Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

IDEALITET 69
Holbergs Originalitet bestaar da dels deri, at han har haft Sans for disse spændende Noter, dels i,
at han har suppleret sit Stofudvalg med andre Eksempler og Bemærkninger, dels endelig og mest i
dette, at han indtager en meget fast Holdning til Bayles Problem. At han her staar sammen med sin
Kilde, forringer ingenlunde Essayets Originalværdi—i andre Essays øser Holberg med samme
Ligefremhed af Bayles Noter, men for at gendrive Idéerne (Jansen 1938-39, II, 229).
Det andre punktet i denne grunngjevinga, å supplera stoffutvalet med andre
eksempel, forklarer originaliteten som avvik frå overleveringa.
Subjektet får såleis to forklaringar, eller sagt annleis: det står i eit
spenningsforhold mellom tilknyting til førelegga (den djupaste løyndom) og
lausriving frå dei. Dette skal eg gjera nærmare greie for med lesinga (til Billeskov) av
MTkr I.109 som utgangspunkt.
Fjord Jensen brukar - som omtalt ovanfor - MTkr I.109 til å visa korleis
tradisjonen virkar hemmande for ei fri, personleg og problemorientert form .
Billeskov brukar same tekst til å visa det stikk motsette; teksten viser ifølgje han ei
utvikling mot ein sjølvstendig og personleg essayistikk, mot frigjering frå førebilete
og opning for det personlege. Litteraten Holberg må i dette stykket tre i bakgrunnen
for Mannen Holberg. Under overskrifta "Livsfilosofi" gjennomgår Billeskov fire
stadium i utviklinga av dette essayet. Og som vanleg hos han er det forholdet til
førelegga som utgjer den sentrale referanseramma. Første stadium er Epigr I.83, her
er det kun Horats som er førelegg, og tonen er satirisk. Andre stadium er "Felicitas et
infelicitas" (Epist III), der Seneca og Cicero har komme til som viktige inspiratorar og
der teksten i staden for rein satire uttrykker sut for nesten. Tredje stadium er MTkr
I.83 ("Felicitas et infelicitas"). Tilføyingane som er gjort mellom 1743 og 1744 peiker
tilbake på Montaigne, nærmare bestemt dei to stoiske tekstane frå Les Essais, I.14 og
I.20. (Jansen oppgir andre nummer hos Montaigne, I.40 og I.19, det same gjer
Halvorsen 1941). Desse gir idé til ei ny avhandling om emnet - fjerde stadium - MTkr
I.109, der Montaigne heilt har overtaket over dei gamle. Det avgjerande punkt for
resonnementet til Billeskov ligg m idtvegs i MTkr I.109.
Medens første Halvdel næsten kun er en Mosaik af fremmed Stof, er i den anden Forfatteren selv i
næsten ualmindelig Grad nærværende. Man føler nu stærkest det personlige Underlag, ligesom
man i Essayets Begyndelse væsentligt saa et litterært. (Jansen 1938-39, II, 149.)
Holberg går her vekk frå førelegga, noko Billeskov meiner markerer overgangen frå
litterær til personleg form. Den sjølvstendige og personlege essayistikken blir såleis
knytt til lausrivinga frå førebileta. Men Billeskov er ikkje ferdig med det;