados!, sin cumprir morreron.
Idioma en que garulan os paxaros,
en que falan os ánxeles ós nenos,
en que as fontes solouzan, e marmullan
entre os follosos álbores os ventos;
Non, ti non morrerás, céltica musa,
nada da Suevia nos chouzales pechos,
últemo amor do páledo Macías,
atravesado o corazón cun ferro;
Fecundo nume do úneco rei sabio
que no solio de España tivo asento,
arpa inmortal da doce Rosalía,
do infortunado Añón, himno postreiro:
Ti non podes morrer... ¡Eso quixeran
os desleigados que te escarneceron!
mais ti non morrerás, Cristo das lenguas,
¡non, ti non morrerás, ouh Nazareno!
Apóstol teu, aunque o máis ruin de todos,
pra onde quer levaréi teu Evanxelio,
o fatelo vistindo de inominia
que pra mofa nas costas che puseron.
No teu nome, por terras e por mares
oferceréi paz e salú ós enfermos,
falaréilles da patria ós desterrados,
de libertade e redención ós servos.
Anunciaréi o día do teu trunfo
por cibdades e vilas e desertos,
e si por te anunciar me apedrearen,
¡inda ó morrer te mentarán meus beizos!
Escolma de textos - UNIDADE 1
49

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
50
¡AI!...
¿Como foi?... –Eu topábame fóra
cando as negras vixigas lle deron;
polo aramio súa nai avisóume
i eu vinme correndo.
¡Coitadiño! Sintindo os meus pasos,
revolvéu cara a min os seus ollos.
Non me víu... e choróu... ¡ai!, xa os tiña
ceguiños de todo.
Non me acordo qué tempo me estiven
sobre o berce de dór debruzado;
sólo sei que me erguín co meu neno
sin vida nos brazos...–
Volvoreta de aliñas douradas
que te pousas no berce valeiro,
pois por el me perguntas, xa sabes
qué foi do meu neno.
CÁNTIGA
No xardín unha noite sentada
ó refrexo do branco luar,
unha nena choraba sin trégolas
os desdés dun ingrato galán.
I a coitada entre queixas decía:
«Xa no mundo non teño ninguén,
vou morrer e non ven os meus ollos
os olliños do meu doce ben.»
Os seus ecos de malenconía
camiñaban nas alas do vento,
i o lamento
repetía:
«Vou morrer e non ven ó meu ben.»

Lonxe dela, de pé sobre a popa
dun aleve negreiro vapor,
emigrado, camiño de América
vai o probe, infelís amador.
I ó mirar as xentís anduriñas
cara a terra que deixa cruzar:
«¡Quen pudera dar volta –pensaba–,
quen pudera convosco voar!...»
Mais aves i o buque fuxían
sin ouír seus amargos lamentos;
sólo os ventos
repetían:
«¡Quen pudera convosco voar!...»
Noites craras, de aromas e lúa,
desde entón, ¡que tristeza en vós hai
prós que viron chorar unha nena,
prós que viron un barco marchar!...
Dun amor celestial, verdadeiro,
quedóu sólo, de bágoas a proba,
unha cova
nun outeiro
i on cadavre no fondo do mar.
¡CREBAR AS LIRAS!
Por sobre a barafunda
de escarnios e pauliñas
que as cántigas dos servos
por ondequer suscitan,
espaventada, atóneta,
a virxe Poesía
clamóu desalentada:
«¡Vates, crebade as liras!»
Escolma de textos - UNIDADE 1
51

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
52
¡Crebar as liras cando
se fai temer aínda
a maza de Xan Dente
por vara de Xusticia!
¡Cando nos nosos Códigos
non val dun home a vida
os sete vis escudos
en que a tasóu Molina!
¡Calar!... ¡Que non se escoite
o patuxar das vítimas
no mar de inxofre e sangue
da escravitú caídas!
¡Calar!... ¡I as maus cravadas,
i a túnica cinguida,
i a intolerancia abaixo,
i a intolerancia arriba!
Non. Feita está a pormesa
i é menester cumprila.
A patria morre, ¡Malia o fillo que a non mira!
¡E malia quen lle negue,
por tedio ou cobardía,
os himnos que a amortaxen,
o sangue que a redima!
¡Crebar as liras diante
da libertá que espira
baixo a gadoupa férrea
do dogma que a asesina!...
¡Inda goberna Claudio!
¡Inda Seiano priva!
¡Inda os proscritos choran
e trunfa Mesalina!
¡Non a crebés, poetas!
Templáina en ódeo, en ira,
hastra que dela saian
as esplosiós das minas;
hastra que cada nota
como onha espada fira,
como on andacio barra
as vellas teogonías.

Gustoso esnaquizara
e resinado a miña,
si neso do meu pobo
a sorte consistira;
mais, mentras orfo e triste
os meus consolos pida,
crebala... ¡na túa testa
tan sólo, tiranía!
AS DÚAS PRAGAS
Baixo dun ceo promizo e bretemoso,
unha negra montana;
baixo a montana negra, unha curtiña
de álbores decotada;
pacendo na curtiña, media ducia
de ovellas esfameadas;
e celosas gardando esas ovellas,
murchas, tristes, da aldea as catro casas.
*
Dentro de cada casa, unha cociña
escura i afumada;
dentro de cada cociña, unha fogueira
que o vento frío apaga;
xunto cada fogueira, cavilosa,
unha testa incrinada;
dentro de cada testa, un pensamento
de próusima fuxida, ou de venganza...
¿Que acontece na aldea? Antes degrúas
vina, i alegre estaba;
nela todo era festas e trouleos,
e bailes e fiadas:
nos campos escoitábanse as degrúas
dos sachos i as eixadas;
nos fogares, as frescas armonías
das risas e dos bicos, que estralaban.
Escolma de textos - UNIDADE 1
53

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
54
¿Que demos acontece nesa aldea?...
¿Cal foi das sete pragas
a que eiquí descargóu, matando a súa
xovialidade sana?...
Cravado por tres cravos baixo a copa
do cipreste da entrada,
calquera pode leer este letreiro:
«Hai escribano e capellán en Cangas.»
O ÚLTIMO FIDALGO
Érmo-los seus saídos,
os cancelos pechados,
fundidos teitos, escaleiras, trabes,
sin tellas o tellado,
non paso un día polos seus lindeiros
sin pararme ante a casa do fidalgo.
Non fumega a troneira,
non se escoitan nos páteos
os ladridos dos cans, nin o sonoro
rinchar dos feros potros e cabalos.
No escudo en que descansa
o corredor voado
fan niño as anduriñas volandeiras
i escóndense os lagartos.
E no cima da torre
o galo da veleta, desprumado,
remela os ollos cara ó vento Leste,
¡o vento da ruina e dos estragos!
*
Un vello pergamiño
co sello real sellado
e sinado coas cruces, non coas firmas
–¡pois non sabían firmar!– de dez Perlados,
manda que nadia poda
erguer cabana ou pazo
a carón desta casa, que lle quite
aire ou sol polo frente ou polos lados.

Despois de nove sigros
inda é firme o mandado.
As pallozas do pobo,
cheas das armonías do traballo,
agachadas cal tigres,
dende lonxe respétano i acátano,
agardando que os muros se despromen,
e ríndose namentres polo baixo...
*
¿Que foi do morador desa vivenda,
na que en tempos pasados
se esnaquizóu a patria en mil parcelas
entre os que por seu amo pelexaron,
i onde nunca petóu a mau trembona
do camiñante canso
que alcontrara agarimo ou doce fogo
dos ateridos membros pra reparo?
O dono derradeiro
védelo, ahí vai, miráino.
Cuberto coa coroza,
calzado o zoco, cos seus bois falando,
encamíñase á vila
para nela vender de estrume un carro
e contentar co voto,
–feroz limosna que lle arroxa o Estado–
ó seu señor de agora,
¡que onte foi seu escravo!
Acontéceme vendo estas traxedias
o que me pasa cando
tropezo cunha pedra de muíño
nun valo posta ou dunha herdá por marco.
Recordo o que ela esquece
das cousas que non sinten no letargo:
¡O grau que ten moído,
os himnos que a dar voltas ten cantado!
Escolma de textos - UNIDADE 1
Curros Enríquez. Aires da Miña Terra.
55

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
56
A ROSALÍA DE CASTRO
Do mar pola orela
miréina pasar,
na frente unha estrela,
no bico un cantar.
E vína tan sola
na noite sin fin,
¡que inda recéi pola probe da tola
eu, que non teño quen rece por min!
A musa dos pobos
que vin pasar eu,
comesta dos lobos,
comesta se veu...
Os ósos son dela
que vades gardar.
¡Ai, dos que levan na frente unha estrela!
¡Ai, dos que levan no bico un cantar!
XURAMENTO...
Na noite da despedida
díxome á lus do luar:
«Doncella como me deixas,
doncella me has de atopar.»
E na fenestra
que aberta está,
deitóume doces
bicos coa man.
De volta de longas terras
paséi polo seu casal,
busquéina de amores cego.
¡Non a puden encontrar!
Curros Enríquez. Poemas soltos.

E na fenestra
que pecha está,
panos de neno
vin blanquexar.
Os que polo mundo vades,
nun xuramento a fiar,
os que polo mundo vades
¡non debérades tornar!
Non quer o río
correr pra atrás,
temendo que esquezan
o ben que fai.
NA TUMBA DE ROSALÍA
Collidas a pedir de porta en porta
(que non herdéi xardíns nin hortas teño)
¡sombra si paz da nosa musa morta!
aquí estas frores a traguerche veño.
I ó esparexelas sobre a pedra fría
que un Resurrexit pra crebarse agarda,
sinto cuase o temor que sentiría
o ladrón que recea e se acobarda.
Como el, ao che deixar a miña ofrenda,
a soledade en miña axuda chamo,
que si el ten medo que a xustiza o prenda,
temo eu que me marmuren os que amo.
Curros Enríquez. Poemas soltos.
Tanto do noso tempo a xente esquiva
as patrias glorias burla i escarnece:
¡xeneración de mánceres cativa
que hastra o pai que enxendrara desconece!
Que hoxe é pecado relembrar fazañas
porque impotentes pra as facer nacemos,
e cecáis que gabar glorias estrañas
nos console das propias que perdemos.
Escolma de textos - UNIDADE 1
57

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
58
O valor, o carácter, as ideas,
falas, costumes... son lendas douradas.
¿De que coor serán, ¡ai!, as alleas
que nos fan ler a couces e pancadas?
.........................................................
Mais dorme, Rosalía, mentras tanto
nas almas míngoa a fe i a duda medra.
¡Quen sabe si, deste recinto santo,
non quedará mañá pedra con pedra!
¡Quen sabe si esta tumba, nese día,
chegará a ser, tras bélicas empresas,
taboleiro de yankee mercería
ou pesebre de bestas xaponesas!
❦
Curros Enríquez. Poemas soltos.

O BUFÓN DEL REI
OUTRO CADRO
ESCEA ÚNECA
Na cámara de El-Rey
–––––
El-Rey. O bufón
El-Rei está sentado nun sitial. Longe dil, o Bufón está sentado no chao.
–––––
O BUFÓN
Señor, coidei que a Alteza dos Reis achábase a coberto de treiciós e desenganos, e
penso que a falta dunha muller non debe ser dabondo pra apesarar a un poderoso... Non
hai desonra que poida lixá-la majestade; a presoa do Rei é sagrada de máis pra que
estas cousas cheguen a il... I anque poidera a desonra magoar òs monarcas, a grória
dunha vida inteira faria a vosa presoa sen mancha e lonjana de toda infámia... Píntese
ésta nas frentes dos que a cometeron, sen que poidan aldrajar cos seus feitos
vergoñentos a quen cintila por riba de todos... ¿Foi infame Artus pola treición de Genebra
e Lancelote...? Os froróns da croa no deixan ve-los cornos, e...
EL-REI
(Enrabechado.) ¡Ven eiqui, maldito!
O BUFÓN
UNIDADE 2. Século XX. Preguerra.
¡Ai, non vou, non, Señor...! ¿Por qué non escoitades con sosego as miñas razós...?
Dicíavos que non somente-la desonra non pode lixar ò Rei, senón que lle dá ocasión de
que resprandeza a sua majestade faguendo unha eixemprar e tremenda justiza... O
sangue non hai lixo que non lave; o castigo desfai o crime; o que cumpre a sua vinganza,
cintila coma o ouro... E ademais, ¿quén iba ousar aldrajarvos de frente e por adiante...?
Sóilo por detrás chaman ò Rei cornudo...
59

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
60
EL-REI
¡Ti, maldito bufón, coitado, escarabello nojento, ti me aldrajas, ti mas dis na cara!
O BUFÓN
¡Bo! ¿Qué iba a ser de vós sen min, Señor? Máis vos val o meu consello que non as
miñas brincadeiras, e máis estou onda vós por cordo que non por tolo. Ben sei que non
hei ser das víctimas niste choio. Non poderia o Rei seguir levando a palma i o proveito
do ingénio do bufón... ¿Pensades, Señor, que a min me engañaria a miña muller?
EL-REI
Non, porque nin tes muller, nin podes tela... ¿Quén che iba querer a ti?
O BUFÓN
Sempre despreciei à muller. Considereina indina de quererme. A muller é unha besta
descarada e mol, cobarde e nugallá. Na sua ialma non fan mágoa a sabéncia, a virtude
nin a majestade. A muller vive só cos sensos; ten ollos, ouvido e tauto; non ten miolos
nin curazón. Entreténse con lilailas coma os menos. Un Rei e máis un Bufón son cousas
sérias de máis pra elas... Os Reis non deben amar... ¿Pra qué quer o curazón un Rei...?
O amor i o gozo, pra os simpres mortales; pra o Rei, os negócios do Estado... ¿E pra o
Bufón...? ¡Lástima...! Iolanda era un fermoso ornamento da corte e máis do pazo, máis
belo que a estátua que hai onde o trono, à mau direita... ¡Bo! Pior seria que os nemigos
vos pillaran unha província... Ai, Señor, ¿el cantas veces tendes enganado à vosa
muller...? ¡Ha de haber tantas que degaren deitarse no leito esculpido das cortinas de
brocado...! Se eu fora muller, había casar cun Rei e habíalle ser fiel astra a morte... Se
Iolanda tivera a ialma do Bufón... ¿Qué decides, Señor?
EL-REI
(Erguéndose de súpeto.) Digo que mañá pola noite, viremos da vila eu e máis ti,
soliño-los dous, colleremos eiqui catro dos de máis fianza, e pillarémolos. E farei justiza
sen que ninguén se decate. ¡Vaite! (O Bufón érguese, fai a reveréncia e vaise.)
CAI O PANO
❦
Vicente Risco. O bufón del rei.

A VOLTA DA ESCOLA (fragmento)
Escolma de textos - UNIDADE 2
Polos fondos camiños campesíos corre a tropa riseira dos rapaces da escola; veñen
da casa de doña Sabeliña, murcha señora de pelerina e mitóns, antiparras e faliña
pousada, que gasta a sua vellez no enseño das letras ós fillos dos ribeiráns. No cruceiro
de Alén, en pernas e calzóns, ledos coma paxaros na frouma dos piñeirales, apártanse
os que viven no lugar mais outo -o Outeiro- de aquela parroquia de Valdoso. Son tres: os
dous fillos das Chascas, feos, guedelludos, de ollar vivo, maligno, un ollar que se apega
as cousas de comer ou romper, e outro mais barudo e lanzal, de aire conteñido e
tristeiro. É o fillo da Pantelas. A sua nai, vella farrapenta, vive na casiña máis pobre e
esnaquizada do Outeiro, ó pé dos grandes penedos que se chaman Coba da
Serpe.Viuda desde fai anos, de xenio raro, vive gañando o xornal nas sachas do millo,
faguendo os mollos nas viñas murchas, roubando pitelos e piñas pra manter o lume na
lareira. Desde a casa, coma nun mapa, mira todos os eidos do val, sabe das leiras onde
se cría o mellor repolo, das nogueiras escondidas ó pé dos lameiros asombrados polas
carballeiras, das patacas temperás, dos figos amerados. Desde aqueles penedos, o
neno sen pai, roto, forte, vai adquirindo un mirar de pirata (coma din os patróns vellos) e
baixa pra roubar coa mesma inconsciencia das pombas, coa gracia e malicia dun ledo
raposo bulreiro.
O pai, morto nas Américas; o capitalciño, ensilvado nos libros de contas do negreiro
que o embarcou... O rapaz sinte molamente todo esto, sofre e cando se atopa soiolo
molamente xestas do monte comunal ou baixo os salgueirales, veira do río, sinte ferver
dentro de sí unha forza sen nome que lle enche o peito a faguer taupar as costelas.
Agora, ó voltar da escola, os Chascas pillaron un paxariño que tremaba coma se todo
fose corazón nas pequenas mans crueles, diante a chispa mala dos ollos humáns.
−Imos mallarlle o pico antre duas pedras pra que non coma máis millo o gran
lampantín− dixo o maior dos Chascas co ollar avarento. E o Panteliñas saltou:
−Non, lobos deixalo voar ¿Qué mal vos fixo? O paxaro agatuña o que pode, e fai ben.
Loitaron. Cego, o Pantelas desfixo o ataque bruto dos irmáns e tumbounos pola terra
a golpe de cachete pechado e cabezadas de porco bravo. Trunfante, colleu
mimosamente o paxariño e deixouno voar, ledo, coma unha nota musical no ar limpo do
serán de primavera. Aquela noite, o Panteliñas soñou que voaba moi outo, levado por
azas invisibles, que subía e cruzaba por riba de parroquias, de serras, de chans, vendo
o formiguexar da xente nos feirales, ouvindo, aló no baixo, un bater cristaíño de
campanas..., mentres el voaba seguindo o sol hastra perderse nas néboas salgadas dun
mar que el xamáis vira...
❦
Ramón Otero Pedrayo. Pantelas, home libre.
61

