Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

68 KAP. 2.1
kvalitetar (Jansen 1938-39, II, 43). Ein annan stad taler han om paradokset som
essayets sjel (Jansen 1938-39, II, 123-4). I eit konkluderande avsnitt brukar han
begrepet som generell karakteristikk av Holberg-essayet, nærmare bestemt av
Holberg som kritikar (Jansen 1938-39, II, 243). (Og den utviklinga paradokset
gjennomgår ved overgangen frå epigram til essay, ser han som "den vigtigste Etape i
det holbergske Essays Stadier" (Jansen 1938-39 I, 12).
På den andre sida ser ikkje Billeskov paradokset som eit eksklusivt trekk ved
essayet. Holberg dyrkar det "moralske (moralfilosofiske) Paradoks" i heile sin
skjønnlitterære forfattarskap, frå Skiemte-Digte og til Moralske Fabler. Billeskov synest
å meina at paradokset når eit høgdepunkt i essayet samstundes som det
representerer ei optimal form av essayet.
Billeskov omtaler paradoksa éin stad som overleverte, som tilhøyr ande dei
sjangrar "hvor enhver Mening er god, hvis den er spirituelt fremsat og forsvaret"
(Jansen 1938-39, II, 243), ein annan stad som forfattarens originale tilskot i forhold til
det overleverte stoffet ("Det er ved de kraftige og sunde Paradokser, at Afhandlingen
tilhører Forfatteren [Holberg]", Jansen 1938-39, II, 126).
Ingen tvil om at Billeskov ser paradokset som eit viktig fenomen. Desto meir
synd at det ikkje kjem tydelegare i fokus som kategori; det blir gjennomgåande tatt
for gitt som begrep. Ei mogleg forklaring av denne nedtoninga er at paradokset går
for mye på tvers av tesen om den isolerte samanheng til å kunna få den plass den
fortener. At paradokset på den eine sida både er optimalt for essayet, og når sitt
høgdepunkt i essayet, og på den andre sida også er gjennomgåande fenomen i
forfattarskapen, må forstyrra tesen til Billeskov. Eit nærmare studium av paradokset
vil ikkje stadfesta, men undergrava teorien om ulike og relativt sjølvstendige lag i
produksjonen. Likeeins vil synet på paradokset som delvis overlevert og delvis
originalt tilskot gå på tvers av metoden til Billeskov.
Billeskov problematiserer subjektet ved å hevda at det skal "megen Kontrol" til
å fastslå ein holbergsk tanke (Jansen 1938-39, I, 13), og i forlenging av dette peika på
at det ikkje desto mindre lar det seg gjera å føra teksten tilbake til ein slik tanke. Men
ei slik løysing er ikkje problemfri. Det som er og blir vanskeleg hos Billeskov, er
Holbergs forhold til førelegga. Hans tanke utviklar seg på grunnlag av førelegg, seier
Billeskov. Hans djupaste løyndom var å velja dei beste førebilete. På den andre sida:
Sjølv om Holberg som humanistisk diktar er avhengig av andre forfattarar, er han
ikkje desto mindre sjølvstendig overfor kjeldene. Når Holberg følgjer tett
komposisjonen frå Bayle i den tidlegare omtalte MTkr I.100, er han samstundes
original: