Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

More documents

Recommendations

Info

kjelda, nr. 2 – 2009, årgang 18 Skadeverknadene alkoholen hadde på heim og barn fekk stor merksemd mot slutten av 1800-talet og byrjinga av 1900-talet. Illustrasjonen er henta frå Norsk Barnehjelpstidende frå 1907. kvalifikasjonar og interesser for å gå inn i arbeidet med å fremje edruskapen i kommunen. Råd og hjelp Når det gjaldt punkt 1, så kunne nemnda gripe inn mot ein person viss vedkommande sjølv meldte seg, eller dei kunne gripe inn etter initiativ frå ektefelle eller slektningar. Prest eller lege kunne også ta kontakt på vegne av dei pårørande. Elles kunne initiativet komme frå til dømes verjeråd, fattigstyre eller politi. Det vart etablert eit nett med informasjonskanalar mellom lokalsamfunn og nemnd. På bakgrunn av informasjonen nemnda fekk, skulle dei gjere undersøkingar og setje inn tiltak. Frå edruskapsnemndene i fylket vart det i 1949 meldt at 16 av dei 23 nemndene som hadde levert årsmelding, hadde teke imot melding om alkoholmisbruk. Av desse var tre meldingar frå huslydar, 1 frå lege, 86 frå politi, og fem personar hadde nemnder sjølv teke seg av. Berre ei nemnd melde om ein som var innlagd på kurheim. Frå edruskapsnemnda i ein av kystkommunane i Sogn og Fjordane fann eg følgjande døme på korleis edruskapsnemndene kunne gå fram om dei fekk melding om alkoholmisbruk: ”Kona åt NN har klaga til dr. NN nokre gonger over at mannen hennar drikk så mykje at ho og heile den stor huslyden - 18 minst seks born - lid vondt av den grunn. Ho uttala seg omlag soleis til formannen i nemndi: ’der ingen som kan setja seg inn i korleis eg har hatt det’. Kona åt NN er eit dugande og likande menneske med godt omdøme, og etter det kjennskap nemndi har til henne, er det uråd å tru at ho ville ha kome med dette klagemålet utan tvingande og sers sterke grunnar. NN er av yrke førar for ein større motorbåt som går i fraktfart på Bergen, han har eit svert ansvarsfullt arbeid, og det er klårt at det er eit arbeid som set store krav til sin mann og serleg at han ikkje misbrukar alkohol. Nemndi finn etter dette å måtte gjere dette vedtaket: Nemndi bed til a/s Vinmonopolet i Bergen om å stogga alt sal av spiritiosa til motorbåtførar NN, minstfald? for ei tid av 3 år”. Å hindre tilgang til alkohol var altså første steg. Den omtalte mannen klaga til nemnda og fekk følgjande svar: ”Då sjølve vedtaket har havt den uskurden det har havt på tilhøva i heimen, finn vi å kunne gå med på å råde til at NN alt no får retten att så han får høve å vise at han kan eige retten utan å misbruke han. Men han vart gjort kjend med at han måtte halde seg unna misbruk i framtida”. Om ikkje den drikkfeldige innretta seg, måtte nemnda "ta dei steg som lov og tilhøve tilseier". Kva ”steg” det kunne vere snakk om finn vi døme på i ei anna sak frå same kommune: "Då edruskapsnemnda bad stogge alt sal til NN i tre år, var vi samstundes tenkt på å få han til friviljugt å reise på kuranstalt. Då dette ikkje var, sa vi frå at kunne han ikkje halde seg frå misbruk av alkohol, vart det tvangsinnlegging". Nemnda skulle altså i første omgang leggje opp til samarbeid og frivilje i behandlingstiltaka, men riset bak spegelen var heile tida tvangsinnlegging. Slutt