Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

INNLEIING 21
Teksten er utforma som eit brev til "Collegium Politicum paa Landet" der forfattaren
gjer greie for si avhandling om fugl føniks. Innleiingsvis hevdar han at vitskapen har
brukt mye tid på uvesentlege innsekt, men forsømt å utforska "den Fugl Phœnix". Det
blir vidare gjort detaljert greie for "dens rette Egenskabe, dens Skabning, dens Føde-
Sted og Leve-Tiid" (Ep 247, III, 224), heile vegen med tilvisingar til den klassiske
litteraturen. Det er mye som taler for at dette er meint som harselas. Éin ting er
flisespikkeriet, detaljrikdommen; den kunnskapsrike vitskapsmannen er vidløftig,
pedantisk, låttleg. I tillegg er det ein elementærkomisk regresjon i drøftinga; både
arabarar og kinesarar har gjort krav på fuglen, men forfattaren vil ikkje ta stilling til
dette spørsmålet, "saasom jeg agter ikke at legge mig ud med saa mægtige Nationer;
thi man kand derforuden have Fiender nok" (227). Forfattaren set seg sjølv i eit
tilsvarande låttleg lys avslutningsvis der han, etter å ha greidd ut om saka i det vide
og det breie, ber Collegiet om ikkje å seia dette vidare til andre "paa det at andre ikke
skulde forekomme mig herudi, og, ved at pløje med min Kalv, tilegne sig den Ære,
som mig alleene tilkommer" (228).
Den påfølgjande epistelen, Ep 248, røper at utgreiinga om "Fugl Phœnix" er
satire, retta mot vitskapsfolk som er opptekne med ubetydelege saker, som har
hovudet proppfullt med detaljkunnskap om ting som ikkje eingong finst i tingenes
verden, bare i forskarens eige hovud.
Nå over til lesingane av stykket. Sigurd Johnsen (Johnsen 1947) gjer greie for
to "feillesingar" som begge har tatt utgreiinga om Fugl Phœnix for beskriving av
noko faktisk føreliggande og i tillegg gitt uttrykk for undring over at Holberg kan
vera så naiv at han med vitskapleg grundighet drøftar fuglens alder osv.
Forfattarane som står bak desse lesingane, har ganske enkelt ikkje sett ironien i
stykket. Johnsen ser to forklaringar på at dette kunne skje. Den første er at Holberg
har gjort sine lesarar usikre.
Han har kanskje hatt følelsen av at han denne gang kunne bli misforstått og bli tatt
bokstavelig. Eller - og det er det sannsynligste - det har moret ham først å få leserne
med på en oppfatning, eller gjøre dem usikre (mange har sikkert i større eller mindre
grad delt tidens overtro) for så å avsløre hvor urimelig resultatet er. (Johnsen 1947,
61.)
Den andre forklaringa er at epistelen har blitt lese isolert, og ikkje i samanheng med
den påfølgjande og "oppklarande" Ep 248. Johnsen opplyser at ein av dei
feillesingane han refererer til, bruker festutgåva frå 1922 (Epistler og smaastykker) som
gjengir bare Ep 247 og ikkje Ep 248.