Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

VIDD
Denne inndelinga nyanserer posisjonane i striden mellom dei gamle og dei moderne,
og den utgjer ei tenleg referanseramme for Holbergs posisjon. Som faghistorikar
plasserer han seg blant dei gamle. Dei historiografiske utgreiingane hans er sjølvsagt
ikkje utan dokumentasjon, men det er ikkje der hans dømmekraft har sitt fundament;
den er basert på vidd. Dette ytrar seg ved ein tendens til å la resonnering og
refleksjon styra historieforteljinga. Refleksjonen kan ha mange attitydar, den kan
vera nøkternt vurderande, eller satirisk, eller på sofistisk vis gjera antitesen eller
paradokset til eit mål i seg sjølv.
Her er tre fyldige eksempel som viser noko av spennvidda i innslaget av
refleksjon. Det første, frå kapitlet om Christian den fjerde i Danmarkshistoria, er ei
typisk eksempelberetning, avrunda med ein kommentar som tydeleggjer kva det er
historia illustrerer.
Paa denne Herredag blev først foretagen en Sag angaaende 3 unge Herrer, som h avde
overfaldet og læmlæsted en ved Navn Peder Skram. Da Dommen skulde afsiges,
merkede den unge Konge, at nogle af Raadet gierne ønskede, at denne Gierning ikke
paa dette Skarpeste maatte ansees i Henseende til Personernes Qualitet, hvorudover
han spurte Rigets Raad, om Loven intet udtrykkeligen mælder om, hvad der skulde
følge paa saadan Misgierning. Og, da Cancelern der til svarede, at den Skaanske Lov
alleene taler noget derom, nemlig at derfor skal bødes Ære og 3 Mark, men at saadant
ikke kunde appliceres til de andre Provincier, saasom enhver havde sin Lov, da stod
Kongen op, og med alles Forundring sagde, at en Misgierning burde straffes, hvor
den end er skeed, og fældede Dommen saaledes: De skulde straffes paa deres Ære og
bøde deres 3 Mark […] Denne Dom, som den unge Konge afsagde med saadan
Gravitet, jog saadan Skræk i det heele Raad, at ingen turde oplukke sin Mund for at
indvende noget derimod, og saae man af denne Action tydeligen, hvad denne unge
Konge førde i sin Skiold, og at han vilde blive en stor Regent. (SS, VII, 402.)
Historia er eksemplarisk i meir enn ein forstand. I tillegg til å visa korleis denne
regenten er, viser den korleis Holberg er, nærmare bestemt korleis han trekker fram
historier som viser styrke og handlekraft når han teikn ar biletet av ein av sine
favoritt-regentar. Kongens storhet er at han klarer å handtera eit dilemma, ein
umogleg situasjon. (At "medaljen" også har ei bakside - monarken set seg jo ut over
lova med si robuste handling - bekymrar ikkje forfattaren; den sterke kongen har rett
til slikt.)
Dei to neste eksempla, begge frå kyrkjehistoria, er langt meir utprega, og viser
korleis refleksjonen tar overhand og drar av garde med beretninga. Først omtalen av
Fotius (800-talet), ein geistleg innan den austlege eller greske kyrkja som var i meir
eller mindre kontinuerleg krangel med pavekyrkja i Roma. Han blei ekskommunisert
av så mange som 7 pavar, av nokre medan han levde, av
81