på bruk av tvang Edruskapsloven, med etableringa av edruskapsnemnder, vart til som eit resultat av ein mislukka forbodspolitikk og ein erkjenning av at straff ikkje var noko eigna middel til å hindre alkoholmisbruk. Men trusselen om bruk av tvang var felles for alle tiltaka mot alkoholmisbrukaren. Bak denne trusselen låg ei grunnleggjande forståing av misbrukaren som ein person som trengde vern mot seg sjølv. På 1960-talet byrja ein for alvor å setje spørsmål ved bruken av tvang, og i 1970 forsvann tvangsparagrafen i lausgjengarlova. Det vart slutt på umyndiggjeringa av alkoholmisbrukaren, og alkoholistomsorga vart integrert i helse-, trygde og sosialapparatet. Kjelder: - Kommunale arkiv: korrespondanse/saksarkiv og møtebøker frå edruskapsnemnder - Edruelighetsnemndene i 1950 – sammendrag av årsmeldingane - Norges offisielle statistikk, Sundhetstilstanden og medisinalforholdene, årgang 67 og 69 Litteratur: - Fuglum, P. (1995), Brennevinsforbudet i Norge. Trondheim - Løvsland, A (1979), "Det gjelder nå at kjerring og onger får fred": edruskapsloven av 1932 - Schrumpf, E. (2003), "Berus eder!": norske drikkekulturer i de siste 200 år. Oslo blir til. Oslo - Ulvund, F. (2003),"det frygtelige krigsskib" - utforming, iverksetjing og virkemåte til lausgjengarlova av 31. mai 1900, Bergen. Henta frå www.bora.uib.no 14.05.2009 Ei av arbeidsoppgåvene for edruskapsnemndene var å fremje undervisning og opplysingsverksemd om alkoholspørsmålet i skulane. Her ser vi omslaget på ein brosjyre som vart brukt i skulen på 1950-talet.
Årdal kommune 150 år Utover i 1850-åra tok einskilde i Årdal til å lufta tanken om at Årdal burde få status som sjølvstendig kommune. I 1837 vart lovene om formannskap på landet og i byane vedtekne, men den gongen vart Årdal del av Lærdal kommune. Det var prestegjeldsgrensene som låg til grunn for inndelinga, og Årdal sokn hadde i fleire hundre år vore del av Lærdal prestegjeld. 26. april 1859 sende formennene og representantane frå Årdal ei grunngjeven føreteljing til futen i Sogn om å verta utskild i 'geistlig som verdslig henseende'. Dei bad futen, som eit første steg i denne lei, om å syta for ei avrøysting i saka på det første sommartinget for Årdal tinglag. Røystingi vart halden 28. mai, og 21 av dei 29 røysteføre møtte. Alle frammøtte røysta for søknad om serskilt kommunestyre for Årdal. Futen rådde så til at talet på formenn vart sett til 3, og at dei kunne byrja verksemda si 1. januar 1860. Fylkesmann Aubert skreiv 7. september at han ikkje såg noko til hinder for det. Tanken om Årdal som eigen kommune var visseleg ikkje ny den gongen kravet vart reist skriftleg, men først då hadde han vokse til eit folkekrav som gjorde tida mogen til å realisera han. Tre representantar og ein formann vart valde 17. oktober 1859 ved utfyllande val, og 14. november same år vart det fyrste møtet i Årdal heradsstyre halde. Endre I. Offerdal vart vald til fyrste ordføraren og Erik E. Offerdal til varaordførar. Endre Offerdal hadde gjort det meste av arbeidet for at Årdal skulle bli eigen kommune, og han har hovudæra for utskiljinga. Det var difor naturleg at han vart vald til fyrste ordføraren. Heradsstyret hadde ikkje møtebok i fyrste møtet sitt, men hadde skaffa seg det til møtet 20. februar 