Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

52 KAP. 2.1
av sin litterære produksjon (Brandes 1889, 43). Dei faktiske opplysningane om
forfattaren ser ut til å måtta retta seg inn etter allereie fastlagde førestillingar om
geniet, førestillingar som gjer det nødvendig å utstyra enkeltindividet med
omgjevnader som det kan heva seg over og overskrida. Brandes går så langt at han
lar Holberg overskrida seg sjølv, sin eigen kropp; ånda svevar eterisk over all
substans.
Fra sit 37te til sit 40de Aar maa han have levet i Frembringelsens saa godt som uafbrudte
Febertilstand, neppe fornemmende sit eget Legem, med en Følelse af stedse fornyet Klarhed i
Hjernen, der nu og da er steget til en Art indre Illumination (Brandes 1889, 16).
(3) Brandes opnar for ein tekstintern konflikt i Holberg-essayet, ved at han
bestemmer paradokset innhaldsmessig som ny innsikt, men ikledd ei utlevd
klassisistisk form. Her er det ikkje avgjerande kva ein måtte meina om kategoriane til
Brandes ( - eller dei kategoriar som lar seg utleia av utgreiinga hans). Det avgjerande
er at han - med motsetnaden eller spenninga mellom radikale sanningar og eit
dogmatisk språk - opnar for ein tekstleg konflikt: Språket passar ikkje. Dette kan
også lesast som ei problematisering av subjektet, eit spørsmål om kven det er som
taler, eller kva slags medvit det er som styrer teksten. Det er på dette punktet
Brandes når lengst i omtalen av Holberg-essayet, og er mest til nytte for utviklinga
av problemstillinga i det føreliggande arbeidet.
Konkluderande om Brandes: I sin generelle karakteristikk ser han
forfattarskapen som styrt av klassisistisk åndsform, som han meiner er hemmande
for utviklinga av Holbergs geni. Denne karakteristikken omfattar og blir delvis
utvikla på grunnlag av Holbergs reflekterande prosa. Ved å gjera greie for
tradisjonen - klassisistisk åndsform - som hemmande, som upassande, opnar Brandes
såvidt for ei tekstleg problematisering av subjektet; Holberg artikulerer ei kritisk
innsikt i eit konformt språk.
Fjord Jensen
Johan Fjord Jensen er i sin omtale av Holberg-essayet delvis lik, delvis ulik Brandes.
Også han ser tradisjonen som hemmande for forfattaren. Også han peiker på ei
overskriding av tradisjonen hos Holberg. Men han er meir spesifikk enn Brandes; der
Brandes vagt og generelt taler om klassisistisk eller klassisistisk-oratorisk ånd,
tilbakefører Fjord Jensen essay-tradisjonen til øvingsretorikken, nærmare bestemt til
den såkalte khreia-øvinga. Fjord Jensen finn i khreia-mønsteret grunnlag for å
tilskriva (det eldre) Holberg-essayet ein