Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

72 KAP. 2.1
Fjord Jensen legg vekt på sjanger. Hans interesse for brevforma representerer
ei positiv nyorientering, men dei påstandane han set fram, kunne trenga betre
belegg; epistel-forma blir ikkje tilstrekkeleg spesifisert. Det kan også innvendast at
sjanger-perspektivet kjem noko til kort når han gjer greie for khreia-forma som
styrande i den tekstanalysen han presenterer; khreia-forma gjer seg nok gjeldande,
men det er neppe rimeleg å hevda at den styrer teksten som heilskap.
Brandes er med sitt begrep om klassisistisk åndsform den som er mest vag og
mest generell når det er tale om kva gjeld forfattaren står i til tradisjonen. Ikkje desto
mindre kan ein - med litt velvilje - hevda at han antyder ei rekke spenningar hos
Holberg, mellom form og liv i komedien, mellom innhald og form i essayet. Ein
sentral tanke er at Holberg taler i eit språk som ikkje p assar. Dette språket er
tradisjonens språk.
Alle tre knyter Holberg sterkt til tradisjonen, men har også blikk for
overleveringa som eit hinder, noko han må frigjera seg frå. T.o.m. Billeskov kan
tenkja i slike banar. På denne måten ser dei forholdet til tradisjonen i lys av ein
frigjeringsmodell, noko som er ganske vanleg i Holberg-litteraturen (jfr. f. eks. "[…]
Holberg repræsenterte […] individets frigjørelse fra traditionens og autoriteternes
tryk"; Selmer 1914, 176). Slike førestillingar om band og frigjering kan ein rett nok
finna ein slags støtte for både i opplysningstanken, slik Kant formulerer den
("Befreiung vom Aberglauben heißt Aufklärung"; Kant 1957, 390) og i paradokset,
slik Holberg formulerer det. (Å fri seg frå gammal vane og i staden finna ut av tinga
sjølv, på grunnlag av fornuft.) Men dette er ingen brukbar konklusjon på relasjonen
mellom forfattaren og den litterære overleveringa. Tanken om at Holberg i det heile
tatt er bunden av tradisjonen, er vanskeleg å akseptera. Det er lettare å finna belegg
for at presset kjem frå ein ganske annan kant, nærmare bestemt at han vegrar seg
mot det nye. F. eks. avviser han nyare fransk komedie til fordel for den tradisjonelle.
Som historiograf kjenner han seg framand for nyutviklinga i faget, og sluttar å skriva
historie parallelt med gjennomslaget for kjeldekritikken (Paludan -Müller 1883, 53-54;
Jørgensen 1931, 195). Alle sjangrar Holberg prøver ut, er gamle, noko som ikkje taler
særleg for vilje eller trong til å lausriva seg frå tradisjonen.
Den vesentlegaste innvendinga mot eit frigjeringsperspektiv er at det gir
overleveringa altfor negative forteikn. Holberg-essayet brukar tradisjonen, på ein
måte som er produktiv og fornyande. Det gamle blir nytt i hans hender, i kraft av at
han gjer framstillinga poengtert og framsynande.