Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

IDEALITET 55
Om både sentensen selv og eksempelrækkerne gælder det, at de opbygges efter det skjulte princip,
at jo mere paradoksalt de udtrykkes, jo større virkning har de. Men i dette viser sig langt mere end
blot den levende, humoristiske og paradokse stilvilje, som også en eftertid har været indtaget af
hos Holberg. Heri udtrykkes nemlig et karakteristisk 'syn på verden'. (Jensen 1983, 230.)
I omtalen av Brandes stilte eg spørsmål ved ei innhaldsorientert forståing av
paradokset. Hos Fjord Jensen er det heller ei form -orientert oppfatning ein kan reisa
innvendingar mot. Det som er problematisk, er at paradokset blir oppfatta som
uttrykk for forfattarens allereie avklarte "syn på verden".
Det er også vanskeleg å forstå at paradokset så enkelt kan relaterast til
samfunsproblem, slik som i analyseeksemplet til Fjord Jensen. Han gjer det lett for
seg ved val av akkurat MTkr I.109 som eksempel. Og det bør leggast til at analysen
hans omfattar bare første del av MTkr I.109. Teksten har ei brå vending midtvegs
("Intet er underligere …", 103); frå å dreia seg om at lykka ikkje er eit ytre fenomen,
men kva den enkelte gjer den til, går den over til å handla om at einkvar må få leva
slik han sjølv vil. Det er såleis ein sprik eller eit sprang i teksten som førestillinga om
rigid mønster ikkje fangar opp.
Eit anna problem ved lesinga til Fjord Jensen gjeld påstanden om khreia-
mønsteret som styrande. Ein kan spørja: Er det utelukkande dette mønsteret som
styrer? Kan det teksten seier, restlaust førast tilbake til dette mønsteret? Kva plass gir
denne forklaringa for humor og distanse? Straks det oppstår ei eller anna tekstleg
distansering til bevisføringa, eksemplifiseringa, argumentasjonen, kan ein vel ikkje
lenger tala om at det bare er khreia-mønsteret som dominerer, og heller ikkje om ei
stram og rigid form? Er det ikkje rimelegare å hevda at det er ein slik distanse i den
føreliggande teksten? Svaret på spørsmålet er altavgjerande for utlegginga til Fjord
Jensen, og for det resonnementet utlegginga inngår i.
Når epistelforma blir tilskriven ein viktig funksjon, skulle ein venta at det blei
gjort spesifikt greie for den. Det hovudkapitlet i Dansk litteraturhistorie som denne
omtalen står i, om perioden 1746-70, har som nytt og originalt bidrag ein relativt brei
omtale av brevet, slik det viser seg i ulike variantar: det føydale kontraktbrev, det
personlege brevet og den litterære epistelen brukt dialogisk eller i debatt. Brevet blir
ikkje forstått som éi form, men mange, med varierande utforming, funksjon og
innhald etter kva brukssamanheng det inngår i. Med dette perspektivet overvinn
Fjord Jensen det enkle og eindimensjonale perspektivet som kan prega også nyare
utgreiingar om brevet. Men i dette lyset blir det desto meir påfallande at han under
omtalen av Holberg ikkje