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
62
SEMPRE EN GALIZA
LIBRO PRIMEIRO
IV (fragmento)
¿Ten Galiza un idioma proprio?
Estamos fartos de saber que o pobo galego fala un idioma de seu, fillo do latín, irmán
do castelán e pai do portugués. Idioma apto e axeitado para ser vehículo dunha cultura
moderna e co que aínda podemos comunicarnos con máis de sesenta millóns de almas.
O galego foi instrumento maravilloso da grande e única poesía lírica de Hispania e nel
escribían os enxeños peninsulares –tanto de dentro como de fóra de Galiza–, cando a
lingua de Castela non tiña categoría literaria. O galego é un idioma estenso e útil, porque
–con pequenas variantes– fálase no Brasil, en Portugal e nas colonias portuguesas. O
galego rexurdeu no século pasado con poetas tan esgrevios como Rosalía, Curros e
Pondal. O noso idioma ten tal fermosura que un poeta andaluz como García Lorca –o
poeta mártir–, non foi quen de resistir o seu engado e compuxo poemas en galego. O
galego –somentes refugado polos señoritos ou por traballadores que quixeran ser
señoritos– é hoxe o idioma que prefiren os intelectuaes como vehículo da nosa cultura;
pero aínda que carecera de tantos méritos contraídos, abondaríalle ser a fala do pobo
traballador para estar dignificado de por si, pois o galego é unha executoria viva do
traballo e unha cédula honrosa de cidadanía e democracia. Non esquezamos que se
aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma.
(...)
E diríalles máis: “Prohibíchedes o galego nas escolas para producir no espírito dos
nosos rapaces un complexo de inferioridade, facéndolles creer que falar galego era falar
mal e que falar castelán era falar ben. Expulsáchedes o galego das eirexas, facendo que
os representantes de Cristo explicaran o Evanxeo no idioma oficial, que o pobo non
falaba nin comprendía ben. Refugáchedes o galego ante os Tribunaes de xusticia e
chegáchedes a castelanizar barbaramente as toponimias galegas. ¿E de que vos valeu?
Porque despois de máis de catro séculos de política asimilista, exercida con toda riqueza
de astucias e violencias, o noso idioma está vivo. Sodes, pois, uns imperialistas
fracasados.
Algúns galegos de boa fe coidan que o cultivo do noso idioma é unha impedimenta de
traballo na emigración. Mais eu quero invitalos a meditar: ¿Pensades que a nosa Terra
pode seguir sendo un criadeiro de carne humán, para enviar ás Américas en paquetes
teutóns? Porque o noso deber está en asegurar o dereito ao traballo remunerado, para
que ningún irmán noso emigre por necesidade. ¿Pensades que os galegos poden seguir

Escolma de textos - UNIDADE 2
andando polo mundo a ofreceren indignamente a mercancía dos seus lombos e dos
seus brazos? Porque o noso deber está en armar ao pobo dunha instrución primaria,
profesional e técnica, que lle permita ser digno en todas partes, i en todas partes atopar
as ventaxas que se lle ofrecen a un inglés, a un alemán... ¿Ou é que na emigración
resulta superior un castelán a un galego por falar unha lingua máis estensa? A
superioridade non está no idioma que se fala; está no que se sabe, no que se di e no
que se fai.
Algúns homes –galegos tamén– andan a falaren dun idioma universal, único para
toda a nosa especie. Son os mesmos que buscan a perfección baixando pola escada
zoolóxica, deica sentiren envexa das formigas e das abellas. Son os mesmos que
perderon o anceio de chegaren a ser deuses, e renegan das inquedanzas que produz a
sabiduría. Son os mesmos que consideran o mito da Torre de Babel como un castigo, e
renegan da vida ascendente. Mais eu dígolles que a variedade de idiomas, coa súa
variedade de culturas, é o signo distintivo da nosa especie, o que nos fai superiores aos
animaes. Velaí vai a demostración: Un can de Turquía oubea igual que un can de
Dinamarca; un cabalo das Pampas arxentinas rincha igual que un cabalo de Bretaña. ¿E
sabedes por que? Porque os pobres animaes aínda están no idioma universal.
Un idioma non nace pola vontade xenial dun grupo de homes; nace pola
predisposición psicolóxica dun pobo, que, en condicións históricas favorables, crea unha
cultura e a súa correspondente maneira de expresión. Porque un idioma é o corpo
sensible dunha cultura, e todo atentado á lingua peculiar dun pobo representa un
atentado á súa cultura peculiar.
A FIESTRA VALDEIRA
SEGUNDO LANCE
❦
Castelao. Sempre en Galiza.
Na casa de don Miguel e na mesma sáa. Vai caíndo o sol e cando rematen as esceas
derradeiras será xa anoitecido. Don Miguel e doña Balbina. Ela sentada. Il, caviloso, vai
dunha banda a outra.
DON MIGUEL
Eu coido que o pintor ten razón en se opoñer. Un pintor non é un xastre remendón.
63

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
64
¿Faiche o retrato de balde?
DOÑA BALBINA
DON MIGUEL
Qué xeito tés de discurrir, Balbina. Non me fai o retrato de balde, pero cando llo
encarguei non lle puxen isas condicións que agora se vos antoxan.
DOÑA BALBINA
Pois que cobre o seu traballo, o que fixo e mailo que agora se quer que faga. Pro se
empeñar en nos deixar un cadro que non nos gusta...
DON MIGUEL
¡Se il non se empeña, Balbina! Il, xa o dixo, está disposto a levar o cadro, mais non a
enmendalo, ainda que lle enchamos os petos de ouro.
DOÑA BALBINA
¡Levalo il! ¡Pra amostralo a quen se queira rir á nosa conta! Non. Primeiro págaselle
e ráchase. Ou chámase a outro pintor para que faga a enmenda.
DON MIGUEL
¿E coidas ti topar outro pintor que, en sabendo a hestoria ou en vendo o cadro, queira
remendalo? Mira Balbina que os artistas de hoxe poden non ter moi listas as loubanzas
pra a obra dos demáis, pero poñerlle man... ¡Como non queiras que chame a calquera
pintaportas!...
DOÑA BALBINA
Eu o que digo é que non foste dabondo enérxico. Dándolle a razón en todo ¿cómo
había de che facer caso? Cando veña outra vez falo eu coíl.
Alarmadísimo:
DON MIGUEL
Non, Balbina, non. Falareille eu do xeito máis arroutado que poida, pero ti non. (Mira
o reló:) Coido que xa non tardará en vir. (Pausa). ¿Cómo non viría hoxe Baldomero? Nin
onte, nin noutronte. ¿Cántos días hai que non ven? (Escismando:) Catro. Sí, catro. A
derradeira vez que falamos non era o de sempre. Nin siquera me quixo aconsellar niso
da enmenda. Foise escabulindo, escabulindo, e nada me dixo.

DOÑA BALBINA
Escolma de textos - UNIDADE 2
¿Qué falla nos fai o seu consello? Ise Baldomero vaime parecendo máis raposo e,
sobre todo, máis grusmia, do que sempre coidei.
DON MIGUEL
¡Grusmia! ¿Onde se lle veu endexamáis a envexa a Baldomero? ¿Grusmia de qué e
de quén?
Ben sei o que falo.
DOÑA BALBINA
DON MIGUEL
E ¿qué diaños tería que ver iso que dis que sabes coíse cadro?
Ben sei o que falo.
DOÑA BALBINA
DON MIGUEL
Remataredes virándome tolo. As cousas ruíns, que non se poden dicir ben craras
porque a vergonza non deixa dicilas, deixádelas abicar e agachádelas deseguida co
empeño de que eu pola miña conta entenda o que non quero entender. ¡Porque non
quero ter isas entendedeiras, Balbina! (Preocupadísimo:) Grusmia, grusmia...
DOÑA BALBINA
Xa sei que non qués entender nada. Vivir ás escuras e moi contento é o que fai a tua
groria. E antrementres...
Outra vez... ¡Antrementres, qué!
DON MIGUEL
DOÑA BALBINA
Antrementres, vanche arrodeando os alabeeiros, rabuñando os grusmias e
dispreciando a xente soberbia.
65

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
66
DON MIGUEL
Coidarás que che entendín. Alabeeiros, grusmias, soberbios...
Xa me dará a razón o tempo.
Silencio longo e resentido.
Deténdose e tímidamente:
¿Mandástelle o traxe a Dourado?
DOÑA BALBINA
DON MIGUEL
DOÑA BALBINA
¿Coidas que cho vai agradecer? Non coñeces ti...
¿Mandástello ou non?
DON MIGUEL
DOÑA BALBINA
¿E non llo había de mandar? ¡O que tería que aturar un día e outro si non llo
mandase! Non darías calado. Mandei. Mandeillo hai un pouco por Matapitos.
Reparando en Matapitos que abica pola porta da dereita:
Velahí o tés de volta.
Chega Matapitos, co traxe pendurado do antebrazo.
¿Non estaba na casa?
Estaba sí, señor.
E logo, ¿cómo non lle deixaste o traxe?
DON MIGUEL
MATAPITOS
DON MIGUEL

Díxome que nono quería.
Chea de ledicia insán:
MATAPITOS
DOÑA BALBINA
Escolma de textos - UNIDADE 2
¿Non che dicía eu que o tempo había de me dála razón? Axiña ma escomenza a dar.
Ahí tés aos soberbios... (Érguese e vaise).
❦
DA TERRA ASOBALLADA (selección)
GALICIA
Ceo branco do luar.
ceo azul do medeodía
son dous anacos de ceo
a bandeira de Galicia.
¡Galicia! Nai e Señora,
sempre garimosa e forte;
preto e lexos; onte, agora,
mañán... na vida e na morte!
¡Galicia! ¡A Galicia santa
de romeiros e xuglares!
¡A de historia que abrilanta
a Tradición nos fogares!
¡A que suspende e namora
co inespricabre segredo
da gaita que rindo chora
e do alalá triste e ledo!
Rafael Dieste. A Fiestra Valdeira.
67

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
68
A que sabe as canturías
de Rodríguez do Padrón
e inda leva de Macías
a frecha no corazón!
A dos antiguos mosteiros,
a dos pazos encantados,
a dos santos milagreiros
contra os entangarañados.
A das froridas valgadas,
a de barulleiro mar,
a das roibas alboradas
i as noitiñas de luar.
A dos toxos feridores,
a das rosas velaiñas,
a dos ventos berradores
i a das choivas miudiñas.
A do Sar maino e tristeiro,
pazo de almas enloitadas,
i o Miño casamenteiro
de trasnos, meigas e fadas.
A dos seráns campesinos,
a dos brilantes orballos,
a dos queixumes dos pinos
i as risadas dos carballos.
O pobo de outras edás,
traballador e guerreiro:
o das irtas Hirmandás,
do Medulio e do Cebreiro...!
¡Sempre Nai, sempre Señora,
con leda ou cativa sorte;
preto e lexos; onte, agora,
mañán... na vida e na morte!
A facenda, o creto, a vida,
o fogar... ¡todo por ela!
Con Castela, ben querida;
aldraxada... ¡sin Castela!

¡Irmáns! ¡Rubamos ó cume
desatrancando o camiño,
e botemos man do lume
onde non chegue o fouciño!
¡Todo prá nosa Galicia,
fror de tódalas virtudes;
prá sedenta de xusticia,
ferida de escravitudes!
Namentras a sangre vibre
en beizos e corazón...
¡a espranza de ve-la libre
i este berro: ¡Redención!
¡Xuremos!
«Dereito ou torto
sin máis alcuño ni-achego,
doente ou sán, vivo ou morto,
gallego... ¡soio gallego!»
ACCIÓN GALLEGA
¡Irmáns! ¡Irmáns gallegos!
¡Dende Ortegal ó Miño
a folla do fouciño
fagamos rebrilar!
¡Que vexa a Vila podre,
coveira da canalla,
a Aldea que traballa
disposta pra loitar!
Antes que ser escravos,
¡irmáns, irmáns gallegos!
que corra a sangre a regos
dende a montaña ó mar.
Hino.
Escolma de textos - UNIDADE 2
69

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
70
¡Ergámonos sin medo!
¡Que o lume da toxeira
envolva na fogueira
o pazo siñorial!
¡Xa o fato de caciques,
ladróns i herexes, fuxe
ó redentor empuxe
da ialma rexional!
Antes que ser escravos,
¡irmáns, irmáns gallegos!
que corra a sangre a regos
dende a montaña ó val.
A ROSA QUE SANGRA
A ialma é unha roseira
frorecida, cuaxada
de rosiñas bermellas
e de rosiñas brancas.
Alegrías e penas
son o vento que pasa;
ás veces coma un bico,
ás veces trebonada.
Unha bágoa que surde,
unha risa que estala...
¡son rosiñas que caien
da roseira da ialma!
Miña nai que me arrola,
un amor que me chama,
a estreliña da groria
no sendeiro da espranza...
Cando a vida comenza,
¡cantas rosiñas brancas!
Un filliño que morre,

un amor que se apaga,
a ilusión que se afoga
no remuiño das ágoas...
¡Cántas rosas bermellas
ó mediá-la xornada!
Xa son vello, i o vento,
vento de trebonada,
desfollóume a roseira,
a roseira da ialma.
Pero este dor da Terra
ferida i escravizada...
¡qué rosiña bermella!
¡cómo doi! ¡cómo sangra!
O CABALEIRO DO SANT GRIAL (fragmento)
Estrelas de ouro no ceo
dunha noite de Nadal.
Oise a canción miragrosa
da Saudade. No chan,
corazón que se desangra,
un diviño latexar.
No castelo que se alza nun rochedo da serra,
onde esquece os traballos e os estrondos da guerra,
Rei Artur, fazañoso, xunta os seus cabaleiros,
en virtude os mellores e na loita os primeiros,
amparo dos homildes, espellos de lealdade,
sonados de valentes en toda a cristiandade.
Desque xuntos os vira, ten gran contentamento
e arredor dunha mesa failles honra de asento.
Rei Artur por cabeza, como máis principal,
Gundemaz dunha banda e da outra Parsifal,
soio resta valeiro un sitial enloitado
no que reza este nome: “Galahaz, o Esperado”.
Escolma de textos - UNIDADE 2
71

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
72
Medianoite por filo, cando o galo cantaba,
Rei Artur ós seus nobres deste xeito falaba:
“El Señor foi servido, descendo do seu trono,
encher de craridade as trebas do meu sono
e faguerme mandado de que os limpos de mal
terán de ir, penitentes, conquerir o SANT GRIAL,
o cáliz do misterio, a copa milagreira
onde a tráxica noite da Cea Derradeira,
ardendo en lume sagro, aceso polo amor,
súa sede de martirio apagóu El Señor”.
Tales verbas ouvidas, erguéronse os guerreiros
e, movidos do Ceo, despiron os aceiros
e na cruz das espadas xuraron de ir á Empresa.
E todo foi pasado en arredor da mesa
e todos eran cheos de fe diviña e fonda.
E de entón foron ditos: “Os da Táboa Redonda”.
No punto que faguían o sagro xuramento,
unha luz de miragre tremelóu no apousento
e abatéronse as portas e aparecéu no estrado,
onde o asento valeiro, Galahaz, o Esperado.
Sin espada na vaina, sin espora ni escudo,
ten a gracia dun neno, mais o porte barudo,
como espigas do trigo os cabelos doirados,
a cor como de rosas, os ollos azuados
e a cruz sagra, vermella como aberta ferida,
na brancura do traxe, sobre o peito garnida.
Ó ver o cabaleiro e o fermoso craror
todos quedan suspensos e louvan a El Señor.
E Rei Artur erguéuse e póndoo á súa beira
falóu a Galahaz. E foi desta maneira:
Rei Artur dixo: Tomade
miña espada, Galahaz,
que outra máis esgrevia e limpa
ninguén a colléu na man.
Galahaz dixo: Non podo
a vosa espada tomar,
que a espada que eu cinguiréi
do ceo ten de baixar.

Rei Artur dixo: Abrazade
meu escudo, Galahaz,
que outro máis forte e batido
non se acertóu a forxar.
Galahaz dixo: Non podo
o voso escudo abrazar,
que o escudo que eu levaréi
a espada o ten de gañar.
Rei Artur dixo: Eu vos cruzo
cabaleiro, Galahaz,
calzarvos hei miña espora
para mellor vos honrar.
Galahaz dixo: Eu vos prego
non me queirades cruzar, que a espora que eu calzaréi
Ela ma ten de calzar.
E desque tal dixeron, tremendo, saudosos,
bicados no misterio, ficaron silenzosos.
E o Rei e os cabaleiros de xoellos caíron,
que no peito, zoantes, fondas voces ouviron:
“A aquel lle será dado conquerir o SANT GRIAL
que o corazón enxergue puro e limpo de mal”.
A pregar en segredo toda a noite pasada,
axuntáronse os nobres á primeira luzada.
Ouvida Santa Misa, Rei Artur con licencia,
á raíña Xinebra renderon reverencia,
e con bágoas nos ollos de dor de se arredar,
cinguiron as espadas e foron cabalgar.
De visera caída e de airón enloitado
e de lanza na cuxa e de escudo embrazado,
un tras de outro se alonxan sin ollar ó veciño,
cada un súa coita, cada un seu camiño.
(...)
Ramón Cabanillas. Na noite estrelecida.
❦
Escolma de textos - UNIDADE 2
73

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
74
DE CATRO A CATRO (selección)
INTENCIÓNS
ECHERÉMO-LAS velas
coa luz náufraga da madrugada
Pendurando en dous puntos cardinais
a randeeira esguía
do pailebote branco
Coas súas mans loiras
acenan mil adeuses as estrelas
Inventaremos frustradas descobertas
a barlovento dos horizontes
pra acelerar os abolidos corazóns
dos nosos veleiros defraudados.
Alaremos polo chicote
dun meridiano innumerado
Na illa anónima
de cada singradura
esculcaremos o remorso da cidade
Ela noctámbula desfollará
como unha margarida prostibularia
a Rosa dos Ventos do noso corazón
Encadearemos adeuses de escuma
pra tódalas praias perdidas
Xuntaremos cadernos en branco
da novela errante do vento.
Pescaremos na rede dos atlas
ronseles de Simbad
E cazarémo-la vela
sobre o torso rebelde das tormentas
pra trincar a escota dunha ilusión.

