Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

Intertekst
INNLEIING 27
"[A]ll tekst er en ny vev av forgangne sitater". Begrepet intertekst refererer til "alt
forgangent og samtidig språk som kommer til teksten", som er "disseminert i den"
(Barthes 1991, 78).
Eit parallellt begrep er differanse. Teksten er forskjellig, ikkje ved at den får
individuelt særpreg som slutta einskap eller eineståande verk, men ved å artikulera
ein uendelighet av tekstar, språk og system. Spor av andre tekstar gir teksten
særpreg som tekst, dvs. som representerande alle tekstar. (Barthes 1996, 3). Den som
taler, taler i språk som allereie er talt. Andre tekstar er spreidde i teksten. Det er ikkje
lenger tale om ein styrande kode, slik Barthes tenkte i sin mest konsekvent
strukturalistiske fasong; konnotasjonane i ein tekst er heller å forstå som
påminningar om eit mangfald av kodar. Dette gir eit uendeleg perspektiv på
intertekstualiteten og på tekstens meiningsproduksjon.
Med si markante interesse for påvising av kjelder og førelegg dreiar også
tradisjonell litteraturforsking seg om intertekstuelle relasjonar, men med stikk
motsette førestillingar om årsakssamanheng og forfattarsubjekt liggande til grunn;
påvisinga av kjelder er ein freistnad på å sjå teksten som sluttpunkt i ei årsakskjede
(Barthes 1988, 172); samstundes er det ei insistering på eit styrande subjekt, dvs.
forfattaren - humanisten og sitatkunstnaren - som ein individualitet, dvs.
sjølvstendig og sjølvmedviten overfor det overleverte stoffet. I motsetnad til dette
gjer intertekstbegrepet, slik Barthes brukar det, greie for det ein kunne kalla ein
eksplosjon, ei spreiing eller oppsplitting. Ei slik oppfatning av meiningsproduksjon
ligg til grunn for vevkjerring-metaforen, som bilete på oppløysinga av såvel
meddeling som subjekt.
Moderne tekstbegrep relevant for Holberg?
Gjeld eit slikt moderne tekstbegrep for Holberg? Sikre haldepunkt for svar finn ein
verken hos Holberg sjølv eller i Holberg-litteraturen. Like fullt vil eg hevda at
Holberg-essayet tilhøyrer eit kondisjonalistisk regime på sjølvmedvite vis. Ikkje
dermed sagt at ein diksjons-poetikk blir klart formulert; den blir først og fremst
praktisert. Likevel blir den artikulert på antydande vis, noko eg skal gjera nærmare
greie for ved igjen å ta utgangspunkt i førestillinga om teksten som vev og
forfattaren som vevkjerring.
Seks stader taler Holberg om vevkjerringa som spinn seg sjølv til inkje. Alle
stader blir førestillinga brukt biletleg, og i fire av desse gjeld samanlikninga