Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

86 KAP. 2.3
kvarandre; særleg var grensa til deliberativ tale uklar. Også seinare i antikken blir
det reist innvendingar mot den strikte tredelinga, bl.a. tar Quintilian ope til motmæle
mot å sjå sjangrane som klart separate i forhold til kvarandre; kvar av dei vil alltid
innehalda element frå dei andre, hevdar han (Quintilian Inst. orat. III.iv.16).
Systemet til Aristoteles er basert på bare eitt kriterium: kommunikativ
funksjon, nærmare bestemt tilhøyrarens rolle. Men også andre kriterium har blitt
gjort gjeldande. Ikkje minst har sjangeren blitt bestemt etter innhald, nærmare
bestemt som lovtale eller klandertale. Allereie Platon og Aristoteles knyter det
epideiktiske til etikken og ser ros som passande respons på dygd, og klander som
passande respons på last (Vickers 1988, 54-55). I tillegg førekjem avgrensingar på
formelt grunnlag, der det epideiktiske blir forklart anten generelt som språkpynt eller
på grunnlag av topoi frå lovtalen. Lovtalen utgjer den viktigaste enkeltsjanger
innanfor det epideiktiske feltet (Burgess, 113), og utviklar tidleg eit fast mønster,
noko ein kan sjå f. eks. hos Platon som karikerer dette skjemaet i dialogen Symposion
(jfr. talen til Agathon: "Jeg vil da begynde med at sige, hvorledes man bør holde en
sådan tale, og derefter holde talen"; Platon Symposion 194 E) og i dialogen Menexenos
(som parodierer gravtalen til Perikles, slik me kjenner den frå Thukydid
Poloponneserkrigen II. 35-46). Det har vore ein tendens til å la lovtalen representera all
epideiktisk retorikk, noko som er misvisande all den tid det er ei rekke andre
sjangrar som høyrer feltet til. Burgess gjer såleis greie for fire hovudsjangrar, men
understreker at desse ikkje uttømmer heilskapen, bare kan seiast å vera representative
for den. D. A. Russel og N. G. Wilson gir uttrykk for eit liknande syn (Menander
Rhetor, xx). Ikkje desto mind re har det blitt vanleg å la mønsteret frå lovtalen
representera det epideiktiske. Dette gjer seg i utprega grad gjeldande hos Menader
Rhetor. Ei jamføring mellom han og Aristoteles viser ein stor variasjon i teoretisk
perspektiv. Medan Aristoteles er generell i sitt utsyn og ikkje aktar særleg på
spesifikke former, er det omvendt hos Menander som har få generelle merknader,
men gjer utførleg greie for topoi frå lovtalen (Burgess, 106-108).
Det er nok eit slikt sprikande og mangfaldig bilete Øyvind Andersen refererer
til når han kallar epideiktisk retorikk for "problembarnet blant talesjangrene"
(Andersen 1995, 30-33; uth. her). Brian Vickers er meir spesifikk i metaforikken når
han kallar dette problembarnet for Askepott: Først vurdert som uvesentleg og
mindreverdig i jamføring med "storesøstrene" - forensisk og deliberativ tale - som
hadde høg prestisje i demokratia i antikken, men som viste seg å bli mindre
attraktive då folkestyra forsvann (Tacitus Dialog om talarane 40;