O CARTAFOL DO VENTO
O VENTO perdeu as follas
do seu cartafol
−esas que os chuvascos
mecanógrafos
teclean no manual dos mastros?
As gavotas non teñen quitasol
pero fan raudos equilibrios
polo aramio transparente
de tódalas ortodrómicas do ceo
O pailebote sen velas
−Serán esas que o vento
levou no seu cartafol?
tamén fai equilibrios no ronsel
SÓS
Coa boca aberta
−caille a baba−
está mirándonos o babión do Sol.
FOMOS ficando sós
o Mar o barco e mais nós.
Roubáronnos o Sol
O paquebote esmaltado
que cosía con liñas de fume
áxiles cadros sen marco
Roubáronnos o vento
Aquel veleiro que se evadiu
pola corda frouxa do horizonte
Escolma de textos - UNIDADE 2
75

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
76
Este océano desatracou das costas
e os ventos da Roseta
orientáronse ao esquenzo
As nosas soedades
veñen de tan lonxe
como as horas do reloxe
Pero tamén sabemos a manobra
dos navíos que fondean
a sotavento dunha singradura
No cuadrante estantío das estrelas
ficou parada esta hora:
O cadáver do Mar
fixo do barco un cadaleito
ADEUS
Fume de pipa Saudade
Noite Silencio Frío
E ficamos nós sós
Sen o mar e sen o barco
nós.
Entre a calima
transpondo o meu ollar
esquivouse o velamio
Deixounos a badía
chea da súa ausencia
e a mañá sen perspectiva
Agora en terra
arredado de min mesmo
por un océano de singraduras
o vento da Ría
vai virando a folla de cada emoción
−O Sol indiferente
Serea augardentosa dos vapores
un retraio de fume
no rompeolas da paisaxe
As engranaxes da grúa
esmoen a mañá morna−

Debaixo dos meus pasos
xorde o ronsel da Vila natal
Ela cos brazos cheos de sono
teima salvarme dun naufraxio antigo
E os meus ouvidos incautos
queren dormir no colo
das cantigas vellas
Eu cacheaba tódolos segredos
das miñas mans baldeiras
por que algo foi que se me perdeu no Mar
... alguén que chora dentro de min
por aquel outro eu
que se vai no veleiro
pra sempre
coma un morto
co peso eterno de tódolos adeuses.
Manuel Antonio. De catro a catro.
DE SEMPRE E MÁIS DESPOIS (selección)
I
CHOVE NA CIDADE
Chove de noite na Cidade
Chove de noite na Cidade vella.
Na Cidade vella torta e sombriza
chove unha donda
cadea de eternidade.
Pra que os canos choren
por Sempre e máis Despois
chove na Cidade.
Escolma de textos - UNIDADE 2
77

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
78
II
CHOVE NA ALDEA
Chove ó serán na Aldea
Chove ó serán na Aldea vella
Na Aldea vella doída e esquencida
chove unha donda
eterna cadea.
Pra que as ponlas das árbores choren
por sempre e máis Despois
chove na Aldea.
* * *
NA AVENIDA de Mayo
cavilando fica só
Tamén cavilan os pinos.
Púxose a Lúa.
Ese alalá leva na gorxa un nó.
Pero cavilarán nunha filosofía
de mouchos e de urros
e de ver pasar á mocidade
que volve da romaría.
Pola tarde no souto bailaron.
As mozas inconscientes.
Os mozos instintivos.
E fago xogos que os meus ollos rimaron.
A cachimba acesa e o leito onde me deito.
son dunha hiperestesia donda:
repouso na cachimba
fumándolle o celme ó leito.
Unha muiñeira de frauta de cana
foise enguedellar nas pernas novas
do calzón de lenzo
dun que ven da Habana.
O ceo todo se estreleceu de niños.
adormentar
Aquel do acordeón
arrendear
En cada estrela dormen catro paxariños.

Consabida murga
de valses de almidón
equilibristas
coxos e tatexos
* * *
Aqueles tristes ollos
que o tempo ten
porque se nos vai en latexos
que vencellou ós do mar.
O mar que leva na liña
solagadora das velas
algo que non pode Xuán afogar.
O outro maras as Rías
agoniando aínda ós pés da praia
A sombra
feita martirio
amortallarao denantes de que morra
A corredoira
que de cavilacións sorraia
Quero dormir escoitando
o espectáculo da Terra
que dorme cavilando
(PAUSA)
* * *
É tan longo o silencio
que ó lonxe ouvea un can
Na Avenida de Mayo
xa deserta
Aínda fica só
caviloso
Xuán.
Manuel Antonio. De sempre e máis despois.
❦
Escolma de textos - UNIDADE 2
79

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
80
CANTIGA NOVA QUE SE CHAMA RIVEIRA (selección)
12
No niño novo do vento
hai unha pomba dourada,
meu amigo!
Quén poidera namorala!
Canta ao luar e ao mencer
en frauta de verde olivo.
Quén poidera namorala,
meu amigo!
Ten áers de frol recente,
cousas de recén casada,
meu amigo!
Quén poidera namorala!
Tamén ten sombra de sombra
e andar primeiro de río.
Quén poidera namorala,
meu amigo!
22
Polos teus ollos quen pasóu, amiga,
deixóu unha ollada de amore perdida.
Nos ollos teus.
Deixóu de amore perdida unha ollada
polos teus ollos quen pasóu, amada.
Nos ollos teus.
Cinza levás nos ollos, amiga,
daquela ollada de amore perdida.
Nos ollos teus.
Borrallo nos ollos levás, amada,
que non miraches a quen te ollaba.
Nos ollos teus.

25
Por oír a unha rula decir de amor,
amiga, namorado vou!
Por mirar as cerdeiras como botan fror,
amiga, namorado vou!
Por verte e non te vere no verde prado,
amiga, namorado vou!
Porque non me non queres por teu namorado!
amiga, namorado vou!
−No vento poréi este meu lume novo
porque ardan as rulas, as cerdeiras e todo!
Amiga, namorado vou!
ABRENTE
Álvaro Cunqueiro. Cantiga nova que se chama riveira.
❦
ANTRE OS teixos piñeirales
o rexoubante camiño
cingue os chorosos herbales
en feixes amañecidos.
No mar derretíuse a lúa.
No peitoril da montana
está o sol a madurar
antre unhas nubens de palla.
A campía aterecida
abre os olliños mollados,
no dondo berce do abrente
con tenro mimo dourado.
As campanas da parroquia
brincan na alma do campo
como puchos rebuldeiros
na esponxa dos toxos bravos.
Escolma de textos - UNIDADE 2
81

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
82
No río desperto aboia
morta a paisaxe calada
na corrente van as cores
desfeitas i esnaquizadas.
O mozo vento mareiro
funga un cantar esquencido
que chove frores nas leiras
entumecidas de frío.
ORBALLO
Luís Amado Carballo. Proel.
❦
UNHA PINGA de orballo
é música estelar pura e vibrante
de orixen celestial. Beleza inxente
nun grauciño brillante,
inquedo, sideiral, tremelucente...
Unha pinga de orballo
é unha bágoa de noite, que escintila
na arista dunha estrela.
Nasce dela,
nela un instante brilla,
e paseniñamente se destila
cruzando a noite pra calmar a arela
dunha sedenta frol, da terra estrela.
Unha pinga de orballo
modosiña e petada baixo as herbas,
facetada de estranas craridades...
¡Quén pouse a vela encontrará verdades
que non ha atopar nas máis profundas verbas!
Unha pinga de orballo
pode que chegue a gracia deica nós.
¡Visión astral, lus, vibración, salaio!...
(Cada pinga de orballo é o mesmo Dios).
Eduardo Blanco Amor. Romances galegos.

NAI DE GALICIA
CHÁMATE Rosalía:
non vaias.
Nin camelias
nin campás.
Guinda ise delantal
de camposanto
que levache sempre.
Berra forte, érguete;
chama aos teus afogados
e aos teus mortos;
fálalles duro.
Na túa pelvis de seixo
hai un neno de terra.
Ahí estás preñada
enriba do acantilado
frente a un mar tenebroso.
Berra forte, érguete.
Levanta as maos,
e abre eses ollos craros e limpos.
Olla ao ceo
Deus espera algo de tí.
Luís Pimentel. Sombra do aire na herba.
CANZÓN PRA QUE UN NENO NON DURMA
Ao meu gran amigo Piñeiro
NON DURMAS
meu neno pequeno...
Bule, berra, chora.
Teu pai está fora.
Racha cos pés
esta sábena
de medo.
Non peches os ollos
neno pequeno.
O vento zoa,
non peches os ollos.
Escolma de textos - UNIDADE 2
83

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
84
A morte
rolda por fora.
Vexo o río mouro
e unha folla morta.
Bule, berra, chora.
Teu pai está fora.
❦
TRIADAS NO MAR E NA NOITE
MEU NAVÍO leva ao vento
no mastro eterno da noite
o treu do meu pensamento.
Leda vai a nao
na proa unha frol;
a rosa albariña
do meu corazón.
Amiguiña, crara estrela,
dame a aguillada de un bico
para apurrar a gamela.
Leda vai a nao,
na proa unha frol;
a rosa albariña
do meu corazón.
Por navegar ao desvío
varéi a miña chalana
no teu corazón-baixío.
Leda vai a nao,
na proa unha frol;
a rosa albariña
do meu corazón.
Luís Pimentel. Sombra do aire na herba.

Os agros van de ruada.
Vinde rúar polas ondas
levarés a herba mollada.
Leda vai a nao,
na proa unha frol;
a rosa albariña
do meu corazón.
O faro de Corrubedo
co seu ollo largasío
ai amor, púxome medo.
Leda vai a nao,
na proa unha frol;
a rosa albariña
do meu corazón.
Deitouse o mar, foise o vento,
no mastro da noite albean
os liños do pensamento.
Leda vai a nao,
a bordo un amor;
é granada a rosa
do meu corazón.
❦
Fermín Bouza-Brey. Nao senlleira.
TORNAN AS VACAS PRA A ALDEA
TORNAN AS vacas pra a aldea;
vacas roxas, vacas mouras,
vacas de coor marela.
Foi avisarlle un luceiro:
“¡a teixa noite está preta!”
Lembráronse do cortello lonxano,
tamén da herba
que escoa o suor do corpo,
loira cabeleira dunha Madalena.
Escolma de textos - UNIDADE 2
85

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
86
Tornan as vacas pra a aldea,
vacas roxas, vacas mouras,
vacas de coor marela.
Como no San Xuán as mozas,
con cereixas nas orellas,
asina elas van con follas
encol do pescozo e testa.
Tódalas folliñas bican,
docemente, a súa pel tépeda.
Si quixeran voar poderían
pois no mesmo lombo dúas azas levan;
mais prefiren voltar paseniño
depinicando nas froles das beiras
hastra que os zagales lles berren:
“Ei, vacas, seique non tendes presa”.
Tornan as vacas pra a aldea;
vacas roxas, vacas mouras,
vacas de coor marela.
Un instante se pararon
a carón dunha figueira;
tódolos figos bulían,
sonaxas dunha pandeira,
porque o vento os abaneaba
como campanas nas festas;
entón os cornos das vacas
¡cómo tremaban de invexa!
ponlas que non paren froitos
nin coñecen primaveira.
Tornan as vacas pra a aldea;
vacas roxas, vacas mouras,
vacas de coor marela.
Xa tiraron do carro mancado,
xa cabelaron cun arado a terra,
xa deixaron nas augas dos regos,
onde elas beberon, fiíños de estrelas.
vacas roxas, vacas mouras,
vacas de coor marela.

Alí as agardan as donas,
para lles munguir as tetas;
e para que fique nas cuncas
a esmola da leite fresca,
branca como a lúa,
como a lúa chea.
Euxenio Montes. Versos a tres cas o neto.
❦
Escolma de textos - UNIDADE 2
87

UNIDADE 3. Século XX. Desde 1936 ata 1975.
MARÍA PITA
I
María das batallas,
levareiche unha frol por cada bala;
i unha cunca de leite
arrebuxada en neve
pra che curar a sede.
¡Sede mortal, varona, a desta patria:
queima no peito con ardente brasa!
II
María das batallas,
dareiche un reiseñor por cada bala,
i unha estreliña nova
no berce dunha dorna,
núa, espida, graciosa:
Varona dos meus ollos, unha estrela
que tí ganache, poderosa e leda.
III
Muller da soberana libertade,
os artilleiros danche alferecía
e faite o mar patrona da cidade.
Dín as miñas campanas, escoitade,
de monte a monte e máis de ría a ría:
o bronce meu, teu bronce foi María.
❦
Lorenzo Varela. María Pita e tres retratos medieváis.
UN OLLO SOIO
A vella peideira, chepera, ladra, leva na faldriqueira
figas e naipes marcados que lle bendecíu a freira.
Ruda e pedras corbinas garda no queipo pra mantatear,
e iauga do paxaro. Nos beizos apodrecidos leva ditos pra bourear.
Meiga chuchona. Fala moi quediño, raposa, sin alporizarse.
Mala pega, lumia, fai aos veciños rifar e abufinarse.
Aos solteiros e aos casados coida de alcovitar i encerellar
e non hai amores mozos que non trate de golellar.
Da saia fedenta, bermella, cólganlle cagallas e cinascos.
De lonxe os rapaces guíndanlle pedras. Moquéanse e fanlle chascos.
Ten sona, a vella bagaxa, de loba, de saudadora.
89

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
90
Porén algúns procúrana pra namoros torvos, coma rogadora.
Os veciños fanse cruces da vella araña, nariguda, malina,
e tápanse os narices polo cheiro da meiga farrapa, sovina.
Ríse a vella cotrosa. Arrota. Amostra ao rír un soio dente.
Vira as cachas. Ensina o cú. Enfeitiza con oracións ardilosamente.
Na caveira, no medio da cornadura, ten un ollo soio.
Bota mal de ollos. Maldice. O ollo é duro e frío coma un croio.
Na aldea dín que a vella tía Medusa de recén casada toleóu.
Cando moza belida, fai moitos anos, o home pra América emigróu.
❦
ERA UN MENCER DE SAN XOÁN
Era un mencer de san Xoán.
Bañábase tras dos pinos,
como unha ninfa, a mañán.
O sol −un sátiro louro−
desfollóu nos salgueirás,
unha gargallada de ouro.
Ela, toda ruborosa,
fuxíu por entre os pomares
de Oural, vestida de rosa.
Mollada a súa cabeleira,
pasóu polos prados verdes.
−Estaba a herba mollada...−
Nos soutos de Valmiñor
deixóu, coa presa, enguetada
unha madeixa de sol.
Pasóu lixeira, lixeira,
por un cómaro florido,
acarón de unha silveira.
Díxolles adeus ás rosas
noviñas, cando pasóu,
e quedaron señardosas.
Vírana pasar os vales.
Vírana os ermos esquivos
i os escuros piñeirales...
Luís Seoane. Fardel do eisiliado.

MARÍA SILENZO
Todos a viran pasar.
Iba lixeira, lixeira.
−Disque se afogóu no mar...−
❦
Cabeleira de choiva, ollos de brétema:
María Silenzo, esfarrapada, á espreita.
Sempre agardando, pola noite, ás barcas.
A túa anguria fala con olladas.
María Nocturna: no peirán, ¿qué esperas?
¿Polo día non vives?
¿Naces cada solpor? ¿Cás da primeira estrela?
María Silenzo, sempre dura e muda...
¿Cál é a barca que agardas?
Das fontes dos teus ollos
fluíen ríos de sono.
Pero tí sempre dura e desvelada,
batida polo vento, no peirán...
María Silenzo, eu roubaría
no ceo
a estrela de mel,
na iauga
a estrela de prata,
pra che mercar a fala.
Se queres ulir frores
dareiche a fror da lúa.
María do Mar, ¿qué barca agardas?
¿Queres o sol, carne de lúa fría?
O sol é un porco-espiño disfrazado.
No mar agora, ourizo de mar, durme.
Pescado pola cana do abrinte,
heicho de dar, raiolante e mollado.
¡María Silenzo, Voz Dormida: fala!
Escolma de textos - UNIDADE 3
Aquilino Iglesia Alvariño. Corazón ao vento.
91

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
92
¿A que afogado esperas,
María da Sombriza Espranza?
María Silenzo: ¿agardas a túa voz?
¿as ondas do mar levado roubároncha?
De choiva e vento vestida,
María Silenzo, calada...
A COMETA
Botar unha cometa
era guindar os soños
todos pola fiestra.
Era poñer a ialma
por enriba das ponlas
máis ergueitas da fraga.
Era andar cos miñatos
nun outo voo suspenso
sobor da paz dos campos.
Era ter −¡cousa meiga!−
o corazón atado
cun longo fío á terra.
NOIA
1
Campanas que tocades
todas do mismo xeito,
unhas chegádesme á alma
e outras ó pensamento.
¡Pobos onde eu vivín!
Algúns eran máis feitos
e queríanme engañar,
mais eu nunca sentín
neles o meu fogar.
❦
Xosé María Álvarez Blázquez.
❦
Ricardo Carballo Calero. O silenzo axionllado.

