Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

IDEALITET 47
den personlige Fornuft styrer Verdensaltet som Gud og behersker i
Menneskeverdenen Lidenskaberne som Dyd" (136-37).
Denne orienteringa mot høgpolerte former utgjer motstykket til Brandes'
eigen poetikk: Det fullstendige inntrykket, eller ei djupare og fyldigare gjengiving av
livet, formidla i eit språk som ikkje er styrt av konvensjonar, men som er kraftfullt
malande. Diktarhelten hos Brandes er geniet; geniet klarer å motta eit mest mogleg
fyldig inntrykk av livet, og gi uttrykk for dette på ein fri måte, ubunden av
konvensjonar. Nå brukar nok Brandes førestillinga om geniet som ei temmeleg
einsarta støypeform som ganske ulike diktarar - Shakespeare, Kierkegaard, Holberg -
blir forma etter. Den typiske Brandes-helt, seier Rubow, er "den trodsige og
selvrådige allerhelvedeskarl som uforstået, spotsk og i grunden melankolsk rider sin
ensomme men ikke ubemærkede vej gennem verden" (Dansk biografisk leksikon, 3.
utg.).
Holberg er klassisist. Holberg er geni. Han blir tildelt to roller som er i konflikt
med kvarandre. Som geni blir han teikna som outsider, reformator, opplysar og
folkeførar. Det breie lag av folket kunne ikkje tenka før Holberg (Brandes 1884, 49).
Det er eit svelg mellom den unge Holberg, som kjem frå "det attende Aarhundredes
Morgenrøde" (32) og heim til overtru og pedanteri, heim til "det sextende
Aarhundredes lange Nat". Han kom med utlandets idéstrøm til "en Afkrog, hvor
Tiden stod stille" (33). (Her støttar Brandes seg sterkt på Olaf Skavlan, jfr. Skavlan
1872, kap. III, særleg 69-74.) Som kunstnar hadde han anlegg som bare kunne komma
til sin rett under klassisismen. Hans lynne var forstand og hans innbilningskraft var
retta mot det komiske, på same måten som klassisismen gjennom forstandens
herredømme styrer mot det komiske.
Geniet Holberg får konturar med klassisismen som bakteppe: For det første er
klassisismen i strid med "vor germaniske Race- og nordiske Folkekarakter" (Brandes
1884, 158), noko som forklarer kvifor Holberg blei ståande aleine. For det andr e er
det danske språket langt frå så utvikla som det franske (180-81). For det tredje er den
klassisistiske åndsform hemmande for det diktariske uttrykket. Om den ikkje er
direkte trykkande, kan den til tider bli for snever for Holberg. Då kastar han åket; det
er i dei "uklassisistiske" komediane - der han sprengjer dei konvensjonelle rammene -
han når dei store høgder som diktar, noko lesingane av Jeppe paa Bierget (182-94) og
Erasmus Montanus (251-59) tar sikte på å visa. Dvs. at klassisismen eller den
klassisistiske åndsform i framstillinga til Brandes får karakter av det ein med
terminologi frå eventyrets morfologi kan kalla "kvalifiserande prøve".