Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

22 KAP. 1
Etter mitt syn er begge forklaringar brukbare. Den første dreiar seg om
tekstens måte å vera på, dens måte å oppføra seg på overfor sin lesar. Dette blir
utdjupa vidare i det følgjande. Den andre dreiar seg om redaksjonelle inngrep i denne
veremåten, nærmare bestemt at teksten ikkje når fram til lesaren med si form intakt.
Dette kjem eg tilbake i neste hovudkap ittel.
Diksjon utdjupa som moderne tekstbegrep
Diksjon-kriteriet kan gjera greie for at teksten er litterær på ein tvetydig måte. Ein
slik tanke kan utdjupast ved det eg med ein noko grovt tilskoren kategori vil kalla eit
moderne litteraturbegrep.
Skrift og intransitivitet
Det er som nemnt ikkje radikal skilnad mellom ein essensialistisk og ein
kondisjonalistisk poetikk; dei styrer begge mot eit og same mål, ein og same
funksjon: intransitivering. Intransitivering kan forklarast nærmare ved hjelp av
skrift-begrepet, nærmare bestemt korleis forholdet til kommunikasjonssituasjonen
blir radikalt annleis ved skrift samanlikna med tale. Det er særleg Jacques Derrida
som har lagt vekt på denne skilnaden, men det er fleire som tenker i liknande baner,
bl.a. Paul Ricœur, som eg støttar meg på i det følgjande. Ricœur definerer tekst som
diskurs fiksert gjennom skrift. Teksten erstattar den levande talen med denne
fikseringa; på den plassen der den levande talen kunne ha blitt til, står skrifta. Skrift
er såleis ikkje etterlikning av tale, men kjem i staden for tale. Denne hypotesen blir
understøtta av den funksjonen lesing har i forhold til skriving. Ved ein munnleg
kommunikasjonssituasjon er instansane den som taler, det talte ordet og
dialogpartnaren. Ved lesing trer lesaren inn i staden for dialogpartnaren, medan
skrifta tar plassen både til den som taler og til det talte ordet. Relasjonen skriva -lesa
er ikkje eit særtilfelle av relasjonen tala-svara, men noko ganske anna. I staden for
(som ved munnleg kommunikasjon) utveksling av spørsmål og svar, er
kommunikasjonen splitta i to handlingar som er skilde ifrå kvarandre, skriveakta og
leseakta. Teksten skjuler både lesaren og forfattaren.
Idet ytringa blir nedskriven, skjer ei omvelting av dei referensielle relasjonane,
mellom språk og verd (det teksten talar om) og mellom språk og subjekt (forfattar og
lesar). Ved levande dialog er dei samtalande nærverande for