Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane
Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane
Kjelda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Kva tyder ”Jølster”?<br />
Biletet er teke ca 1900, <strong>og</strong> syner starten av elva jølstra ved Vassenden i Jølster.<br />
Både i Ryghs ”Norske gaardnavne”<br />
(1918) <strong>og</strong> Eivind Vågslids<br />
”Stadnamntydingar 2” (1974) finn vi<br />
tilløp til forklaring av namnet<br />
”Jølster”. Dei knyter seg til elv <strong>og</strong><br />
vatn. Bygdebokforfattaren Albert<br />
Joleik har derimot prøvd å forklare<br />
namnet ut frå ein buskvekst. Denne<br />
teksten fører vassdragtolkinga<br />
vidare, men lesaren må ta den som<br />
eit forsøk for underteikna si rekning.<br />
PROBLEMET<br />
Namna ”Jølster”, ”Jølst”, ”Jølstra” <strong>og</strong><br />
”Jølstravatnet” heng språkleg saman.<br />
Stammen ser ut til å vere ”jølstr”<br />
sidan ein ikkje snakkar om ”jølstingar”.<br />
Kva dette ordet kjem frå, må vi<br />
rekonstruere fordi dei eldste formene,<br />
frå 1300-talet, ikkje seier nok.<br />
Utgangspunktet ligg truleg langt over<br />
1000 år tilbake. Ei vellukka tolking<br />
bør få alle formene på plass.<br />
VATN OG ELV<br />
Dei eldste formene av ”jølstr” gjeld<br />
bygdenamnet. Elvenamnet finn vi<br />
stava som ”Jylster elv” <strong>og</strong> liknande i<br />
eldre dokument. Det tyder på at folk<br />
sa ”Jølsterelva” eller ”Jølstraelva”, <strong>og</strong><br />
at ”Jølstra” er ei kortform av dette frå<br />
dei siste 3-4 hundreåra. Namnet på<br />
vatnet er utan tvil eit sekundærnamn<br />
til bygdenamnet. Kva er då utgangspunktet<br />
for bygdenamnet? Sidan<br />
vatnet dominerer Jølster, <strong>og</strong> den vassrike<br />
elva er strengen mellom bygd <strong>og</strong><br />
sjø, er det svært sannsynleg at namnet<br />
har med vassdraget å gjere. ”Jølstr” er<br />
heller ikkje gardsnamn eller grendanamn,<br />
<strong>og</strong> må då vere knytt til ein<br />
fellesnemnar for bygda. Elvar <strong>og</strong><br />
store vatn fekk namn svært tidleg.<br />
JOLMSTAR 1338<br />
Frå ei rettsak i Breim 1338 har vi den<br />
eldste kjende forma av bygdenamnet.<br />
Saka galdt rettane ”jolmstar verir”<br />
(jølstringane) hadde til naust <strong>og</strong> beite<br />
på Sandane. ”Jolmstar” er eigeform,<br />
anten feilstava (for ”Jolmstrar”) eller<br />
eit uttrykk for uttalen blant folk. Då<br />
blir grunnforma (nominativ)<br />
”Jolmstr”. Dokumentet er heller ikkje<br />
eintydig på o-lyden. Men berre o med<br />
kvist (kort å-lyd) gir oss eit spor.<br />
”Jolm” kan då vere eit substantiv av<br />
”å jalma”, som tyder ”gjalle, brake,<br />
kjelda, nr. 2 – 2009, årgang 18<br />
Av Arne W. Aasland<br />
ljome”. Vi kjenner det frå engelsk<br />
”jam session”. Verbet peikar mot<br />
elva, som har mange strie stryk <strong>og</strong><br />
den lange Stakaldefossen; ”støtande<br />
foss”, som Vågslid har tolka den.<br />
Jølstra kan då ha hatt namnet<br />
”Jalma”, ”ho som brakar”. Kanskje<br />
galdt namnet <strong>og</strong>så Jølstravatnet.<br />
Nokre forskarar skal ha nemnd ”linn<br />
susing” som ei sidetyding av å jalma.<br />
Det passar på vatnet.<br />
JOLUISTER 1367<br />
Vi har endå ei gammal form,<br />
”Joluister”, frå 1367. Den finst i ei<br />
avskriving frå 1500-talet. Forskarane<br />
har meint at her ligg ein feil. Forma<br />
skal vere ”Jolmster”. Men ein skrivar<br />
frå 1367 har <strong>og</strong> god kunnskap om<br />
gammalnorsk, <strong>og</strong> kan ha skrive noko<br />
reelt om opphavet til ordet. Vågslid<br />
ser her ei m<strong>og</strong>leg forklaring på<br />
endinga ”-str”, som er eit hovudproblem<br />
i Jolmstr-namnet. Endinga finst<br />
i nokre stadnamn, som t.d. Luster <strong>og</strong><br />
Isteren, men er gåtefull.<br />
JOLMUVISTR?<br />
”Joluister” set Vågslid på ordet<br />
11
Change language