Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

Billeskov som Holberg-forskar
IDEALITET 71
Ein taus gjest står bak Holberg ved arbeidsplassen i det dunkle studérkammeret.
Gjesten bøyer seg fram og kikkar ned over skuldra til forfattaren, ned på det opplyste
skrivebordet. Der finn han sanninga. Der finn han Montaigne i utgåva til Coste frå
1739, der finn han Mandeville i fransk omsetting frå 1740. Der gjer han det eine
funnet etter det andre. Han ser korleis forfattaren hentar ut sitat frå dei bøkene han
har liggande framfor seg og fører dei inn i sitt manus. I denne posituren kan ein
forstå dei strenge krav til empiri som Billeskov set, og kva type presisjon det er han
er ute etter. Situasjonen forklarer også kvifor Billeskov for ein del tapar av syne eit
generelt sjangerperspektiv som forklaringsfaktor for Holberg-essayet. Og der han
står - lydlaust observerande det innhaldsrike skrivebordet - ville det aldri falla han
inn å grubla over om det er i kraft av eller på tross av overleveringa at Holberg
utviklar sin essayistikk; han ser jo med eigne auge korleis forfattaren gjer bruk av
kjeldene. Ikkje desto mindre tenkjer til og med Billeskov innimellom slik at det å
lausriva seg frå desse kjeldene, er ei frigjering for mennesket Holberg. Det er mye
Billeskov kan sjå, men det er også noko han ikkje ser. Han kan sjå at forfattaren
puttar inn fjorten sitat i ein tekst, men han kan ingen stad observera kva plan
forfattaren styrer etter når han gjer slik. Holberg - så nær han enn er - er bare ein
mørk skugge framfor han.
Konklusjon
Brandes, Fjord Jensen og Billeskov stiller ulike tekstnivå i fokus; Brandes taler om
åndsform, Fjord Jensen viser til ein retorisk øvingstradisjon og til brevforma,
Billeskov gjer helst empirisk greie for førelegg. Den første refererer til ein modalitet
eller tenkjemåte, den andre til sjanger, den tredje også til sjanger, men helst til
tekstlege parallell-stader. Og denne nivå-orienteringa viser både styrke og veikskap
hos kvar av dei:
Billeskovs eksakte metode har sin styrke ved det den klarer å gi positiv
dokumentasjon for; f. eks. at ein bestemt stad hos Holberg har ein bestemt stad hos
Montaigne liggande til grunn. Men grensene for metoden er etter måten lette å sjå.
For det første kan den ikkje gi svar på spørsmålet om påverknad på uttømmande vis.
Alle påvislege førelegg til tross, ein må likevel rekna med også ei usynleg tradering.
Enkelte element i teksten, f. eks. tankefigurar som ligg til grunn for delar av tekstane
eller tekstane som heilskap, kan det vera vanskeleg å sjå, langt verre å påvisa eksakt
kor kjem frå. For det and re: Som analysereiskap gjer metoden til Billeskov
tendensielt greie for det partikulære ved teksten og svekkar på den måten blikket for
idé, funksjon og heilskap.