Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

264 KONKLUSJON
blikket for teksten som estetisk objekt, og dette problemet kan konkretiserast som
særleg tre faremoment. Det eine er at førestillinga om idealitet, som er nedfelt i
klassisismen, utelukkar eller fortrengjer det som er tvetydig, motsetnadsfullt,
irrasjonelt, dvs. utelukkar den forskjellighet som ifølgje Barthes er ein essensiell
eigenskap ved all tekst. Førestillinga om det estetiske objektet som konkretiserbart
blir dermed svekka, eller i det minste vanskeleg å relatera til tekstens overflate. Den
andre faren er ei positivistisk påpeiking og dokumentasjon av førelegg, slik ein finn
det hos Billeskov Jansen. Vilhelm Andersen hevda at denne metoden ikkje skil
tilstrekkeleg mellom kva som er viktig og uviktig, ei vurdering som absolutt har
estetiske dimensjonar, dvs. kan relaterast til spørsmålet om teksten som estetisk.
Den tredje faren ved klassisismen - som forresten kan sjåast som fellesnemnar for dei
to første - er at den får eit for defensivt blikk på tradisjonen. Holberg er gammaldags,
han kan til tider synast ganske oppslukt av tradisjonen. Han druknar likevel ikkje i
den, men demonstrerer eit overskot ved å leika med førelegga og visa dei fram. Dette
overskotet dreiar seg om vidd og framsyning. Bruken av overleveringa er hos
Holberg knytt til metaspråk, dvs. sjølvkommentarar som viser fram språket og
teksten på ein poengtert måte.
Slik poengtert framsyning kan forklarast som figur, dvs. form; her er ei
mogleg avhjelping av problemet om det estetiske som lokaliserbart tekstelement. Det
dreiar seg ikkje om gitte former eller gitte "sjangrar" med gitt innhald og gitte
haldningar, men om kjensle av figur, dvs. kjensle av form, og kjensle av meining
bortanfor eller bakanfor orda.
Figur er ein samlekategori. Brev, paradoks og enkel stil er konkretiser ingar av
figuren. Det dreiar seg i alle tilfelle om spenning mellom orda og ei meining
bortanfor orda. Brevforma har ulike tekstlege funksjonar i Holbergs reflekterande
prosa, og det same kan seiast om paradoks og enkel stil. Brevforma er ikkje brev,
sjølv om resepsjonshistoria viser at forma kan ha skapt illusjon om verkeleg
korrespondanse. I eit offentleghetshistorisk perspektiv ser det ut til at brevet har
fungert opplærande; det har instruert mottakaren i ei adekvat lesarrolle ved skriftleg
meiningsutveksling. Paradokset er ikkje utan referanse til samtida, verken hos
Holberg eller i den europeiske paradoks-tradisjonen som han skriv seg inn i. Og når
det gjeld spørsmålet om enkel stil, så kan ein seia at Holberg eit stykke på veg
praktiserer det han forkynner. Men den viktigaste funksjonen ved alle desse tre
innslaga er elementet av framsyning gjennom metaspråk, og der det som blir sagt -
dette er eit brev, dette er enkelt og naturleg, dette er eit paradoks - blir undergravd i
det teksten gjer. Brev, paradoks og enkel stil instruerer såleis lesaren i vidt
forskjellige lesarroller, som til saman utgjer lesarens figur.