O meu fogar téñoo en ti:
no teu vivir e nas tres pontes
e das campás os toques,
toques que eran pra min.
Fóra de ti cando as oio,
e sendo o mismo tocar,
recólloas no pensamento,
xa non pasan máis alá.
2
¡Ribeiras de mar enxoito!
¡Ribeiras de pleamar!
Quedas, vellas ribeiras,
agardan un mar i outro mar.
3
Os seráns nas Rías Baixas
ollan con luz de aurora,
ca súa mirada queda,
silencio daquela hora...
María Mariño.
❦
MEMORIAS DE UN NENO LABREGO (fragmento)
Escolma de textos - UNIDADE 3
EU SON...
BALBINO. Un rapaz da aldea. Coma quen dis, un ninguén. E ademáis, probe. Porque da
aldea tamén é Manolito, e non hai quen lle tusa, a pesares do que lle aconteceu por causa miña.
No vrao ando descalzo. O pó quente dos camiños faime alancar. Magóanme as areas e
nunca falta algunha brocha pra espetárseme nos pés. Érgome con noite pecha, ás dúas ou
tres da mañán, pra ir co gando, restrevar ou xuntar monllos. Cando amañece xame doi o
lombo e as pernas. Pero o día comenza. Sede, sol, moxardos.
No inverno, frío. Ganas de estar arreo ó pé do lume. Muíños apeados. Faladurías de
neves e lobos. Os brazos son como espeteiras pra colgar farrapos. Murnas, fridas, dedos
sin tentos.
¡Qué saben desto os nenos da vila!
Eles iñoran o que eu penso mentras boto ó corpo un gurruncho de caldo con broa. Ou
o que sinto cando estou no monte pingando, aterecido, vendo por entre a chuvia un
pantasma bretemoso en cada árbore.
93

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
A aldea é unha mestura de lama e fume, onde os cás oubean e a xente morre “cando
está de Deus”, como di a madriña. Os rapaces somos tristes. Enredamos, corremos tras
dos foguetes e hastra rímos, pero somos tristes. Temos a pobreza e os trafegos da tera
aniñados nos ollos.
Eu quixera andar mundo. Ir por mares e terras que non conozo. Nacín e crieime na aldea
pero agora síntoa pequena, estreita. Como se vivise nun cortizo. Teño pensamentos que
non lle podo contar a ninguén. Algúns non me entenderían e outros chamaríanme tolo. Por
eso escribo. E dempois durmo coma unha pedra. Quedo desatafegado, libre, coma se me
quitasen de neriba un bocoi. ¡Cousas miñas! E tamén de Smith, o capitán que estivo na
guerra e cando voltou prá casa púxose a escrebir todo o que le acontecera. Así está nun
libro que me trouxo o Landeiro.
¡Se eu fixese un libro! Nin falar. Ogallá que non me atopen o caderno. Daríame vergoña.
E non é pra menos. POque nel deborco todo o que sinto. Moi pouca xente o fai. Todos
abren o peteiro para dúas cousas; pra dicir a verdade ou pra arredarse dela.
Na miña casa non me comprendían. E outro tanto acontéceme na do Landeiro. Eso é o
peor que lle pode suceder a ún, pero a moita xente non se lle dá.
Eu non sei se esvarío. Vexo o mundo darredor de min e adoezo por entendelo. Vexo
sombras e luces, nubeiros que viaxan, lume, árbores. ¿Qué é todo esto? Ninguén me dí,
poño por caso, pra que sirven as estrelas, nin onde morren os paxaros. Sei de certo que
moitísimos anos antes de nacer eu xa había sol e penedos e fuxía a auga polo río. E estou
seguro de que todo seguirá igoal despois de que eu morra. Virá máis xente, e máis, tripando
us nos outros, esquecéndose adrede dos que morreron, coma se non houbesen vivido.
Escrebir no caderno −¡quén o diría!− é coma valdeirar o corazón. Prece un milagre. Pois
ó fin de contas non pasa de ser unha conversa comigo mesmo. Pero pra min é milagre
todo. Dende as pingueiras da chuvia hastra o canto do grilo.
Aínda que se me ocurrise facer un libro, como fixo Smith, de pouco valería o que conte.
Smith estivo na guerra, e eu son apenas “o neno”, como me chaman na casa. Son Balbino.
Un rapaz da aldea. Un ninguén.
94
PORQUE A TERRA É REDONDA
Cunha man colléu o mar
e coa outra un veleiro,
pra explicar unha das probas
de que a Terra é redonda.
− ¿Todos os días?, preguntáballe eu.
¿O mesmo polo día que pola noite?
❦
Xosé Neira Vilas. Memorias dun neno labrego.

– Sempre, respondeume, e si redonda non fora
en toda a súa coda non se tería nada en pé,
a mar subiría deica a neve dos altos montes,
non poderían voar as aves
nin correr os nenos polos campos do verán.
Nin siquer habería verán.
Todo o que é, a rosa e máila lua,
a alma miña, os ventos, a sorrisa dela
e a sombra da cerdeira, e as cereixas,
tal son porque é redonda a Terra.
O veleiro mergullábase no horizonte
e a mar iba e viña na súa man dereita
a escuma das ondas escorrendo entre os seus dedos.
Refrescaban o meu rostro redondas pingas de choiva
caída de grandes nubens que viñan do sul
gracias a que a Terra é redonda.
O DOMINGO
Xa está o domingo
mollado de saudades.
Polas rúas
van en ringleira os homes
coma curuxas.
De laxe en laxe van,
debruzando o seu tedio
mollado de campás.
O tempo
está encorado.
❦
Triste domingo
no que os xardíns figuran camposantos.
O domingo de sempre.
Pombas alegres de mañán nos colos,
i a mesma anguria á tarde
caíndo polos ollos.
Ringleiras de
tendeiros no domingo
preguizoso, estantío,
camiñan pra ningures a modiño.
Escolma de textos - UNIDADE 3
Álvaro Cunqueiro. Herba aquí e acolá.
95

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
96
Cánta pena de golpe,
acochada nos días e nos anos,
ven parar a esta poza.
Cánta moura verdá neste relanzo
mollado de campás...
Antón Tovar. Arredores.
❦
CANTIGA FUNERAL DE PADRÓN
Campanas de Bastabales,
tocade por Rosalía.
Tocade.
Xa non chove miudiño.
Xa non choven orballadas.
Choven negras soedades.
Chorade por Rosalía.
Chorade.
Que vai de door ferida.
Por un agoiro de mágoas.
Sen arrimo. Sen adaxe.
Soade.
Xa non madurece o millo
pola beira de Lestrove.
Hai feridas sen edade.
Chorade.
Que vai unha sombra negra
pola banda de Laíño
chamando por Rosalía.
Tocade.
Velahí vai a negra sombra
no cemiterio de Adina.
Asombrando a Rosalía.
Rezade.
Luz Pozo Garza.
❦

LONGA NOITE DE PEDRA
No meio do caminho tinha uma pedra
tinha uma pedra no meio do caminho
tinha uma pedra
no meio do caminho tinha uma pedra.
O teito é de pedra.
De pedra son os muros
i as tebras.
De pedra o chan
i as reixas.
As portas,
as cadeas,
o aire,
as fenestras,
as olladas,
son de pedra.
Os corazós dos homes
que ao lonxe espreitan,
feitos están
tamén
de pedra.
I eu, morrendo
nesta longa noite
de pedra.
EU EN TI
Carlos Drummond de Andrade.
Eu xa te busquei
cando o mundo era unha pedra intaita.
Cando as cousas buscaban os seus nomes,
eu xa te buscaba.
Eu xa te procurei
no comenzo dos mares e das chairas.
Cando Dios procuraba compañía
eu xa te procuraba.
Eu xa te chamei
cando soio a voz do vento soaba.
Cando o silenzo chamaba polas verbas,
eu xa te chamaba.
Escolma de textos - UNIDADE 3
Celso Emilio Ferreiro. Longa noite de pedra.
97

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
98
Eu xa te namorei
cando o amor era unha folla branca.
Cando a lúa namoraba as outas cumes,
eu xa te namoraba.
Sempre,
dende a neve dos tempos,
eu, na túa ialma.
ORACIÓN A MEIA NOITE
Ti estás perennemente sentado
á porta do teu reino.
Ti produces os lóstregos,
fabricas as mazás dos paradisos,
cobres de rosas os xardís segredos
e abres as fenestras da noite
pra que poidamos ollar as estrelas.
Ti alcendes a lámpada dos abrentes
pra que os regatos canten na amencida.
Pro cando o home despreguízase,
cando pergunta ou simpremente dice
que é súa a pisada e o camiño,
aquiles que son donos
dos dentes e as gadoupas,
esnaquízannos.
E ti, entón,
señor das treboadas,
pai das mazás,
inventor dos camiños froleados,
dono do día,
promotor da noite,
canle dos regatos,
ti,
calas.
Celso Emilio Ferreiro. O soño sulagado.
Celso Emilio Ferreiro. Onde o mundo se chama Celanova.

PORTA
O fel de ter que vivir
entre badulaques tantos,
fixo nacer istes cantos
de escarnio e de maldecir.
Neles, sin ningún aliño,
pro con moito ritintín,
chámolle, tal como os vin,
pan ó pan, i ó viño, viño.
Istes versos ó tuntún,
irmáu das horas acerbas,
levan pra ti unhas verbas
de amor na Patria común.
Irmáu meu na emigración,
galego peregrinante,
ergue a testa, mira adiante,
camiña con decisión.
Aprende a decirlle non
ó paisano denigrante,
ó logreiro, ó negociante
da túa triste condición.
De que despertes é hora,
dilles que non, logo berra
que eres bon fillo da Terra,
que estás coa Nai e Señora.
BANDO
Escolma de textos - UNIDADE 3
Celso Emilio Ferreiro.Cantigas de escarño e maldecir.
❦
Proíbese, por orde da Alcaldía,
que medren porque si
as rosas do xardín municipal.
Dende agora as pombas teñen
que pedir licencia para voar.
Proíbeselle á lúa
andar ceiba de noite polo ceo.
A lúa é unha tola que anda espida
dando mal exemplo ás nenas castas
e aos fillos de familia.
Pagarán trabucos os poetas.
Proíbese soñar de 10 a 11.
Proíbese tamén derramar bágoas.
99

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
100
Pódese chorar tan só cando hai sequía
para que non fiquen valdeiros os pantanos.
Un só se pode emocionar
os Xoves e Domingos
cando toca
a Banda do Concello no quiosco.
Están fora de Lei
as estrelas, a Primavera,
as flores e os paxaros.
Dase este bando en tal e cual
para que se cumpra
de orde do Alcalde.
Carimbado, firmado e rubricado.
CERVO
Manuel María. Documentos personaes.
Cervo en liberdade, luz e ar:
ábreste docemente como
unha raiola de lúa enfeitizada
na terra carnal dos nosos soños
e fas sagrado o bosque rumoroso.
O arboredo xentil que te coroa,
grave e lene −tal a brétema−
é a única alborada que pode
facer agromar do corazón
unha música pura e misteriosa.
Cervo que baixas con urxencia
á nídia limpidez da auga fría
para cumprir o rito de beber
as cores e os misterios da mañá.
Cervo, camelia tremelante,
maravilloso Outono en plenitude:
convérteste en espello,
salouco lonxano e esvaído,
lene melancolía vagarosa
e fulgor que cega: como o lóstrego.
Manuel María. A luz resucitada.
❦

O GATO DA TASCA MARIÑEIRA
Eiquí non hai silencio porque hai homes
falan os homes falan
Eiquí non pasa o vento esa fantasma
Os homes falan falan
e fórmase outro vento outro rebumbio
unha fantasma feita de este fume
este fumar sin tino estas palabras
e pasa un soave gato que é da casa.
Beben viño coñac
berran discuten contan chistes mascan
un pouco de xamón tal vez chourizo
O gato ulisca cheira mira agarda
vai á cociña vense ó mostrador quixera
un anaquiño de boa carne un chisco
de ternura algún queixo unha migalla
Eiquí non hai vagadas nin roncallos
non se ven os cabezos nin as praias
o taberneiro bule saluda cobra sirve fala
cambea mil pesetas chama á muller a berros
e contesta ó teléfono ás chamadas
i os homes berran muito cheos de ira
e rin e danse a man e nada pasa.
O gato caladiño ergue as orellas
tan maino tan soavísimo sin gana
cruza por antre as pernas ante as botas
altas botas de caucho contra as ágoas co seu rabo
arriquichado e duro e tan en calma
i eiquí non hai silencio que hai vinte homes
i están lexos os mares que arrebatan.
Escolma de textos - UNIDADE 3
101

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
102
Si acaso o gato mira os ollos do home
guicha en suspenso escuita en pas agacha
unha orelliña aguda e indiferente
lambe teimudo e calmo unha das patas
e si acaso durmiña e abre un ollo
e ve que os homes beben fuman discuten muito non se cansan
de ensaladilla callos mexilóns anchoas
e viño tinto e branco en tantas tazas
esgarran cuspen entran salen empuxan brindan cantan
i a radio está alcendida e oise música
i o gato pasa indemne comprendendo ten costume son os homes
non se espanta.
❦
POSTURAS PRA COPULAR EN HOMENAXE
Bernardino Graña. Profecía do mar.
Ponte de lus, carbón, pólvora e ollos
negros de nenos mortos cravados nas salas do pazo.
Ponte de corazón, ladrillo, fósforo
con cincocentas espiráis pra lle chegar ao verde cume i escusadas sedas.
Ponte de mar, estrondo, primavera
e mans estremecendo o vaso, amante, no que cantan as sedes doutro tempo.
Ponte de contemplar, amor, antigamente
e docísimamente e perder coma vidas vellas e tirar coa chaqueta cada dia.
Ponte de ponte; ponte, amiga, en ponte
estrangulando o río no que muxo e urro con carballos, follas.
Ponte para saír a saia nova
e, tán cursi polo xardín, nacéranche nos ollos lúas, vésporas e un xerriño de mel.
Ponte de costas, natural e lume
negro polo baixío conmoveráche os dentros con arruallo vivo sen vivir en min.
Ponte de pel de añuca, de croíño, de hombreiro,
penedo do crepúsculo, atal coma unha caixa de música ou cerdeiras.
Ponte de frío, ponte estatuaria
e cada embate será líquido inmóvil, abril de xade, nódoa de alabastro.
Ponte de recurrir, ponte de lingoa
e unión, trebón, carne polo discurso, verbas coma penascos orballados.
Ponte de viño, en fin, e de cabazo
e teñamos, amor, amor, unha fogaza candeal e ollos pra fitar o lume bo e a morte.
❦
Xosé Luís Méndez Ferrín. Con pólvora e magnolias.

O SOLPOR DA CUPLETISTA (fragmento)
Escolma de textos - UNIDADE 3
Como cada tarde, na sobremesa, toma unha copiña de Marie Brizard. Cos anos foi
reducindo a dose. Á súa idade xa non debe tomar alcol, pero aínda que sexa un dedal, non
renuncia ao ritual da copiña e o cigarrillo despois de xantar. O café tivo que suprimilo por
orde da médica, pero o resto... Colle a súa copa de cristal de Bohemia coa man oscilante
e bota un chisco de licor que está a punto de caer no tapete polo tremor do seu pulso.
Saboréao, mollando a penas os labios que se enrugan coma un papel de estraza sobre as
finas talladuras do cristal. Parece que se relambe co sabor do licor, pero quen a coñece
sabe que o maior pracer consiste en contemplar o cristal finísimo, sentir a copa, de talo
esvelto e primorosamente tallada, na man, e ver como o licor, ao movelo, deixa ondas
irisadas no cristal como vestixios dun tempo de ouropel.
No rito do cigarrillo tamén se demora o seu. Colle a boquilla de platino con incrustacións
de xade e introduce nela o Gauloise. As súas rendas xa non lle permiten comprar cigarrillos
ingleses, pero, como no caso da copa, o que importa é o xesto, a cerimonia de achegar a
boquilla parsimoniosamente á boca, facendo unha curva coa man que permita contemplar
os reflexos do rubí e os brillantes do anel, chupar a boquilla dun xeito imperceptible,
bicándoa, arqueando os labios con sensualidade e abrir as aletas do nariz mentres baixa
lixeiramente as pálpebras para ensaiar a mirada provocadora dirixida a uns hipotéticos
ollos á súa beira. Mesmo se os ollos pitoños perderon o brillo e o brío xuvenil, conservan
aínda un aquel diabólico e seductor. Se alguén puidese observala sentiría unha tenrura
non exenta de repulsión.
Non traga o fume. O que lle gusta é velo alzarse coma unha ensoñación, envolvendo en
néboa o ambiente recargado do cuarto e esvaecendo as cores rechamantes do tapizado
da butaquiña, dos abanos estendidos sobre a cómoda e o mantón de manila pendurado
da parede. Os cadros vendéraos había tempo. Non os botaba de menos. Foran regalos
dalgúns pintores famosos que coñeceu. Apreciábaos pola fama do artista e o valor
económico, pero non tiña gusto pola arte pictórica e non entendía de tendencias, escolas
e valoracións, a pesar de ter vivido o ambiente dos cambios artísticos e das vangardas.
Conservara só aqueles nos que posara para o artista e era a protagonista da pintura e,
mesmo así, nos últimos tempos tivera que vendelos por motivos económicos. Gardaba, en
cambio, moitas fotos que lle mantiñan a presencia do pasado.
OS LOBOS
❦
María Xosé Queizán. O solpor da cupletista
Moitas veces ouvín decir que os lobos non atacan ás persoas. E isto non é certo. O
segredario de Caldas foi comido por iles cando voltaba da feira de Viana. Algúns dixeron
que o mataran por arroubalo, e que despois o comeran os lobos: mais a douscentos metros
de ondia o comeran foi atopado un lobo morto coa gorxa afuraiada por unha bala.
103

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
Aquiles días viran os pastores unha manada de dez cunha loba con tres lobecos. Era
tempo de neve, e baixaran da serra da Moá. Ó parecer, despois de esgotados os
cartuchos, quixo subirse a un albre, mais non puido. Alí estaba a seu carón, o revolver con
seis cartuchos baleiros no bombo. Era un bon revolver americano. Ó sentirse feridos algús
lobos, todos se botaron riba dil. Si tivera un bon foco eléctrico cecais se salvara. Ó lobo se
non se lle fire de morte é pior. Eu matei un con dous tiros de postas. Foi morrer tres cantos
máis aló de ondia o asegundara. Atináralle na testa e no fuciño, e iba deixando un regueiro
de sangue. Arrincaba cos dentes os cañotos das xestas. Cecais non se me arrepuxo
porque era de día.
De noite médralles o corazón e son moi valentes. Non vos riades. Tamén lles pasa iso
ós lubicás. O señor cura de Peites tiña un. De noite íbase ó monte e chamaba ós lobos.
Viñan con il. Din que abría os tarabelos das cuadras coma unha persoa. Unha noite
velouno o señor cura. Era un gran cazador. Tiña un rifle de dez tiros que lle trouguera un
sobriño de California. Meteulle dous tiros seguidos no entrecello ó galgar un pasadelo. O
crego estaba na xanela da reitoral cun foco, i o lubicán voltaba do monte, polas tres da
mañá, acompañado dos lobos. Abrírono i esfolárono axiña, e viron que tiña o corazón
finchado...
¿Sabedes cando se estreven os lobos cos homes? Cando teñen moita fame, ou cando
se decatan que lles teñen medo. Por iso cáseque nunca atacan a tres ou máis xuntos.
Cando se atopan un home soio pola serra, póñense a traballalo. Teñen moito distinto... Xa
veredes coma o traballan. De primeiro, acompáñano; despois, póñenselle diante; máis
tarde, chegánlle a zorrega-las pernas cos rabos... asín, pouquiño a pouquiño. Vén un intre
en que o home xa non pode máis. O medo alporízalle os cabelos. Parécelle que lle
cravaran allambres na testa. Váiselle a voz, perde o sentido. Xa está perdido. Bótanse os
lobos enriba dil i esnaquízano. Cada vinte anos ou menos, dase por istas terras un caso
dises. Desaparece un home. Crese que o mataron ou que fuxiu prás Américas. Ó cabo de
dous ou tres anos ninguén fala dil. Un cazador atopa nunha xesteira unha calivera. ¿De
quen sería? Así lle aconteceu ó Pastrán de Vesuña, fai moitos anos. Mais si o home non
perde a coraxe, non se atreven co il.
Todos coñecedes coma min ó Emilio, o castrador de Rugando. Atendede ben e xa
sabereis que é certo todo canto levo dito encol dos lobos. E vostedes tamén, señoritos...
Non habería rapaz coma il senón fora tan xogantín. Xogaba astra a camisa. Unha vez
na cantina de Cruz, xogou a besta con tódolos arreos, e perdeuna. Tivo que andar a pe
castrando ranchos dende Leixazós a Pacios, ou de Bustelo a Vilañán. Era home moi
botado pra diante, i o primerio nas liortas.
Se non me trabuco, fora pola Santa Lucía cando lle aconteceu o que vos vou contar. Por
ise tempo todos sabedes que non traballan os capadores. O bon do home adicábase á
farra. Faguía pouco que se casara cunha moza de casa forte. Xa estaba en tratos cun
xateiro da Ermida pra mercar un cabalo.
Queríano moito en tódolos sitios ondia capaba ranchos, e convidábano sempre á mata.
Aquil día xantara en Arnado. Xa se sabe coma son ises xantares da mata. Empezan ás
104

Escolma de textos - UNIDADE 3
doce, poño por caso, e rematan ás cinco. O fígado asado con aceite e pimento, os roxós i
o raxo. Viño, nunca falta. Tempo de fartura. Xantara aquil día en cas do Rulo. Enchéranse
de néboa os caborcos. Non se vía un burro a tres pasos, dispensando.
O Rulo díxolle que pasara a noite na súa casa.
–Andan os lobos– adevirtiulle – moi bastos. Con ista néboa tan mesta pódeste esfragar.
Non che pase coma ó Bieito de Corga, cando iba pra Ferramolín, que se derrubóu polo
canto do Mazo e foi dar ó río. Alí quedou difunto cos cadrís partidos por testalán, pois
teimou coma ti por saír de Vilarbacú unha noite coma a de hoxe.
Mais o capador faguía pouco que se casara, coma vos dixen, e non houbo xeito de
faguelo quedar. Nin tan siquera quixo levar algús fachucos de palla pra o camiño. E alá se
foi o Rugando tan soio cunha cachava de freixo i a súa navalla no peto pra se defendere.
Gracias a Dios que coñecía ben o camiño. Xa levo dito que era home valente. Il mesmo mo
contou en Santa Cubicia de Quiroga, na tasca do Avelino.
Polas primeiras horas todo foi ben. Non viu amosas de lobos por ningures. Parouse a
acender un pitelo inantes de chegar á lindeira da devesa de Bonxa. Mais a alí a un
pouquichiño ouviu patuxar nun trollo. Xa sabedes que é terreo fondal ondia se encora a
iauga. Unha miaxiña despois ouviu un longo aulido. I outro lle respondeu da outra banda
da valgada. Tamén sentiu unhas carreiriñas polos dous lados do camiño. Os lobos seguían
chamándose os us ós outros. Por sorte pra il, había moitos seixos no camiño. Encheu
tódolos petos de croios. Non me dixo que empezara a ter medo, mais eu coido que sí...
Dous lobos grandismos fórono acompañando. Iban sempre de par dil, ás dúas maos.
Cáseque parecían dous cás que foran co seu amo. Se il se paraba, tamén iles se paraban.
Algunhas veces púñanselle diante. Entón, o capador guindáballes un coio. E batíalles... Os
lobos desapartábanse. No máis fondal dunha congostra tivo que pasar un pontigo. Había
esgotado as pedras que trouguera nos petos. Xa lle quedaban poucos fósforos. Do outro
lado do pontigo viu unhas luces coma de vagalumes. Acendeu un fósforo. Non había
pedras no camiño. Tivo que coller bulleiro coas mans e tirarllo ós lobos, ó mesmo tempo
que berraba moi forte. Ergueuse un e deixouno pasar. Cecais foran seis. A todos lles
relocían os ollos. Un diles botoulle os dentes á cachava i arrincoulla da mao. Íbanse
metendo nil cada vez máis. Hastra lle fustrigaban as pernas cos rabos. Acendeu, un tras
outro, os tres fósforos que lle quedaban. Gracias a iso puido coller un coio. Atinoulle a un
lobo no peito. Regañaban todos os dentes coma cando se van a botar sobor das ovellas.
Xa sentía que se lle esmorecían os pulos, que se iba quedando sen forcia. Os lobos
seguían a chamarse us ós outros. Tremaba coma un bimbio. Xa non os podía escorrentar
nin siquera berrar. Íballe estoupar o corazón. Unhas cantas lancañadas máis e xa estaría
na casa. ¿Podería dalas? De sutaque, viu tremelar unhas luces na tébrega, ladraban us
cás ó lonxe. Meteu os dedos na boca i asubiou. Chamábano de lonxe. Estourou un tiro de
escopeta .
– Anda Rabelo, anda Sultán –ouviu que decían.
Diante il había tres fachucos de palla ardendo. Seus tres cuñados dábanlle fortes
apertas.
105

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
– Andabámoste buscando –dixo un. Chegaron o Sultán i o Rabelo brincando ó seu redor
e dando oubeos de ledicia.
Entraron na casa. As mulleres estaban na cociña. Na gran lareira había un bon lume.
– Traguédeme auga –dixo o capador.
E caíu estalicado no chao.
Todos se alporizaron. Houbo moitos berros e prantos. Máis de dúas horas estivo sen
sentido. Levárono ó leito. A forcia de fretas volveulle o acordo.
– Se non salirades a buscarme tan soio se me atoparían os osos. Xa non podía resistir
máis –dixo o bon do home.
Pra que vexades coma traballan os lobos á xente.
106
❦
Ánxel Fole. Á lus do candil. (fragmento)

UNIDADE 4. Século XX. De 1975 á actualidade.
EDINBURGH EDINBURGH
O tren fura paisaxes coma un piollo
nos cabelos escuros
de Escocia escurecida
mentres veñen as mans
do abrente alleo
abrindo as portas daquel día de setembro
cruzando o Mar do Norde cara ás illas
chegando a un Edinburgh en sombra estraña
baixándome do tren coa mente aberta
¿Onde se deita a noite en Edinburgh?
¿á esquerda do castelo de carbón diamante
cun sol negro?
Catro teenagers punks
xaspeaban mil cores metalizadas
co meu ollo animal cravado neles
“No future Anarchy & destroy me”
because I love them since they’re like you
dura pedra escocesa que me garda
da hipnose contaxiosa das Highlands
empapando a alma en frío
cervexa calvinista whisky ateo
Cruel máxica dura
espectro dos meus soños agresivos
volverei por ser teu
na túa pel e na escuma do desexo.
Lois Pereiro. Poemas 1981 / 1991.
❦
ESTAMOS EN GUERRA
Asubía, asubía, isto é o que hai
non che é a ponte sobre o río kwai
tampouco hai emires como no kuwait
isto é a república de sitio distinto
jalifato resentido / sitio distinto
107

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
108
sitio distinto / estamos en guerra
sitio distinto / estamos en guerra
sitio distinto / estamos en guerra
pero hai que reflexionar
se estamos en guerra que nos deixen en paz
rillamos no churrasco sen mirar p’atrás
entre o pasto e o churrasco existe a vaca
camarada vaca / ten vostede a palabra
churrasco / churrasco / como para unha voda
“que ricos son os bistéqueles
fretidos con las patácalas
carallo como te atrácalas
espera que voy por tú”
este é o tempo / este é o lugar
e rillando no churrasco hai que reflexionar
se te cansas de nós / non estamos sós
elas son de cangas / non son de arkansas
de cangas city / por se te cansas
velaí as veñen / nunca se cansan
porque elas son as incansables
falta petróleo / hai leite de abondo
así che nos vai / estamos tocando fondo
no mundo enteiro vai haber tractorada
por iso a nosa vaca ten que estar camuflada
tractorada
estamos en guerra / non sabemos por que
isto é un camping de chatarra
e quer-que-lle-quer pero quer-que-lle-quer
se mesmo a paisaxe é de camuflaxe
hai coches de choque / cultura das curvas
os resentidos / charangas e murgas
nativos de aquí / guachilais de alí
sen nervios / maqueijan
que se tes queixa / aquí está o jalifa reixa

o que é meu, é teu e é meu
porque é noso e máis de ninguén
que non quero que andes dicindo
que tumba que dálle, que tal que sei eu
sitio distinto / estamos en guerra
sitio distinto / pero hai que reflexionar.
A PORTA DE LUME
Antón Reixa. Viva galicia beibe.
❦
A TÚA voz é coma o viño.
A túa voz é delgada coma un bico.
É coma o viño alegre, coma o viño
amargo das madrugadas,
como o viño doce.
Na túa voz xogan baleas,
hai caracolas de metal,
nestos postos de pé sobre os seus nomes
e coros que cantan o teu nome
querido.
Na túa voz medran as estrelas,
hai flores de níquel,
paisaxes de fósforo e outras aves
imposibles.
A túa voz é delgada coma un bico.
A túa voz que nunca me chama.
Xesús Manuel Valcárcel. A porta de lume.
❦
NON MORREREI NA CASA EN QUE NACÍN
Non morrerei na casa en que nacín,
nin talvez na parroquia, e outra lousa
conxelará o meu nome sobre min
lonxe do sitio onde meu pai repousa.
Escolma de textos - UNIDADE 4
109

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
110
Non cantarán pra min as rumorosas
carballeiras da infancia (se inda quedan),
nin aquel vento gastará as piadosas
letras que contrao olvido me concedan.
¿Quen saberá daquela onde estou eu,
se esta cadea non se continúa
que prende un home á terra en que naceu
e onde é xa terra tanta xente súa?
¿Onde estarán os netos dos meus fillos
cando o meu corpo críe xa pampillos?
Darío Xohán Cabana. Canta de cerca a morte.
❦
MEMORIAL DE BRANCURA
III
Deslizo esa matéria lenta do beixo a un interior sonámbulo
onde o milagre é húmida razón de obscuridade ou lume
que nos medra do corazón do fondo límpida lingua plena
latexo boca corpo ou centro que penetra a chama recrescida
lábios triunfantes sobre o fluir dun fruto manso e dúctil
líquido térreo e nu de ansiosa polpa espuma enrubescida
beixar a cor da eternidade ébria violácea a flor de calma
beixar o xesto lácteo e diluido da fémea tepidez amaciada
volume delicado nun sopro de semente docísima
deslizo o beixo en óvulos de água realizando o siléncio
dunha abóbada espesa unha oferenda branda de febre na ternura
até un submundo róseo estalado de gozo serenidade pura
do caos mais harmonioso beixar o beixo leve como un asa detida
na sensación do fondo na conquistada vida para o fulgor suave
do fin que recomeza do fin que eleva o gume do pracer para un cosmos
de latexo infinito.
Miguel Anxo Fernán-Vello. Memorial de brancura.
❦

Aluvión
igual que a manteiga a derreterse ó sol
así escorrego
e descendo deica a hora prima do luar.
(entrementres vou como aluvión)
e vós estades atentos ó ritmo con que axito badais
e quizais sintades aperturas de chairas polo peito
porque hei de arar en vós
ata que máis non poida.
vides polo medio das xestas
coas alforxas cargadas de agarimos de primeiras colleitas
e relócenvo-las costas
e eu empúrrovos a regos
e deixo esganizar inmemoriais cantigas
que me baixan en tropel por entre as tetas.
se sequera soubera
en qué outoniza se enmumeran os acordes
e en qué maneira se desatan os corpos sobre a herba reigá
igual que a manteiga a derreterse ó sol
así escorregaría eu
coma unha tromba sobre os lameiros en días sen auga.
Cánto penso en ti.
❦
Olga Novo. Nós nus.
Na libreta dos apuntes, no espello do meu cuarto,
unha aparición febril das túas cadeiras no meu onte,
saboreo a enerxía vital do noso roce,
as chaves que preceden ó noso umbral do desacougo.
Así me basto soa para lamberte de lonxe
cunha escolma persoal das esceas máis salvaxes.
Un problema de egogracia.
Escolma de textos - UNIDADE 4
111

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
112
Agora vexo amarelamente cómo e cánto nos apalpamos,
e as tardes que contaminas o meu van co teu trastorno
recomendando as miñas partes pares ó teu inxenio retorcido.
Por eso te penso a ti no corredor da nosa urxencia
e o teu embigo para os meus
argumentos antropófagos.
Suxestión deliciosa cando dis serei teu can.
E eu meténdome o teu seixo entre as miñas feldespatas.
Somos dúas vocais
formando un diptongo, dúas
coordinadas copulativas,
ou eu o obxecto directo e ti o verbo transitivo.
Logo as pupilas atordadas dos nosos despois de.
Por eso te penso a ti.
A túa postura bestial.
E o virtual desasosego
do noso roce
no meu cuarto.
Baixo as uñas
Yolanda Castaño. Vivimos no ciclo das erofanías.
❦
a noite antes de morreres
−ordes do médico−
cun algodonciño
mollado en acetona
borrei da uña do teu dedo pequeno
o esmalte rosa
o ano antes de morreres
eu tiña vintecinco
estaba ocupada
en non ser coma ti
non criar sete fillos
borrar os esmaltes
de todas as uñas
escapar ós vincallos que tenden
as cuncas de café

a noite antes o esmalte
no algodón
que o médico puidese ver
o devalar do sangue
por baixo das uñas
das caracolas brancas
última mré baleirándose no corazón
mentres a morte
agatuñaba pola cana dos ósos
o ano antes un amante
que non coñecías
(de coñecelo había disgustarte)
atendía ó balbordo que me zoaba
dentro dos caracois
pintoume na uña
do dedo pequeno
con rotulador negro
un corazón
daquela non sabía
que o teu sangue callou
nesa terra que teño baixo as uñas
que a ti debía
as pugas que agromaban que
tamén levo por baixo das uñas
restos da túa tinta
que acabaría usurpando o teu nome
non sabía que fuches ti quen me educou
contra ti mesma
O ENXOVAL DA NOIVA (fragmento)
Marilar Aleixandre. Catálogo de velenos.
❦
Escolma de textos - UNIDADE 4
Alexandre VI, Pontífice Máximo, vai casar a súa filla querida, a amadísima
Lucrecia, cun mozo novo e galán, ollos verdes, cabelo crecho e mouro, barba bizarra,
vinculeiro do Gran Ducado de Ferrara que dá moi ben nos retratos −pensa para si o
Santo Padre−, pero medoñento, asustadizo e cobarde, pois non é quen de vir
113

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
personalmente á cerimonia das vodas e manda na súa representación ós irmáns e un
cabaleiro exótico e vello que os acompaña. Cabía agardar outra cousa dun home feito,
que non é un rapazolo como eran os outros. Se el puidese volver atrás o reloxio da vida
e gobernar ó seu favor o tempo, ese inimigo inexorable... Que distantes tamén para el os
anos da mocidade. Que lonxe os días felices de antano ó lado do seu tío don Alonso, o
Papa Calixto, o primero dos Borgia que sentou na cadeira de San Pedro... Días de
ambición e fartura, rosas novas nos xardíns, luz maravillosa dos longos seráns
romanos... Os ollos da belísima Vannoza ardían como cacharelas nas noites afervoadas
do mes de agosto. Música de violiñas. Concerto de carricantas nas veigas e nos
camiños, entre as sebes de mirto, cos amantes deitados enriba da herba nocturna e o
ceo estrado de constelacións e planetas.
–Alza a mirada agora. Olla esa cúpula inmensa que dá voltas sobre as nosas
cabezas. Miles de ollos. Miles de millóns de miradas prisioneiras no gran pano celeste...
–Vexo o Cisne avanzar polo firmamento-, di a muller-, alto, magnífico, coas súas
enormes ás despregadas. Parece unha daquelas vosas naus aragonesas que cruzaban
o paso de Mesina.
As naus son outras agora. Daquela aínda Rodrigo non gobernaba a primeira de
todas, a Grande Barca de Pedro o Pescador. “E diante do Cisne, a Aguia”, segue a
Vannoza a ler nas estrelas. “E diante da Aguia, o arco do Centauro... Tamén vexo a
cauda pezoñenta e revirada do Alacrán. ¿Que significa?”. Hai un secreto arrepío na voz
da namorada.
–Todo vén ordenado da Man do Creador.
–A frecha do Centauro apunta sempre ó corazón do veneno.
–Pero non se dispara nunca. Ameázanse entre eles. Ameazan o Universo todo.
Dun lado o Alacrán coa súa pezoña. Do outro lado, o Arqueiro Celeste. Así é tamén o
equilibrio das cousas deste mundo, sempre a abalar entre a Furia e o Medo. Civitas Dei
et civitas hominum.
–Algunha vez alguén disparará esa frecha.
–Daquela será o final dos tempos todos.
Eran os ollos da Vannoza Catanei as máis ardorosas estrelas, fogaradas de luz a
incendiar o Universo. Eles sí que podían aburar a terra. O vello Pontífice, que
endexamais deixou de exercer coma un home, sente o agarimo doce dos recordos, atal
un perfume de almíscar, conturba o seu corazón e aviva os seus sentidos, acaso
lixeiramente adurmiñados coa canga da vellez, pero non mortos. “Parece coma se a
noite ardese”, di ela. Arden as caricias dos amantes: a furia dos corpos que se buscan
e se apreixan, e a bóveda celeste vira paseniñamente enriba deles coma un grande arco
luminoso.
114
Víctor Fernández Freixanes. O enxoval da noiva.
❦

