Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

vi
problemstillinga er det ikkje moderne, snarare tradisjonell teori som kjem i forgrunnen.
Arbeidet som heilskap kan langt på veg sjåast som framlegg til ein poetikk for
Holbergs reflekterande prosa på grunnlag av den gamle retorikken.
Det er i den nærmare bestemminga av denne orienteringa mot tradisjonen at
det føreliggande arbeidet kan seiast å profilera seg. I denne samanhengen er det
nødvendig å gjera tre presiseringar, eller åtvaringar.
For det første ei åtvaring mot å setta likskapsteikn mellom tradisjonell retorikk
og eit klassisistisk tekstbegrep. Eg støttar meg på tradisjonell retorikk, men meiner
like fullt at eit klassisistisk tekstbegrep er lite eigna til å gjera greie for den
forankringa i tradisjonen som ein finn i Holberg-essayet. Eit tekstbegrep innretta mot
vidd (ingenium) og framsyning (epideiksis) er etter mitt syn meir dekkande.
For det andre ei åtvaring mot eit snevert figurbegrep. Ein føresetnad for at
figurbegrepet skal kunna gjera greie for elementet av framsyning, er ei presisering
eller problematisering av figurbegrepet. Her er det tilvising til Genette som bruker ei
gammal og inklusiv oppfatning som korrektiv til ei moderne og snever. Eit moderne
figurbegrep styrer særleg mot konkretisering, førestilling, sansemessig erfaring. Eit
eldre er meir ope også for intellektuell erfaring, for tanke, poeng, vidd.
For det tredje ei åtvaring mot positivisme i bestemminga av forholdet til
tradisjonen. Det har vore vanleg å gjera greie for tilknytinga til tradisjonen hos ein
forfattar som Holberg ved påvising av eksakte og dokumenterbare førelegg. Dette
gir etter mitt syn eit for snevert bilete. Forfattaren står i gjeld ikkje bare til påvislege
kjelder som han auser meir og mindre ope og meir og mindre direkte av, men også
til tekstlege konvensjonar - tenkemåtar og grep - som bare kan bestemmast generelt
og omtrentleg.
Avhandlinga har fleire innslag av tekstanalyse, ikkje bare av Holbergs essays,
men også av tekstar frå andre delar av forfattarskapen samt frå den europeiske
tradisjonen. Når det gjeld det sentrale tilfanget, Holbergs essays, så dreiar det seg om
ikkje så reint få tekstar. All den tid det er språk og skrivemåte som står i fokus, ville
det neppe ha noko for seg å gi kvar og éin av desse eigen omtale. Analyseavsnitta er
derfor for ein del forsøkt retta mot tilfanget som heilskap - eller større delar av det,
særleg kjem Moralske Tanker som bok i fokus - og for ein del mot enkeltstykke som
kan seiast å vera representative for tilfanget som heilskap.
Holberg-litteraturen er omfattande, noko som gjer det nødvendig å bruka den
selektivt. I den grad eg gjer bruk av dette stoffet, er det med tanke på at det skal vera
til hjelp i å utvikla problemstillingar og gi svar på spørsmål. Dette inneber ikkje at
det er få referansar, bare at det i praksis er uråd å kombinera ei avgrensa og målretta