1860. Dette blir dermed rekna som startdatoen for den nye kommunen. Sjølv om Årdal var vorten eigen kommune, hadde ikkje bygda vorte eige prestegjeld, men den saka vart ordna ved kgl. res. 4. oktober 1862, og 11. april 1863 vart den fyrste presten etter reformasjonen utnemnd i Årdal. Folketalet var kring 1700 i 1860. Den store utvandringa til Amerika reduserte folketalet til 1299 i 1900. Seinare vaks det jamt til 2182 like etter andre verdskrigen. Med ny industri i bygda kjelda, nr. 2 – 2009, årgang 18 Av Oddvar Natvik Endre I. Offerdal (1832 - 1919) vart fyrste ordføraren i den nye Årdal kommune, berre 28 år gamal. Han var i alt ordførar i 17 år, fordelt på tre ulike bolkar. vart det ein eksplosiv vekst utover i 1950- og 60-åra. Toppen vart nådd i 1972 med 7556 innbyggjarar. I jubileumsåret 2010 blir det planlagt ei aktivitetsveke i februar. Det er og sett ned ein redaksjon for å koma med eit skrift i høve jubileet. Kjelde: Knut Kramviken, Årdal kommune i dag. 1860 - 1960. Årdal, 1960. Forgifta lyd Av Karianne Schmidt Vindenes Frå Fjordabladet 5. januar 1957: Rock’n Roll galskapen kjem av ”forgifta” lyd I Amerika har Rock’n allereide sett sine beste dagar. Over heile verda har Rock’n Roll ført til mykje oppstyr mellom ungdommen. Ei rekkje psykiatere har analysert innverknaden av rytmen på ungdommen og har stilt diagnosen: Akutt form for sinnsjuke framkalla ved ”forgifta lyd”. Musikken sjølv set kjenslene i gang. Han kan også skape godt humør, nøytralisere trøttleiken, skape ro og fred, fremkalle lengt, skape patriotisme og piska opp masse psykose. Rock’n Roll er som eit fossefall av ulyd, forgifta lyd som eksploderer som sprenggranatar i unge og kjenslevare sinn, og framkalle vill og tøylelaus galskap og vitløyse. Tempoet er uregelrett og komplisert og løyser opp alle kjente omgrep. Rock’n Roll er inga oppmoding til dans, men ein grov ordre om å bryte med det tilvante og viljelaus la seg rive med av rytmen og ulyden si makt. Og uutvikla ungdom let seg føre med ut i villskapen. Rock’n Roll har sin parallell i visse avartar av den moderne roman sin prosa. Normale menneske får vondt i hovudet av å lese det. Men Rock’n Roll har allereide sett sine beste dagar. I Amerika er han allereide avlegs og motsetnaden, den langsame vals, er kome i staden. Om nokre månader vil ein kanskje seie det var ei døgnfluge. 19
Page 1 and 2: Kjelda Nr. 2 - Juni 2009. Årgang 1
Page 3 and 4: Innhald kjelda, nr. 2 - 2009, årga
Page 5 and 6: KULTURMINNEÅRET 2009 fortalde meg
Page 7 and 8: Vassenden Meieri kring 1940. Ekster
Page 9 and 10: BEDEHUS Vigslingsdagen - i det nye
Page 11 and 12: Kva tyder ”Jølster”? Biletet e
Page 13 and 14: Kraftsats til formannskapet i Eivin
Page 15 and 16: Dahl viste sin stordom på mange fe
Page 17: Forbodstida Forbodet mot brennevin
Page 21 and 22: 2. Post-mortem portrett av ukjent m
Page 23 and 24: kjelda, nr. 2 - 2009, årgang 18 5.
Page 25 and 26: kjelda, nr. 2 - 2009, årgang 18 So
Page 27 and 28: Di Blasi dreg på besøk til venen
Page 29 and 30: ønskje seg noko meir disiplin og k
Page 31 and 32: Etter andre verdskrigen hadde ni eu
Page 33 and 34: Sovjetisk stridsvogn på gata i Bud
Page 35 and 36: Vel blåst! Kontaktkonferansen 2009

Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?