Escolma de textos - UNIDADE 4
DE CANDO O SEÑOR LAMOTE DEU CUNHA SEÑORA SENTADA NA ESCALEIRA
O señor Lamote tiña unha clase de Chairego no terceiro andar da casa
número nove da rúa dos Montes, e alí acudía tódolos martes, xoves e venres de cinco a
seis da tarde. El saía do café ás cinco menos vinte, despois de bota-la partida de
dominó, e camiñaba engorde pola acera porque sabía que con dez ou quince minutos
abondáballe para chegar ó seu destino.
Hoxe é xoves e Lamote apura algo máis o paso porque ten medo de dea en
chover, visto o aspecto que o ceo presenta. Se a auga o collese mollaría os pés e,
inevitablemente, tería que pasa-la noite cos ollos bagoantes e o nariz pingón.
Embocou a rúa dos Montes e chegou ó portal do número nove ó tempo que as
nubes comenzaban a verque-la choiva que viñan gardando.
Xa no abeiro soprou con forza e non puido evitar que lle viñese á cabeza a
aventura da viaxe devolta aínda que na casa do seu alumno habíanlle emprestar un
paraugas. Un paraugas vello e con furados que alí tiñan para estes casos.
Colleu, resignado, cara á escaleira pero houbo de se deter cando xa tiña un pé
no aire para lle atacar ó primeiro baldón. Unha señora grosa e chea de afeites estaba alí
sentada e ollaba para el con expresión asombrada.
Xa sabemos que Lamote é un home educado e, por iso, dixo:
–Boas tardes.
–Boas tardes –respondeu a muller sen mover máis ca unha miguiña a boca.
O noso home rañou, dondo, na súa orella esquerda e botou unha ollada ó reloxio.
–Parece que está de auga... –dixo.
–Si, xa está chovendo.
–Certamente, xa está chovendo...
E calaron os dous; ollaron primeiro un ó outro e despois pasearon a vista por todo
o portal seguindo camiños opostos ata que volveron dar de frente.
–Eu –dixo Lamote– dou clase de Chairego eiquí, no terceiro andar desta casa...
–Iso está moi ben. Tamén eu teño un cuñado que dá clase de Física, igual vostede
o coñece, chámase don Euloxio Pina...
–Pois non lle me decato... ¿Euloxio Pina...? Non..., paréceme que non...
–El casou coa miña irmá Elvira hai agora sete anos e xa teñen unha filla de cinco, moi
riquiña ¿sabe?, aínda que mal educada, moito mico lle dan... Con iso de que é filla única...
–Si, xa se sabe que os fillos únicos... –E Lamote calou a boca porque non gustaba
nada de falar mal dos fillos únicos, entre outras razóns, porque el tamén o era.
–¿Gáñánse moitos cartos coas clases de Chairego?
–Non moitos, esa é a verdade.
–Entón, ¿vostede como se amaña para comer tódolos días?
–En realidade tamén son debuxante de soños e así, entre as dúas cousas...
Lamote volveu ollar para o reloxio e comprobou que estaba a da-la hora de
comenza-lo seu traballo.
–A miña clase é ás cinco –dixo con algo de timideza– e esta casa non ten
ascensor, non se pode subir ó terceiro andar se non é pola escaleira, por esta escaleira...
115

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
A muller abriu unha miga os ollos e escarranchou as pernas máis aínda.
–Iso do ascensor é un invento moi práctico, si señor, moi práctico. ¿Non lle
parece?
–Parece, señora... O que pasá é que cando non o hai, non temos outro remedio
que usa-las escaleiras, ¿non lle parece? –arremedou Lamote–. E máis que nada cando
un ten que dar unhaclase de Chairego no terceiro ás cinco da tarde e xa son as cinco e
catro minutos.
–Ese seu reloxio, ¿anda ben?
–Si señora. É un bo reloxio... Suízo.
–¿Como pode saber que é suízo?
–Eiquí, na esfera, pon: Swiss made.
–Iso non quere dicir nada, os reloxios terman do que lles escriben.
–En realidade merqueino en Xenebra, nunha viaxe que fixen hai algúns anos...
–O que quere dicir que as clases de Chairego dan máis do que eu pensaba...
Ramón Lamote, do que xa sabemos que é un home moi respetoso con todo o
mundo, incluíndo as señoras grosas que se santan nos baldóns das escaleiras, decidiu
atacar por outra banda.
–Xa lle dixen que moito non dan..., mais o pouco que delas recibo non se pode
cobrar se non se asiste a elas ou non se chega moito despois da hora... Vostede, ¿que
pensaría do seu cuñado Euloxio se chegase tarde ás clases de Física?
–Home, se fose porque o collera un coche ou unha cousa desas...
–Non, ¿se fose porque había unha señora sentada nas escaleiras e el non
puidese subir se non era pisando á muller?
–O meu cuñado Euloxio é un cabaleiro e non anda po aí a pisar señoras. El
subiría no ascensor.
–Pero é que non hai ascensor.
–O meu cuñado soamente pon clases onde haxa ascensor, el é un profesor
importante.
Lamote volveu cata-la hora: as cinco e dezasete minutos. Contou mentalmente
ata trinta e fixo po seguir razoando:
–Moi ben, imaxinemos que hai unha señora sentada no ascensor.
–As señoras non se sentan nos ascensores, ¿onde viu vostede unha señora
sentada nun ascensor...? Ademais, se así fose, el subiría pola escaleira.
–Xa o supuña. ¿E se non hai escaleira?
A muller abriu máis os ollos.
–Señor –dixo–, vostede non parece ser moi bo profesor, eu diría que non ten
moitos coñecementos... ¿Non sabe que é obrigado poñer escaleiras en tódolos
edificios?
–Si o sei, o que pasa é que...
–Entón, se o sabe, ¿a que vén a pregunta?
Ramón Lamote non soubo que contestar para seguir gardando as formas e calou
a boca. O tempo pasaba a correr e outra ollada ó reloxio fixo que cavilase moi
seriamente na posibilidade de deixar de ser educado por aquela vez, soamente por
116

Escolma de textos - UNIDADE 4
aquela vez... Fixo un esforzo de vontade e conseguiu frea-los seus impulsos.
Mentres tanto a muller pescudara no seu enorme bolso, sacara unha revista
desas do corazón e puxérase a ler nela.
Fóra seguía a chover, agora xa a cachón, e o noso amigo comprendeu que,
despois do retraso, xa non lle quererían empresta-lo paraugas, que había chegar á casa
cos pés mollados polo que pasaría a noite co nariz pingón e os ollos chorosos e, por
causa de todo iso, soamente podería debuxar soños húmidos, soños con ríos e lagoas,
con ras e cabezolos... Soños que non lle podería vender a don Nicanor, que, ademais de
contratista de obras, é reumático.
Eran xa as seis menos catro minutos cando Lamote ouviu que alguén baixaba
pola escaleira.
–Tarde chegas, amigo –pensou.
O que chegaba era un home pequenote e groso que baixaba pousando cada pé
con seguridade.
–Maruxa –dixo– Xa cobrei a renda dos catro pisos e maila da bufarda.
–Moi ben –contestou ela ó tempo que gardaba a revista no bolso e íase erguendo
moi a modo–. Imos logo...
O home fixouse en Lamote.
–¿E este quen é? –preguntou á muller.
–Non sei, el di que é profesor, mais eu non llo creo... E se o é, ten que ser moi
malo... Fíxate que falou de que tiña unha clase ás cinco, mira a hora que é e nese tempo
non fixo máis ca dar voltas polo portal.
–Así anda todo –comentou o home, xa na porta de fóra, mentres despechaba un
enorme paraugas azul.
E marcharon os dous.
Paco Martín. Das cousas de Ramón Lamote (fragmento)
UN PROBLEMA DE ÓSOS
❦
A min nunca se me deu ben iso de escribir. Xa sei que moitos colegas opinan que
a nosa profesión sempre tivo estreitas relacións coa literatura, e non serei eu quen o
negue; hai exemplos de abondo sen termos que saír deste hospital. Velaí está Torrado,
o de cardioloxía, que sempre di que lle dan máis cartos os libros que a consulta
particular; ou Sobreira, ese pequeno que traballa na terceira planta, que saíu hai pouco
en todos os xornais por gañar un premio de novela moi importante. Pero non é o meu
caso, nunca fun capaz de escribir nada que pagase a pena. Así que supoño que non é
normal que eu estea agora aquí, a estas horas da noite, tratando de atopar as palabras
que me permitan explicar o que me pasou nestas últimas semanas.
Pero non me queda máis remedio que contar esta historia por escrito, deixar as
miñas impresións e os meus medos no papel. Aquí, neste caderno no que escribo e que
117

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
só eu lerei. Quizais o lóxico, o recomendable, sería contarlle todo á miña dona ou a
calquera dos colegas do hospital. Esa foi a miña primeira intención, pero axiña rexeitei a
idea. ¿Como llo vou dicir a Carme, tan delicada como está?, xa sempre di que anda co
corazón cheo de medos. E ós meus compañeiros, menos; habían pensar que toleara,
que todo era consecuencia do traballo, do maldito estrés que me ten tan atrapado
ultimamente. E logo habían empezar os comentarios ás miñas costas, xa os estou oíndo:
“¿Sabedes que o Castiñeiras anda algo tocado? Pobre, traballa demasiado. É moi duro
estar tantas horas no hospital e levar logo unha consulta particular.” E se só fosen os
comentarios, pois tanto me tiña. Pero algúns axiña habían dar en insinuar que non se
podía permitir que estivese de xefe de servicio unha persoa que perdeu o siso, que
estaba en xogo o bo nome do hospital; hoxe hai moitos con ganas de darche a puñalada
por nada que te descoides. Por iso tomei a firme decisión de non falar disto con ninguén.
Pero se quedo calado e non conto o que me pasou nestas semanas, rebento.
Rebento, si, que un non pode ter oculto moito tempo un segredo coma este, coméndote
por dentro, co perigo de acabar crendo que é certo o do estrés ou que toleaches de
verdade. E, sen embargo, teño todas as probas que demostrarían que non minto: as
gravacións, as análises, as placas... ¡todo! Calarei diante dos máis, que remedio, pero é
imprescindible que escriba a miña historia aquí, neste caderno que logo deixarei ben
gardado na caixa forte. Así, se algo me pasase, se eu morrese, confío en que alguén lea
estas páxinas e as faga públicas, para que o mundo enteiro poida coñecer uns feitos
que, de seguro, habían facer cambiar moitas das nosas ideas sobre a ciencia. Pero
tratarei de contalo ordenadamente, se é que son capaz.
Todo comezou a tarde do vintesete de outubro, cando recibín aquela chamada
telefónica que, en principio, era unha máis entre as moitas que recibo todos os días;
unha chamada para pedir hora na miña consulta particular. Non está ben que eu o diga,
xa o sei, pero son un médico cun sólido prestixio na miña especialidade; en cuestión de
reuma e de ósos non hai ninguén mellor ca min en toda Galicia, mesmo recibo unha
chea de enfermos procedentes doutras partes de España. Os que me coñecen ben
saben que non me gusta chufar, mais en algo se tiñan que notar tantos anos de estudio
e de experiencia.
Pero estaba contando o da chamada. A que escoitei por teléfono era unha voz
masculina, solicitando que o atendese con urxencia. Crin percibir un certo ton de
angustia nas súas palabras, así que lle dei vez para o dous de novembro, que foi o
primeiro día en que puiden atopar un oco na axenda. Ó meu interlocutor pareceulle unha
data excelente, pero pregoume que o atendese á noitiña, porque lle era imposible
achegarse antes pola consulta. E niso, naturalmente, non había problema ningún; máis
ben ó revés, xa que a xente, por regra xeral, prefire vir nas primeiras horas da tarde.
Díxenlle que o meu horario de visitas era de cinco a nove, e que, se lle parecía ben,
podía recibilo ás nove menos cuarto. Non puxo obxección ningunha, así que anotei na
axenda o nome que me deu, “Cristovo Conde”.
118
Agustín Fernández Paz. Amor dos quince anos, Marilyn. (fragmento)
❦

ROUBANDO LÚAS ESPIDAS
¿E quen roubou
a lúa espida?
Serían paxaros tolos
e infelices bolboretas
que moi canso de voar
andaban arredor dela.
Non, filliña, non.
¿Quen roubaría
a lúa espida?
Pois sería unha fontela
que cantaba con paixón
pendurada pola noite
dun luceiro de algodón.
Que non, non e non.
Pero... ¿Quen roubaría
a lúa espida?
¿Escoitas ti coma min
unha música lonxana
que semella unha cantiga?
Son as ondas as que cantan
a unha raíña durmida.
Fano con doce agarimo
porque a lúa é ben belida.
Dorme serena e fermosa.
¡Hoxe a lúa está vestida!
van car-o mare.
Pura Vazquez
Antonio García Teijeiro. Na fogueira dos versos.
❦
OS OURIZOS CACHO NON QUEREN ESPIÑAS
Escolma de textos - UNIDADE 4
Estou cos ourizos cacho. Puxen a miña bata de lata e as luvas de aceiro.
Ourizo Cacho e Ouriza Cacha son mozos. Enchéronse de espiñas cando se
abrazaban.
Agora xa non o son. Insúltanse un ó outro.
Quiteilles tódolos pinchos para que non se lastimen. Semellan ratiños rosas.
Fixeron as paces. Bícanse e acaríñanse con tenrura.
119

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
Os outros ourizos tamén queren que os opere e lles deixe o pelico liso; pero son
moitos de máis. Díxenlles que veñan á consulta da miña casa de dous en dous.
Ouriza Cacha e Ourizo Cacho viñeron facerme unha visita. Casaron e teñen
pequenos ourizos rosados e sen espiñas.
Son catorce ourizos. Eles non me coñecen.
–Temos un problema –dime a nai–. o raposo anda tras nós. Antes coas espiñas
non ousaba achegarse porque lle proían no fuciño, pero agora... O moi larpeiro anda a
cantar unha canción polo monte:
120
“Ourizo en coiros,
ourizos bobos.
Este raposo larpeiro
ha de papalos enteiros.”
–E así todo o día –dixo o Ourizo–. Non nos atrevemos a asoma-lo fuciño fóra do tobo.
–De aquí a mañá verei de atopar unha solución –díxenlles–. Agora necesito
pensar...
...Xa pensei.
Enchín un remolque de latas baleiras e adentreime na fraga. Deille cadansúa
armadura de lata ós ourizos núos.
Agora están contentos. O raposo non os traba e eles poden quita-la lata cando
queiran.
Non lles cobrei nada, pois as latas collinas entre o lixo. Regaláronme unha
manchea de castañas.
Os ourizos están contentos porque levan traxes de cores con debuxos de froitas.
O AVÓ É UN CAMPIÓN
❦
Gloria Sánchez. Doutor Rus. (fragmento)
O que máis, o que máis me gusta , é ir co avó ó pavillón. O pavillón é o sitio a
onde van as persoas maiores para facer ximnasia e tamén moitas parvadas, que eu
vinos a todos. Tamén vai outra xente, que se chaman deportistas e iso.
Case tódolos señores e mailas señoras fan a ximnasia moi mal. Cáelle-la pelota
dos xeonllos e andan igual cós monos do zoo, que os hai en Vigo. Pero non están
comendo cacahuetes nin nada.
O avó, como é máis listo, soubo chegarlle coas mans ó chan. Eu tamén sei. Hai
señoras que non saben erguerse soas e ten que lles axuda-la profe.
Eu tamén teño unha profe de ximnasia que é moi boa e moi divertida. Déixanos
quedar sós no patio e pasámolo moi ben. Ás veces eu teño que lle ir correndo buscar un

Escolma de textos - UNIDADE 4
xornal, deses que tamén serven para se-lo váter de Pancho. E iso é ximnasia, que a
profe díxomo.
Logo, mentres ela le, que hai xente que le o xornal, papá tamén; mentres, nós
tirámoslle pedras a un castiñeiro que hai no patio. Non é para pelexar co castiñeiro nin
nada. El non pega. É para que caian as castañas, que son castañas e cómense sen
casca. Nacen dentro dunha pelota redonda que ten moitos pinchos. Esa é a súa barriga
de nacer. Chámanlle ourizo.
O que pasa é que ás veces tamén caen moitas pedras e iso é moi perigoso.
Podes levar un corte na cabeza. E hai cortes que te poden matar aínda que non sexas
vello. Algúns cortes chámanse cortes de dixestión.
A profe do ano pasado era moi aburrida. Ensinábanos xogos, e cando sabiamos
xa non xogabamos. E facíanos leva-los tenis nunha bolsa, anque fosen novos. Como ían
escondidos non chos miraban as amigas das outras clases nin nada.
O meu avó é un campión. Ser campión é ter unha copa que non se pode beber
por ela porque brilla. Está dentro dun armario que ten cristais e vese. Para ser campión
tamén vale ter dúas medallas, que o avó tenas.
Eu sei bailar moi ben. O avó ensinoume dunha maneira guay, guay. Agárrome a
el e súbome ós seus zapatos. Un brazo témolo que ter estarricado e as nosas mans
xuntas. Ás veces dá os pasos tan grandes que me escapa un pé, pero non pasa nada.
Subo outra vez. A mamá, ó mirar para nós, bríllanlle moito os ollos, que iso é
emocionarse.
Bailar é facer ximnasia, que eu seino. Serve para que as señoras gordas e os
señores con barriga se poñan moi guapos. Mamá e máis papá xa son moi guapos por
iso non van a ximnasia.
Pelexar tamén é facer ximnasia. Eu fago moita cando vou para a cama do avó e
me conta contos de medo. E despois teño que agarrarme a el e pícame coas barbas e
pelexamos moito.
UNHA MACANA DE DOTE
Fina Casalderrey. O estanque dos parrulos pobres. (fragmento)
❦
I
Un parque, entre lusco e fusco.
Ceronio, mangallón duns 30 anos, traxe curzado e caravel vermello no ollal, fuma
sentado nun banco. Semella agardar a alguén. Mira con asiduidade cara a un lado.
Consulta o reloxo; érguese, pasea. O traxe resúltalle esguivio. Detense diante do banco,
avisca, fita o reloxo e senta amolado. Cruzan algunhas xentes e óese cada vez máis alto
e intenso o rechouchío dos paxaros, que xa acudiron ós seus niños.
O noso home fíxase nos seus zapatos, moi gastados e abondo emporcallados.
121

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
Comproba que ninguén o ve e, despois de cuspirlles ben, dálles lustre coa manga da
súa chaqueta, mais agora a manchada é a manga. Tira do pano branco, do peto superior
da súa chaqueta, e intenta limpiala con el. Sóase logo o nariz e quédalle o fuciño todo
enlarafuchado.
Percebe algo raro. Abanea a cabeza. Raña unha orella. Sacode de novo a
cabeza. Escaravella no oído e consegue sacar un piollo, dálle noxo, non sabe que facer
con el, ó fin, decide metelo dentro do pano, que garda despois coidadosamente.
Olla con insistencia cara ó lonxe, consulta outra vez a hora e desespera, antes de
que lle dea outra sacudida a cabeza. Furga con enfado no oído e agora, ante a súa
sorpresa, extrae unha bóliña verde. Examínaa con curiosidade, fai ademán de guindala
lonxe, recorda, tira do pano e, cando xa está a pique de gardala nel, decide metela outra
vez no orificio, con grande tino. Non lle entra; empúxaa con forza, xeme, pétalle co puño,
retorce a orella e tapúllaa ben ata que comproba que xa non lle sae.
No mesmo intre en que consulta de novo a hora, óese:
BARTOLO: Chisssst.
(Ceronio olla ó seu arredor e, como non ve a ninguén, pensa que o “chistido” foi
producto do seu oído e preme reiteradas veces nel cun dedo, para comprobalo.)
BARTOLO: ¡Eiiii, Chisssst, chisssst!
(Agora Ceronio decátase de que o ruído non procede do seu interior; olla cara a
todas partes, anícase para comprobar debaixo do banco...)
BARTOLO: ¡Eiiiiii, amigo...!
(Ceronio fica paralizado. Mira logo ó seu arredor con sorpresa e sinálase cun
dedo como preguntando se é el por quen chaman.)
BARTOLO: Si, ti, Ceronio. Ven...
CERONIO: (Unha miga asustado.) ¿Quen é...?
BARTOLO: Un amigo. Non temas...
CERONIO:¿Onde estás...?
(Cun seco estalido, sáelle disparada do seu oído a bóliña verde e vai caer mesmo
detrás dunha mata de plantas.)
BARTOLO: Aquí.
(Ceronio diríxese a onde caeu a bóla e, en efecto, alí atópase frente ó estraño
personaxe: un anano chepudo, con cara de moucho, rabo e patas de porco,
vestido cun traxe que recorda ó de Arlequín. vemos claramente que lle falta unha
orella. Sorrí con franqueza a Ceronio, que semella algo asustado. Os paxaros
deixan de cantar.)
122

