Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

40 KAP. 2.1
Den ikkje reduserbare teksten
Holberg-essayet støyter imot klassisismens idé om teksten som reduserbar. I kraft av
å vera poengtert, eller i den grad det er poengtert, kan det ikkje reduserast til ein idé
bakanfor språk og form. Eg skal nyansera påstanden under punkta Resymé,
Forenkling, Utsnitt og Overskrift.
Resymé
Holberg-essayet viser eit register der jamn meddeling og poengtert framstilling
utgjer yttarpunkt. Ei kort jamføring mellom Ep 9 og Ep 11 kan tena som enkel
illustrasjon på denne variasjonen. Ep 9 presenterer og drøftar posisjonar i deisme-
debatten og knyter diskusjonen til namngitte verk i denne debatten, nærmare
bestemt Matthew Tindals Christianity as old as the Creation (1730) og James Fosters The
Usefulness, truth and excellency of the Christian Revelation (1731). Det epistelen i all
hovudsak gjer, er å referera synspunkt og drøfta argument frå desse innlegga. Det
teksten seier, seier den på meddelande vis, utan innslag av antydande eller poengtert
framstilling. Ep 11 handlar om frimurarrøsla, som Holberg låttleggjer gjennom satire.
Slik han framstiller saka, dreiar frimureriet seg om små menneske og små saker og er
såleis m.a.o. ikkje noko å bry seg om. Teksten har ei kort provføring på at den
løyndommen frimurarane gøymer på, er luft og ingenting (Ep 11, I, 46.16-47.5).
Deretter heiter det:
De gode Herrer Frimurere kand og bør ikke ansee denne min Betænkning, som en Satire, efterdi
den sigter heller til Societetets Forsvar, og viser, at jeg ikke vil tillegge dets Lemmer enten Ondskab
eller Misundelse (47).
Her er det spenning i teksten, mellom satire på den eine sida og forsikring om det
motsette på den andre sida. Holberg har andre stader gitt uttrykk for at satiren
verkar sterkast når den i staden for open kritikk gir seg ut for å vera forsvar av
offeret (bl.a. MTkr I.160, jfr. omtale nedanfor kap. 5), og Ep 11 høyrer med til dei
tilfella der han set eit slikt program ut i praksis.
Det er ei generell oppfatning at prosaen er langt meir polert i MTkr
samanlikna med Ep. I MTkr er Holberg på sitt ypperste som essayist, seier Billeskov,
samlinga er gjennomarbeidd i språk og tanke, det er her Holberg skarpast har
overvåka sin prosa. Epistlane er derimot eit folkeleg skriv, og ei noko avbleika
vidareføring. Her presenterer Holberg råstoff, men ikkje ferdige produkt. (Jansen
1938-39, II, 60.)