Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

266 KONKLUSJON
ein kan slutta seg til på grunnlag av skaparverket, så kan ein lesa dette som hans
eigen biletpoetikk.
Den insistering på tekst, betydning, form som har gjort seg gjeldande i dette
arbeidet, inneber ikkje ei neglisjering av innhaldet, det tekstane handlar om, dei
spørsmål som blir drøfta, dei synspunkt som blir sette fram osv. Det er heva over tvil
at Holberg i sine essays drøftar ei rekke spørsmål som i og for seg kunne ha fortent
eit nærmare studium. Når eg likevel ikkje har hatt blikket vendt særleg mye i den lei,
kan det forklarast og forsvarast på grunnlag av særleg to omsyn.
For det første: Skal ein yta dette tilfanget rettferd i eit resepsjonshistorisk
perspektiv, bør ein lesa og gjera greie for det på ein måte som er representativ for vår
tids interesse for det, eller som i det minste forsøker å argumentera for kva det er ved
desse tekstane som øver tiltrekning på eit moderne menneske. Eg trur ikkje ein
moderne lesar går til Holberg for å læra om kva han meinte om frimurarar eller
hugenottar. Det som øver tiltrekning på oss i dag, er den spenningsfylte forma, d ette
bringar oss over på det andre punktet.
Moralisering hos Holberg er i ytste konsekvens ikkje bare ei kritisk innstilling
til saker og emne, men også språkkritikk og medvitskritikk på meir grunnleggande
vis. Uansett emne dreiar det seg hos Holberg alltid om moralisering, dvs.
undersøking av om det menneska gjer, er tufta på fornuft eller inngrodd og sløv
vane. Som kjent kjem vår forfattar ofte fram til negative konklusjonar. Vårt syn på
verda er forstyrra av vrangførestillingar, seier han, me set galne ord på tinga, me
forvekslar tinga og tar noko for noko anna, osv. Moralisering inneber såleis også
språkkritikk. Nå er det bare sånn at også den som gjennomfører denne
moraliseringa, denne språkkritikken, er eit menneske, eit skrøpeleg kar som alle
andre, som snublar i sine altfor menneskelege eigenskapar, og ikkje minst i eigne
feilslutningar. På denne måten forkynner teksten på antydande vis ein slags
skeptisisme, ikkje av misantropisk merke, og slett ikkje som manglande tiltru til
mennesket som kritisk vesen. Det dreiar seg snarare om ein tillit som er dialogisk,
som gjer forsvarleg dei mest hasardiøse utspel mot lesaren, som gjer eit språk som
ikkje passar, passande.
Er ei slik beskriving dekkande? Det er langt frå alle essaya til Holberg som har
så markante innslag av tilgjersle og simulering som ein finn i dei tekstane som eg har
trekt fram i dette arbeidet. Tvert imot er det mange tilfelle - særleg i Ep - av det som
eg kallar jamn meddeling, der forfattaren ofte ikkje gjer stort anna enn å parafrasera
ei eller anna bok han har lese, gjera greie for ulike syn på ei sak, osv. I lys av det kan
ein spørja om utgreiinga mi eintydiggjer Holberg-