Escolma de textos - UNIDADE 4
CERONIO: ¿Quen es...? ¿Unha alma en pena, cristián común ou, como parede,
lampantín cloteiro?
BARTOLO: Sosega... Son un bon amigo que pretende poñer remedio ás túas
desgracias. Chámame... Bartolo.
CERONIO: (Ri.)Entón poderes terás para facer milagres..., Bartolo.
BARTOLO: Abondan para mudar por completo a túa sorte.
(Ceronio dá media volta para se ir.)
CERONIO: Desculpa... teño unha cita...
BARTOLO: Coa túa moza Polita.
CERONIO: (Sorprendido.) Iso non é difícil de adiviñar...
BARTOLO: A mellor solución para ti é casar de contado con ela. Sempre, claro está, que
consigas convencer ós seus pais... Cousa imposíbel nestes momentos.
CERONIO: (Máis interesado.)¿Como sabes...?
BARTOLO: Tamén sei que, mesmo no día de onte, teu pai, canso de manter toda a vida
un lacaceiro, te chimpou fóra da súa casa.
CERONIO: ¡Axiña acadei condición de parado efectivo! Non son culpábel da enorme
insensibilidade que reina nesta cidade; refúgase os poetas, ós artistas...
BARTOLO: Por iso me tés aquí a min, ó teu dispor.
CERONIO: Semella que coñeces ben a miña situación.
BARTOLO: Hai tempo que a veño estudiando. (Entregándolle a bóliña verde.) Isto debe
ser teu... Toma.
(Ceronio recolle á bóla algo avergoñado e gárdaa no peto superior da súa
chaqueta, cabo do pano. Xa non ten présa.)
CERONIO: Gracias...
BARTOLO: ¿É magnética?
CERONIO: Non... É verde...
123

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
BARTOLO: Xa. ¿Contra a otite?
CERONIO: Non, non... Para adorno... Iso é, de adorno...
BARTOLO: Xa...
CERONIO: (Indicando a cicatriz.) ¿Un accidente?
BARTOLO: Un balazo. ¡Zas! Segouma talmente como unha barbeira. Pero o peor foi o
zumbido que me quedou. Mesmo hai días que non me deixa acougar. Tócame diana sete
veces pola noite e tres durante a sesta. Tatararata tataratará. Mesmo é insoportábel.
CERONIO: Curioso, curioso.
BARTOLO: Cando estou no mellor do sono... Tatararata tataratará. A maldita corneta a
zumbarme, e eu a despertar sobresaltado... xa ves que souvenir da guerra de Cuba...
CERONIO: ¿Como...?
BARTOLO: Estiven alí de pistolo... O día peor de todos é o do aniversario do desastre.
Zúmbame a cotío, desde o abrente ata o solpor, o himno ianqui, con todo o instrumental
e en clave de coña, como moqueándose da miña ferida de combate. Mesmo non sei
como non adoezo da cachola. Mais esa é a miña carga e con ela terei que apeitar se,
por un casual, non se desfai o encantamento.
CERONIO: Pero... ¿É posible que ...?
BARTOLO: Nun principio fun escoler; despois, princesa moura, e como tal gardei os
tesouros de Castrolongo uns trescentos vinte anos; máis tarde, cabaleiro templario
durante dous séculos; logo titiriteiro, sabio e, como xa sabes, soldado. Agora levo uns
anos de vagabundo; pero con sorte e un axeitado desenfeitizamento, poderei chagar a
axudante de astronauta, un oficio con moito porvir.
CERONIO: Non che resultará difícil cos teus grandes poderes.
BARTOLO: Os poderes de meu non teñen efecto na miña propia persoa.
CERONIO: ¡Lástima...!
BARTOLO: Si... Prisioneiro son do destino.
CERONIO: ¿E coidas... que comigo poden ser eficaces?
124

BARTOLO: Ben seguro, amigo Ceronio. ¿Estás logo disposto?
CERONIO: É mesmamente tentador...
BARTOLO: ¿Que agardas entón?
Escolma de textos - UNIDADE 4
CERONIO: Non sei... Mais, ¿por que fixaches precisamente en min os teu ollos? Hai
outras moitas xentes que precisan urxente valemento.
BARTOLO: Entre todos fuches elexido. Sempre tiven a certeza de que nos
entenderiamos satisfactoriamente.
CERONIO: ¿E... cal vén sendo o prezo dos teus excepcionais servicios?
BARTOLO: Oh, déixate de cousa tan prosaicamente enoxosa. ¿Quen pensa agora
niso...? Olla para o teu futuro; axiña lograrás casar con Polita, xove, fermosa e única
herdeira dun indiano millonario centos de veces. Terás o seu amor, un importante cargo
nas empresas do pai e maila administración plena e gozosa da súa fortuna nun futuro
non moi lonxano. ¿É que ten prezo tan grande e envexábel bicoca?
CERONIO: Mais eu gustaría de saber...
BARTOLO: ¡Braguetazus plenus, abofé!
CERONIO: Ai... Embárgame a emoción con só pensalo... Sería marabilloso.
BARTOLO: ¡Imaxínate ó catalo! ¡Mel sobre meles!
CERONIO: (Babexando)¿Todo iso acadarei? ¿Todo será meu? ¿Todo para min?
BARTOLO: Todo, todiño, todo. ¿Hai ou non hai trato?
CERONIO: E, entón, haberá...
(Bartolo faille un estraño signo na testa a Ceronio e despois pechan o trato
dándose as mans ó xeito dos antigos romanos)
Euloxio R. Ruibal. Unha macana de dote. (fragmento)
❦
125

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
BELINDA (fragmento)
As bágoas de Belinda brillaban coma os vagalumes de verán na congostra do
souto. Ata o día anterior o seu vivir fora unha sucesión de ilusións, un continuado soñar
sen esperanza, que debuxaba un aceno de ledicia no seu rostro e abrigaba mornamente
o seu corazón. Sabíase querida. Todos pasaban polo muíño do seu pai e aínda que as
cousas de cada un non fosen tan ben como deberan, todos gardaban un sorriso co que
obsequiar a aquela mociña de ollos grandes e negros, que expresaban todo canto a súa
mudez lle impedía dicir.
A súa figura pequena e fráxil, aquel pano de cadriños brancos e negros que
gardaba o seu cabelo, enmarcándolle o rostro enfariñado e transparente, provocaba a
tenrura dos homes e mulleres das aldeas próximas, pero tamén era posible que aquela
inocencia provocase o desexo irresistible de facer mal.
Algo así debeu acontecer co home que se achegou ó muíño aquela tarde de
domingo na que non se movía a roda. A porta estaba aberta e el asomou cara a dentro,
deixando o macuto entre a herba e escudriñando nos recunchos cos seus ollos febrís.
O interior escureceu cando o seu corpo ocupou o limiar e Belinda, de costas, volveuse
cara el cun sorriso prendido nos seus labios.
Ela nunca desconfiara de ninguén. Sabíase querida, protexida por un sentimento
colectivo que sempre a protexera do mal. O home pediu auga, e ela abriu aínda máis o
seu sorriso, quizais para indicarlle que non o podía entender. ¿Cando sentiu el o golpear
do desexo que se lle veu por dentro?, ¿foi ó descubri-lo seu rostro e os seus brazos
cubertos polo po da muiñada?, ¿foi cando advertiu que ela era un ser vulnerable e sen
defensa?
Belinda sabía ler nos labios dos homes, pero non no fondo dos seus corazóns.
Por iso indicou o sombrizo lugar no que o seu pai deixaba o porrón e proseguiu co seu
traballo, mentres el bebía con cobiza e imaxinaba como roubar unha ilusión.
126
Francisco X. Fernández Naval. “Belinda” en Narradores de cine.
❦
A MIÑA INFANCIA NA TABERNA DA DISPUTA
A Disputa era o nome da taberna do meu pai, situada nas proximidades da cidade de
Pontevedra, no vello camiño que leva a ela desde Santiago de Compostela. Desde a
taberna nin sequera se albiscaban as últimas casas rurais, xa cercanas ó Burgo,
esparexidas pola estrada, e en realidade só se entrevía algunha das pequenas aldeas
máis achegadas á cidade, pero adiviñábase a presencia desta polo frecuente paso de
coches, dilixencias con pasaxeiros e carros con mercadorías, ademais dos correos reais
a cabalo e dos variados viaxeiros que acostumaban parar na nosa casa a tomar un grolo
ou un descanso. Pontevedra non distaría media hora co cabalo ó paso, e nos días en

Escolma de textos - UNIDADE 4
que sopraba o vento desde o sur podíanse oír sen moito esforzo as campás da Peregrina
e de Santa María chamando a misa ou tocando a morto desde a outra beira do Lérez.
A Disputa, un casarón vello e escanastrado, de grandes cachotes de granito e
planta rectangular, coa maior parte dos cuartos baleiros e estragados, erguíase sobre
un pequeno outeiro desde o que se divisaban os bosques tupidos que se estendían terra
a dentro, os escarpados picos do Castrove e do Acival, algúns anacos da estrada nas
chairas e, forzando a vista, as rompentes brancas contra a afastada costa nos días máis
claros do ano. O aire da ría penetraba ata nós, enferruxaba gonzos, armelas e
picaportes, humedecía as sabas e os vestidos, botaba a perder os chourizos e os
xamóns e relaba portas e fiestras, obrigándonos a pintalas todos os anos e a lucir e
calear moitas veces as paredes. Maldicía meu pai, nas agres tardes de inverno nas que
a penas entraban clientes, o xudeu que lla vendera e a mala hora na que se lle ocorrera
meterse naquel oficio. Sentaba entón nunha das mesas, cunha botella de augardente e
unha cunca, e de nada servían as miñas lágrimas e a desesperación da miña nai. Grolo
vai grolo vén, despachaba a chisca, poñéndose cada vez de peor humor, ata que
remataba a botella ó mesmo tempo que o día e marchaba vencido a se estomballar no
leito.
Meu pai era un home violento e de man lixeira, que me zorregaba cada vez que
eu facía algunha trasnada ou algo que a el llo parecía, ou sinxelamente cando tiña algún
tropezo ou algunha cousa non lle saía ó seu gusto. Só me valían nesas ocasións os
auxilios da miña mai, que corría a interpoñerse entre nós e lle recriminaba o seu
comportamento. Unha soa palabra dela bastaba para calmalo. Tornábase daquela
melancólico, escurecíanselle os ollos e rosmaba para si, apartándose de todos, tal vez
arrepentido de terme levantado a man. Polo demais, non podo dicir que non me quixese.
Era descoidado nos seus afectos e case non me prestaba atención, pero preocupábase
pola miña roupa e a miña comida, tratábame case como a un igual e unha certa
camaradería foi afirmándose entre nós co paso dos anos. Desde pequeno acostumoume
a ir cazar con el nos montes próximos e a vagar polos arredores, deixando a miña mai
ó coidado da cantina. A cambio, tiven que me facer home desde moi novo e axudar nas
ocupacións da taberna, que tamén servía de pousada cando alguén o requiría, e así
habitueime a servir xerras de viño e perdices estufadas, liscas de touciño fritidas, pratos
de caldo e botellas de augardente, a limpar as mesas, a usar a vasoira, a catar o viño
que nos ofrecían os arrieiros, a munxir a vaca, a metela e sacala das cortes, a alindala
nuns prados próximos, a rozar os toxos e botarlle o estrume, a limpar as cortes, a cebar
os porcos e a gardalos nun soutiño que posuïamos, case a carón da Disputa, a axudar
na matanza, e, nos últimos tempos, coa miña mai enferma e o meu pai completamente
vencido, a aviar os cuartos, a fregar, coser a roupa e facer a comida. Tamén aprendín a
relear e a tratar cos clientes difíciles. O que non aprendín foi a ler e a escribir, aínda que
se comentaba, e despois souben que era certo, que meu pai era de xente fidalga e fillo
dun escribán, e no seu dormitorio gardaba unha Biblia e dous libros de Medicina, que
pretendía seren un recordo da súa época de estudiante na Universidade. Pero non se
molestou en aprenderme tan insignificante habelencia nin permitiu tampouco que a miña
mai me mandase a unha escola, seguramente porque carecía de medios para lle pagar
127

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
a un mestre e porque ademais non quería desprazarse ata Pontevedra cada día. Se
podo agora escribir estas memorias, a petición dos meus parentes e dos meus amigos,
é porque a sorte me axudou e porque un anxo se preocupou de me dar a coñecer as
letras.
Xosé Miranda. Morning Star. (fragmento)
❦
Á DE MOSCA
Unha vez fracasado o tejerazo, o problema é que dentro da Casa, os afectos ao
golpe, querían vinganza. E o Vello viuse obrigado a mantelos controlados, e mesmo a
montar unha traca que convencera da súa fidelidade aos epígonos de Franco e que
calmara a súa sede de vinganza. Habíaos que pedían o sangue dos traidores, e para
eles os traidores eran todos os fulanos con galóns que non se mollaran en favor dos
golpistas. O Vello non podía permitilo, pero tampouco podía detelos. Así que decidiu
edulcorar a vendetta.
Naquela época, en Castellana 5 había xa unha serie de xente traballando á marxe
dos militares máis reaccionarios, montando unha intelixencia paralela que non permitira
repetir algo como o ocorrido o 23. Todos os de dentro percibiamos que a Casa estaba
dividida por un muro invisible, pero contra o que se tropezaba igual. O Vello sabía, entre
outras curiosidades, que a xente de Alias Menguele, a facción democrática da Casa,
posuía mesmo varias sedes, pisos francos dos que a facción fachófila non tiña nin
noticia. Voar os pisos e dar un susto aos novos contentaría aos malos e non lles faría
demasiado dano aos bos. Foi o plan do Vello. E non lle resultou difícil obrigar a que unha
das persoas responsables do mantemento desas sedes medio-clandestinas se puxera
en contacto con el. Esa persoa era Ofelia. O plan primeiro do Vello era marcala el
mesmo, deitarse con ela se podía, e averiguar onde estaban os cinco pisos francos de
Madrid. Pero entón aparecín eu, e o Vello decatouse de que se me utilizaba a min, que
non sabía nada, a operación tería menos posibilidades de ser descuberta. Así que
esperou a que o meu con Ofelia prosperara, e cando pensou que a relación estaba
madura chamoume por teléfono.
–Ola, Carlos. ¿Estás só?
–Si –mentín; Ofelia estaba na cociña, preparando a cea.
–Non xogues, fillo.
–Vale, vale. Non estou só –admitín.
–¿Quen está contigo?
–Xa sabes quen está comigo –empezaba a cabrearme, coma sempre.
–¿Podes saír?
–¿Agora? Non. Imos cear.
–Temos que vernos –dixo ao cabo duns segundos.
–¿Para?
–Non podo dicircho por teléfono. ¿Poderías saír a iso da unha?
–Si, se é importante.
128

Escolma de textos - UNIDADE 4
–É importante. Ven ata o Chef –era un restaurante íntimo que había perto de
Esparteros–. E, por favor, non lle digas a Ofelia que vas estar comigo. ¿De acordo?
Aquilo preocupoume. Nunca vira ao Vello con tantas présas. Era tranquilo ata a
desesperación. Ademais, lembrei de contado o que Ofelia dixera a primeira noite sobre
o Vello e sobre min, sobre se estabamos ou non implicados no mogollón do 23. Ofelia
non tragou a desculpa que lle puxen para desaparecer ás doce e media e deixala soa
no meu apartamento, pero achantou seguramente pensando que a miña saída tería que
ver co curro. Para reforzar a súa intuición, collín a Leica.
Cando cheguei ao Chef, xa estaba pechado, pero quedaba xente dentro. Era un
restaurante pequeno e coa cociña á vista que levaba un matrimonio de galegos. As
mesas lucían inevitables manteis de cadros vermellos, e as paredes estaban decoradas
con motivos e paisaxes de Galicia á acuarela. Estábase quente, ben, e era íntimo. O
Vello agardaba nunha mesa esquinada, xunto á fiestra. Como sempre que pasaba algo
grave, o seu rostro non delataba nin o máis mínimo grao de preocupación.
–Toma unha copa –dixo cando sentei, e ergueu a man para chamar ao dono e
pedirlle un par de coñacs de marca. Estivo sorrindo cara a todos e a todo ata que o
camareiro serviu as copas e marchou.
–¿Que é o que pasa? –pregunteille.
O Vello non respondeu, limitouse a deixar que o seu sorriso devecera e a mirarme
aos ollos.
–¿É Ofelia? –el pedírame que non lle dixera nada, así que era obvio.
O Vello asentiu coa cabeza antes de falar.
–Xa supuxen que sospeitarías algo raro, pasando tanto tempo con ela.
–¿Que é iso tan raro?
–¿Non o sabes? –levantou as cellas.
–Non, non sei nada.
–¿Nunca falades do curro?
–Veña, papá. Déixate de rodeos. ¿Que pasa?
Fixo tempo. Acendeu un cigarro puro e colocou coidadosamente a cunca baleira
do café nunha esquina da mesa, como se molestara.
–Ofelia está vendendo información –dixo.
–¿A quen?
–Non é demasiado grave. A cúpula do PSOE sabe que axiña entrarán en Moncloa
e quere saber como funcionamos dentro.
Era perfectamente crible, e eu crino. Ofelia sería capaz diso e de máis.
–Ofelia non está vendendo esa información –engadín–. Está regalándoa.
–Non podemos permitilo. Hai cousas que pasan aí dentro que non deben saber
nin os sociatas nin ninguén. Sabes a que me refiro. É perigoso para todos.
–¿Como o soubestes?
Ergueu os ombros. Iso non importaba. Polo menos, a min non tiña que
importarme.
–¿Que queres de min?
–Que a marques.
129

