Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

46 KAP. 2.1
Dette kan gi inntrykk av at det ikkje er så mye å henta hos Brandes, at han slett ikkje
er ein god innfallsport til Holberg-essayet.
Men om den reflekterande prosaen får liten omtale, får den likevel vekt på
meir indirekte vis. Det er særleg to forhold som gir grunn til å hevda noko slikt. For
det første definerer han eit av sine mest sentrale begrep, nemleg klassisk eller
klassisistisk åndsform, på grunnlag av element frå essayet, nemleg "det oratoriske". I
tillegg kan ein i det vesle han seier om Holberg-essayet, finna støtte for ei lesing som
gjer tydeleg spenningar i teksten og gjennom det problematiserer betydninga i denne
prosaen. Desse to generelle påstandane skal eg utdjupa nærmare i ei lesing av særleg
det fjerde kapitlet, "Aandspræg". Undervegs vil eg også trekka inn eit anna opus av
Brandes, nemleg Holberg-essayet frå 1887 (Brandes 1889).
Éin nøkkel til det ein kan kalla poetikken til Brandes, finn ein i ei faktorisering
av diktarens oppgåver, nærmare bestemt i delinga mellom inntrykk og bearbeiding
av inntrykk.
[…] Menneskeaanden, stillet Ansigt til Ansigt med Naturen og Menneskene, har en dobbelt
Virksomhed at udføre, først den at modtage saa rigt og alsidigt et Indtryk som muligt, dernæst at
bearbejde dette Indtryk, sønderdele det og efter Evne ordne og udtr ykke de Forestillinger, det har
fremkaldt (Brandes 1884, 138).
Klassisismen blir i ei slik forklaringsramme ei retning som legg meir vekt på
bearbeiding av inntrykk, på eit ordna, polert og fornuftig uttrykk, enn på "et fuldt og
samlet Indtryk" av livet. Historisk plasserer den seg mellom renessanse - "de vældige
Temperamenters Tid"- og romantikk, då "Troen paa det Ubevidstes Magt i
Modsætning til den resonnerende Tænkens Betydning vender tilbage"(136).
Forklaringa på denne skilnaden finn Brandes i tre faktorar: utviklingstrinn, rase og
tidsalder. Kategoriane og tildels også formuleringane er henta direkte frå Hippolyte
Taine og hans positivistisk-deterministiske teori om faktorar for kunsten. Paul
Rubow gjer greie for dette påverknadsforholdet (Rubow 1932, 17-18). Når
klassisismen prioriterer form - særleg høgpolert form - framfor innhald, er det fordi
den er eit produkt av den romanske folkekarakteren, "til hvis inderste Væsen hører
Evnen til at bevæge sig i Forstandsræsonnement og Evnen til at bringe Talens Kunst
til dens højeste Fuldkommenhed" (Brandes 1884, 157). Vidare ser Brandes denne
formdyrkinga i eit sosiologisk perspektiv, som "et Produkt af Digterens Forhold til
det nye Publikum, som dannes af en Hofadel, der er velopdragen og ørkesløs" (140).
Men den mest framtredande forklaringa er orienteringa mot fornuft; den
klassisistiske ånd "tror paa den personlige Fornuft;