Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

IDEALITET 67
likevel unngår dei, synest det å henga saman med at dei krev langt meir drøfting enn
det Billeskov er villig til å gi; slike spørsmål ville gå på tvers av tesen om den isolerte
samanheng.
Brevet er eit kapittel for seg hos Billeskov; ikkje fordi han gjer noko nummer
av brevforma, men fordi han devaluerer den til null og niks. Dei fleste essaya hos
Holberg - over 550 av ca. 640 - har epistel-form. Når brevforma likevel ikkje får noka
vekt hos Billeskov, er det av to grunnar. (1) Brevforma høyrer til ein mindre kreativ
fase i forfattarskapen. I MTkr er Holberg skarpast som essayist. MTkr er
gjennomarbeidd i språk og tanke, er ei filosofisk og litterær bedrift. Her blir det
danske essay grunnlagt og står med eitt fram i fullkommen form. Men brevforma
gjer seg i liten grad gjeldande. Ep er ei bleik vidareføring av MTkr, eit folkeleg skriv
som er langt mindre polert i prosaen; her presenterer Holberg bare råstoff, ikkje
ferdige produkt. (2) Brevforma er i seg sjølv ei ubetydeleg form hos Holberg; eit reint
ytre stiltrekk, ein fiksjon som ikkje har trengt inn i stoff og stil, altså utan
meiningsfunksjon og derfor enerverande og keisam i lengda. (Jansen 1938-39, II, 65-
7.)
Denne avvisinga inneber ei dobbelt sjølvmotseiing. (1) Billeskov siterer
Montaigne som ein stad seier han gjerne ville ha brukt epistelforma viss han hadde
hatt nokon å skriva til. Men når det nå eingong er slik at han ikkje har nokon
brevvenn, må han halda seg borte frå forma; fingerte brev ville vera falskneri (Les
Essais I.40; Montaigne 1992, I, 272, denne passasjen blir sitert nedanfor kap . 4.2;
Jansen 1938-39, II, 66). Derfor burde Holberg ha lært av åtvaringa til Montaigne, seier
Billeskov. Holberg, som hadde som sin djupaste løyndom i å velja dei beste
førebileta, har såleis i dette tilfellet bomm a kraftig, og det dreiar seg om eit mistak
som varer ved dei siste ti åra av livet hans. (2) Påstanden om at brevforma er eit reint
ytre og utanpåklistra fenomen, svekkar tesen om den isolerte samanheng. Ovanfor
har eg gjort greie for korleis Billeskov red userer sjangerperspektivet - sjangeren er
halve lagnaden - i forhold til Rubow. Ikkje desto mindre er essensen i tesen hans at
det overleverte språket har ibuande førestillingar og tankegods som også vil prega
tanken til gjenbrukar-forfattaren. I dette perspektivet er det oppsiktsvekkande at
brevet blir så kontant avfeidd. (Også viss Billeskov hadde rett i påstanden om at
brevforma hos Holberg bare er eit reint ytre stilistisk fenomen, burde vel også dét - at
ei form kan vera så tom - vore av interesse i lys av tesen om isolert samanheng.)
Paradokset blir omtalt som essensielt for essayet. Billeskov brukar det som
kriterium når han avviser innleiinga (eller "Forbereedelse") til stykket "Socrates og
Epaminondas" i Sammenlignende Helte-Historier som tekst utan essayets