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
–Non podo ser a súa sombra polo día e follar con ela pola noite –respondín–.
Manda a outro.
–Ti verás. Pero sabes que as cousas están chungas, e que meterse nun marrón
como no que está Ofelia pode ser perigoso nestes tempos. Eu quería que o fixeras ti
porque quero arranxar isto en familia, nunca mellor dito –sorriu–. Mentres menos xente
o saiba, mellor.
Era un argumento poderoso. Sobre todo para un fulano que durmía cada noite
con Ofelia e que seguramente estaba namorado. Aceptei. [...]
130
❦
Aníbal Malvar. Á de mosca. (fragmento)

UNIDADE 4. A Idade Media.
Bailemos nós ja todas tres, ai amigas,
so aquestas avelaneiras frolidas
e quen for velida, como nós, velidas,
se amigo amar,
so aquestas avelaneiras frolidas
verrá bailar.
Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas,
so aqueste ramo destas avelanas
e quen for louçana, como nós, louçanas
se amigo amar,
so aqueste ramo destas avelanas
verrá bailar.
Por Deus, ai amigas, mentr’al non fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos
e quen ben parecer, como nós parecemos,
se amigo amar,
so aqueste ramo so’l que nós bailemos
verrá bailar.
Airas Núnez
❦
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Afonso X
❦
131

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
132
Vaiamos, irmana, vaiamos dormir
nas ribas do lago, u eu andar vi
a las aves, meu amigo.
Vaiamos, irmana, vaiamos folgar
nas ribas do lago, u eu vi andar
a las aves, meu amigo.
Enas ribas do lago, u eu andar vi,
seu arco na mão as aves ferir,
a las aves, meu amigo.
Enas ribas do lago, u eu vi andar,
seu arco na mão a las aves tirar,
a las aves, meu amigo.
Seu arco na mão as aves ferir,
e las que cantanvan leixá-las guarir,
a las aves, meu amigo.
Seu arco na mão a las aves tirar,
e las que cantavan non nas quer matar,
a las aves, meu amigo.
❦
Amei-vos sempr’, amigo,
e fiz-vos lealdade;
se preguntar quiserdes,
en vossa puridade
saberedes, amigo,
que vos digo verdade;
ou se falar houverdes
con algún maldizente
e vos quiser, amigo,
fazer al entendente,
dizede-lhi que mente,
dizede-lhi que mente.
❦
Fernando Esquío
Xoán Airas

Quantas sabedes amar amigo
treides comig’a lo mar de Vigo
e banhar-nos-emos nas ondas.
Quantas sabedes amar amado
treides comig’a lo mar levado
e banhar-nos-emos nas ondas.
Treides comig’a lo mar de Vigo
e veeremo-lo meu amigo
e banhar-nos-emos nas ondas.
Treides comig’a lo mar levado
e veeremo-lo meu amado
e banhar-nos-emos nas ondas.
❦
Martín Códax
Sedia-m’eu na ermida de San Simión
e cercaron-mi as ondas, que grandes son.
Eu atendend’o meu amigo. E verrá?
Estando na ermida ant’o altar,
cercaron-mi as ondas grandes do mar.
Eu atendend’o meu amigo. E verrá?
E cercaron-mi as ondas, que grandes son:
non hei i barqueiro, nen remador.
Eu atendend’o meu amigo. E verrá?
E cercaron-mi as ondas do alto mar:
non hei i barqueiro, nen sei remar.
E atendend’o meu amigo. E verrá?
Non hei i barqueiro, nen remador:
morrerei eu fremosa no mar maior.
Eu atendend’o meu amigo. E verrá?
Non hei i barqueiro, nen sei remar:
morrerei fremosa, no alto mar.
Eu atendend’o meu amigo. E verrá?
Mendinho
Escolma de textos - UNIDADE 4
133

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
134
Amigos, nom poss’eu negar
a gram coita que d’amor hei,
ca me vejo sandeu andar,
e com sandece o direi:
os olhos verdes que eu vi
me fazem ora andar assi.
Pero quem quer x’entenderá
aquestes olhos quaes som,
e dest’alguém se queixará
mais eu jaquer moira, quer nom:
os olhos verdes que eu vi
me fazem ora andar assi.
Pero nom devia a perder
home que ja o sém nom ha
de com sandece rem dizer,
e com sandece digu’eu ja:
os olhos verdes que eu vi
me fazem ora andar assi.
❦
Xoán García de Guilhade
Quantos hoj’andam eno mar aqui
cuidam que coita no mundo nom ha
senom do mar, nem ham outro mal ja;
mais d’outra guisa contece hoje a mi:
coita d’amor me faz escaecer
a mui gram coita do mar, e teer
pola maior coita de quantas som
coita d’amor, a que’na Deus quer dar.
E é gram coita de mort’a do mar,
mais nom é tal; e por esta razom
coita d’amor me faz escaecer
a mui gram coita do mar, e teer
pola maior coita, per boa fe,
de quantas forom, nem som, nem serám.
E estes outros que amor nom ham,
dizem que nom; mais eu direi qual é:
coita d’amor me faz escaecer
a mui gram coita do mar, e teer

por maior coita a que faz perder
coita do mar, que faz muitos morrer!
❦
Non quer’eu donzela fea
que ant’a mia porta pea.
Non quer’eu donzela fea
e negra come carvón,
que ant’a mia porta pea
nen faça come sisón.
Non quer’eu donzela fea
que ant’a mia porta pea.
Non quer’eu donzela fea
e velosa come can,
que ant’a mia porta pea
nen faça come alermã.
Non quer’eu donzela fea
que ant’a mia porta pea.
Non quer’eu donzela fea
que ha brancos cos cabelos,
que ant’a mia porta pea
nen faça come camelos.
Non quer’eu donzela fea
que ant’a mia porta pea.
Non quer’eu donzela fea,
velha de maa coor,
que ant’a mia porta pea
nen me faça i peior
Non quer’eu donzela fea
que ant’a mia porta pea.
❦
Paio Gómez Charinho
Afonso X
Escolma de textos - UNIDADE 4
135

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
136
Don Beeito, home duro,
foi beijar pelo obscuro
a mia senhor.
Come home aventurado,
foi beijar pelo furado
a mia senhor.
Vedes que gran desventura:
beijou pela fendedura
a mia senhor!
Vedes que moi grand’achaco:
foi beijar polo buraco
a mia senhor!
❦
Xoán Airas
Ai, dona fea, foste-vos queixar
que vos nunca louvo en meu cantar;
mais ora quero fazer un cantar
en que vos loarei toda vía;
e vedes como vos quero loar:
dona fea, velha e sandía!
Dona fea, se Deus mi pardón,
pois havedes atán gran coraçón
que vos eu loe, en esta razón
vos quero ja loar toda vía;
e vedes qual será a loaçón:
dona fea, velha e sandía!
Dona fea, nunca vos eu loei
en meu trobar, pero muito trobei;
mais ora ja un bon cantar farei,
en qeu vos loarei toda vía;
e direi-vos como vos loarei:
dona fea, velha e sandía!
❦
Xoán García de Guilhade

Foi un día Lopo jograr
a cas dun infançón cantar,
e mandou-lh’ele por don dar
tres couces na garganta;
e fui-lh’escass’, a meu cuidar,
segundo com’el canta.
Escasso foi o infançón
en seus couces partir entón,
ca non deu a Lopo, entón,
máis de tres na garganta;
e máis merece o jograrón,
segundo com’el canta.
❦
Martín Soárez
Un infançón mi ha convidado
que seja seu jantar loado
par mí, mais eu non o hei guisado;
e direi-vos por que mi avén:
ca ja des antan’hei jurado
que nunca diga de mal ben.
Diss’el, poi-lo jantar foi dado:
«Load’este jantar honrado!».
Dix’eu: «Faria-o de grado,
mais jurei antan’en Jaén,
na hoste, quando fui cruzado,
que nunca diga de mal ben».
❦
Núñez
María Balteira, por que jogades
os dados, pois a eles descreedes?
as novas vos direi, que sabiades:
con quantos vos conhocen vos perdedes,
ca vos direi que lhis ouço dizer:
que vós non devedes a descreer,
pois dona sodes e jogar queredes.
Escolma de textos - UNIDADE 4
137

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
LIBROS DE LIÑAXES
E, se vos daquesto non castigades,
nulh’home non sei con que ben estedes,
pero mui boas maneiras hajades,
pois daquesto tan gran prazer havedes
de descreerdes; e direi-vos al:
se vo-lo oír, terrá-vo-lo a mal
bon home, e nunca con el jogaredes.
E nunca vós, dona, per mi creades,
per este descreer que vós fazedes,
se en gran vergonha pois non entrades
alga vez con tal hom’e marredes:
ca sonharedes nos dados entón,
e se descreerdes, se Deus mi perdón,
per sonho, mui gran vergonça haveredes.
❦
O NACEMENTO DO REI ARTUR
Pero García Burgalés
De Uterpandragón, irmão de rei Aurelius, e como foi alevantado por rei, e do que lhe
aqueceu.
Despois que foi morto Aurelius, chegaron-se os ricos home ~ es da terra e fezeron o outro
irmão Uterpandragón rei. E foi mui boo rei e dereito, e conquereu todos seus emigos.
E u ~ u día teve corte, e foron i todos seus ricos home ~ es con sas molheres. E veo i u ~ u
conde de Cornoalha, e trouve i sa molher, que havía nome Igerna, e veo mui ben afeitada
e mui ricamente aparelhada; e ela era a máis fermosa molher de toda a terra. E quando
veeron aa mesa u se assentou el-rei a comer, oolhou-a el-rei e non pode máis comer, tanto
se pagou dela; e non fazía al senón oolhá-la dos olhos. E pensou en seu coraçón que se
con ela non jouvesse, que morrería. Este conde seu marido soube-o e levantou-se da
mesa con sa molher e foi-se pera u ~ u seu castelo que havía nome Tinteol.
E el-rei foi-o a cercar con toda sa hoste; e enviou por Merlín, e veo a ele por seu
conselho. E tanto fez e tanto baratou, que morreu aquele conde, e houve el-rei por molher
a esta dona, e houve dela u ~ u filho que houve nome Artur, o que disseron Artur de
Bretanha, onde ouvistes falar que foi mui boo. Despois houve Uterpandragón u ~ a filha desta
dona, que houve nome Helena, e foi molher d’el-rei Loth de Leonís; e houve dela u ~ u filho
que houve nome Galván, que foi dos boos cavaleiros do mundo.
❦
138

CRÓNICA TROIANA
A MORTE DE PARIS
358. Como Paris foi soterrado e do doo que por el fezeron
Escolma de textos - UNIDADE 4
E conta a estoria que Paris foi soterrado e ~ no templo de Juno, tan honradament que nunca
o máis fui filho de rei, ca alí foron ajuntados tódoslos arcibispos e bispos e abades e toda
a clerizía de súa lee por fazer sobr’el seus oficios e dizer súas orações. E o doo que sobr’el
fazían troiaos era u ~ a gran maravilha de contar.
E el-rei Príamo, seu padre, havía del tan gran coita e fazía por el tan gran doo que
maior non podía. Mais e ~ no mundo non vive quen podesse contar a ravia e a coita e o pesar
da reínha, súa madre, ca torcía as mãos e amortecía-se moitas vezes, e quiría-se leixar
morrer con pesar, e o coraçón se lhe quiría partir e braadava e dava tan grandes vozes que
esto era u ~ a gran maravilha. E quen a vía ben podería dizer que ela fazía doo de madre.
Demais, Polidamas e Eneas e tódoslos outros da cidade e estraios eran tan
coitados e fazían tan gran doo que non ha home que o contar podesse. E diz o conto
que, des que a cidade fiu cercada, nunca sobre cavaleiro fui feito tan gran doo, pero que
muitos foron i mortos.
A DEMANDA DO SANTO GRAAL
648. [Como el-rei fazía gran doo per morte de seus sobrinhos]
❦
Desto fez el-rei sas cartas e enviou a tódolos portos de Logres que nengu ~ u non fosse
ousado que passasse Lançarot nen homen de sa companha. E, pois enviou os
mandadeiros, tornou-se u o desbarato fora e viu Agravaín, seu sobrinho, que Lançarot
matara. E tiínha o traçón da lança en meo do peito, que o ferro parecía da outra parte. E
houve tan gran pesar que se non pode teer na sela e caeu sobre el esmorido; e jouve i
gran peça. E quando acordou que pode falar, disse:
−¡Ai, bõo sobrinho!, mortalmente vos desamava o que vos este colpe deu. E gran
coita meteu no meu coraçón o que tal cavaleiro tolheu de meu linhagen.
E, pois esto disse, tolhé-lhi o elmo da cabeça e beijou-lhe os olhos e a boca. Dis i
feze-o levar aa cidade. E pois andou tódolos outros e achou Guerrees, que Boorz matara,
e tiínha u ~ a lançada per meo do peito. Alí veriades el-rei doo fazer e bater as palmas e dizer
que muito vivera quando el vía a morte dos homens do mundo que ele mais amava e que
tal pesar én vía. E pois fez levar Guerrees en seu escudo. E andou catando os outros; e
catou a seestro e viu Gaariet, que Lançarot matara; e este era o sobrinho que el máis
amava, fóra Galván. E, quando el viu aquel que tanto amava, non se acostou doo que dos
outros houvesse a doo deste. Entón foi a el e abraçou-o e caeu esmorido sobr’el, que os
que estavan no logar cuidavan que era morto. E pois jouve assí, que andaron u ~ a mea
légoa, acordou e disse:
139

A COMUNICACIÓN LITERARIA - Anexo
−¡Ai, morte!, que me tardas, ca ja me semelha que viví muito. ¡Ai, Gaariet, meu
sobrinho!, se eu hei a morrer con doo, morrerei con doo de ti, ca nunca vi morte con que
me tanto muito pesasse. ¡Ai, bõo sobrinho e bõo amigo!, en mal ponto foi feita aquela
espada que te assí achagou e ?maldito seja o braço que tal colpe deu, ca mal confundeu
min e toda minha linhagen!
Dis i beijou-lhi os olhos e a boca e o rosto, assí sanguentado como era; e fez tal doo
ca todos o amavan e o prezavan; tanto era bõo cavaleiro e bõo paação.
CORÓNICA DE SANTA MARÍA DE IRIA
ALMANZOR EN COMPOSTELA
❦
E este tempo o conde don Roi Vazques, padre de dito obisop don Paio, con outros
cavaleiros e cónsules tratou co o duque Almeçor, que era grande senhor dos Esmaelitas,
escripvindo-lhe como era morto rei Renamiro. E Almençor carteou-se con el-rei Veremundo
e con o dito conde don Rodrigo; e disso-lhes se con súa ajuda podessen cobrar o reino,
que lhes darían gran multitúe de pagaos e moitas joias e riquezas. E eles ajudaro-no.
E entrou o reino or estas partes de Galiza. E entrou aa eglesia de Santiago e
destroeu moitas das paredes da eglesia, salvo o altar e o Santo Sepulcro do glorioso
Apóstolo. E fezo outras muitas suzidades e vilezas ena eglesia de Santiago.
E entón o senhor Santiago lançou enos mouros tanta desintería e menaçón que os
máis e melhores que viínhan con el-rei Almençor morreron maa morte sopitania de
menaçón. E quando Almeçor veu tanto mal, preguntou cuja era aquela casa e aquel lugar
en que lhe assí morreran quantos consigo tragía. E disseron-lhe que era do Apóstolo
Santiago, discípulo de Jesucristo, filho da virgeen María, que jazía sepultado.
E quando Almeçor esto oieu, con gran temor fogeu dende e foi-se con alguuns
poucos que lhe ficaran. E indose, súbito lhe veeo u ~ a gran dolor e a cerca de Medinaceli
morreu maa morte sopitania, onde é sepultado eno seo de Mafomete.
E despois el-rei Veremundo veeo aa eglesia de Santiago e veeo con el o bispo don
Pedro; e reparou moi ben a dita eglesia e cibdade. E, todo assí moi ben reparado, morreu
o bispo don Pedro.
❦
MIRAGRES DE SANTIAGO
Miragre de Santiago scripto por Papa Calisto: “Guillelme e o conde”
U ~ u cavaleiro, que havía nome Guilhelme, havía guerra con u ~ u conde que chaman de Fonte
Calcar; e o cavaleiro buscou gente e entrou en súa batalha con o conde; e mingou-lhe a
gente e, fogindo, prenderon-no e trouxeron-no ante o conde. E o conde mandó-o logo
degolar, e o cavaleiro começou logo a chamar a moi gran voz:
140

Escolma de textos - UNIDADE 4
−Santiago Apóstolo, que por mandado de Herodes fuste degolado con espada en
Jerusalén, ajuda-me a livrar-me deste perigo.
E entón aquel que o havía de matar dou-lhe tres feridas na garganta con a espada,
e non lhe empeeceu nen pareceu en el sinal de firida. E des que viu que lhe non podía
empeecer con o agume, volveu a ponta da espada e dou-lhe con ela porlo ventre, e assí
o gardou Santiago que sol a firida non na senteu nen lhe empeeceu.
E o conde, quando viu esto, e os outros que i eran, maravilharon-se moito, e mandóo
meter e ~ n prijón en u ~ u seu castelo. E en outro día, quando se começou a manha ~ a, seendo
o cavaleiro con grandes sospiros pedindo merced a Santiago, e o Apóstolo, comprido de
misericordia, parou-se ant’el e disso-lhe:
−Aque aquí o que tu chamasche.
E entón encheu-se a casa de moi boo odor e de gran claridade, assí que tódolos
cavaleiros e outros que jazían dentro coidavan que eran e ~ na igleja do Paraíso. E Santiago,
en aquela craridade, tomó-o porla mao ante todos e levó-o atá a postromeira porta do
castelo; e as gardas ficaron assí como cegos, e abriu as portas e levó-o consigo atá u ~ a
media légoa do castelo.
E o cavaleiro, por seu amor, foi logo en romaría a súa igleja, chegou i e ~ no día que
lhe fazen a festa da trasladaçón, e contou todo aquesto como vos havemos dito, con gran
prazer dando loores a Santiago.
❦
141