Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

30 KAP. 1
Til ein viss grad gir Holberg seg lidenskapen i vald, og argumenterer mot Bayle og
deistane. Denne posisjonen kjem til uttrykk bl.a. i Ep 2 der det heiter at deistane bør
gjendrivast ikkje med skjellsord, men med argum ent; viss ikkje, vil dei vantru bli
styrka i si vantru. (Ep 2, I, 9). Seinare bøyer Holberg av; i staden for argumentasjon,
tyr han til openberringa; Gud kan ikkje forklarast; det einaste individet kan gjera, er
å akseptera "Revelationen". MTkr. I.100 meddeler ei slik oppfatning i si utlegging av
historia om Simonides.
Simonides en bekiendt Græsk Philosophus blev engang adspurt af den Syracusanske Konge Hiero,
hvad GUd var. For at svare paa saadant Spørsmaal, bad han om een Dags Frist. Da Kongen spurte
ham den anden Dag, tilbad han sig to Dage, og continuerede en Tiid lang med at fordobble
Dagene. Dette forundrede Kongen sig over, og endelig vilde vide Aarsag dertil. Hvorpaa
Simonides erklærede sig saaledes: Aarsagen til saadan Forhaling er denne: at jo meere jeg tænker derpaa,
jo vanskeligere kommer mig Spørsmaalet for. Denne tilstandene U-videnhed er en stor Prøve paa
Simonidis Dybsindighed, og er det i den Henseende, at han med Berømmelse bliver citeret af store
Philosophis. Thi det er et Beviis paa menneskelig Daarlighed, at ville beskrive et Væsen, som er og
stedse vil blive u-begribeligt for Forstanden. (MTkr. I.100, 80.)
Sitatet gir eksempel på at Holberg meddeler at fornufta har sine grenser; her blir
også figuren jo meir …, jo mindre … eksplisitt uttrykt. Men slik besinning på fornufta
blir også uttrykt på anna vis, ved at teksten løyser opp si eiga meddeling. Det er
såleis ei spenning mellom meddeling og oppløysing av meddeling, og eg ser denne
spenninga som eit sentralt trekk ved Holberg-essayet, ved måten det skaper
betydning på.
Historisk perspektiv
Kan eit litteraturbegrep som er utvikla med særleg omsyn til moderne litteratur,
gjerast gjeldande også for eit eldre tilfang? Hos Roland Barthes er det ein viss
ambivalens på dette punktet, noko som kan peika i retning av ulike svar. I innføringa
til den engelske utgåva av Critique et Verité hevdar Philip Thody at teorien hans er
anvendeleg fortrinnsvis på nyare litteratur (Barthes 1987, 11). Barthes er inne på
liknande tankar i 1973, men stiller seg samstundes open for å lesa tekstar frå fortida
på grunnlag av moderne teori (Barthes 1991, 80 og 82). Og når han skal demonstrera
sin moderne tekstteori, er det gjerne dei gamle han går til, bl.a. Balzac og Poe
(Barthes 1988 og 1996).
Til grunn for det spørsmålet som her blir stilt - om forholdet mellom eit
moderne litteraturbegrep og eldre tekstar - ligg sjølvsagt ei forventning om at eit
moderne tekstbegrep skal fanga opp ei erfaring eller ein horisont som er spesifikk for
det moderne mennesket. Det er ei alminneleg oppfatning å sjå splittelse som
grunntema i modernismen ("Selve splittelsen er modernismens dypeste tema,