Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

262 KAP. 6
og at de, som [2] mindst kand [1] giøre, [1] anmasse sig [2] mest Forretninger (MTkr
I.84, 75; understreking her).
Kiasmen omfattar både paradokset som uttalt eller sjølvmedviten haldning, og
som dynamikk i teksten. Kiasmen representerer eit ytterpunkt av ein pynta stil, dvs.
ein stil som viser tilbake til ein styrande kontroll i teksten. Samstundes markerer den
feilslutninga i fortetta form, og er såleis også staden der ein slik kontroll blir
undergravd. Kiasmen rommar to lesarroller: lesaren blir meddelt noko, og han får ei
utfordring.
Konklusjon
Når eg reiser spørsmålet om Holbergs stil er enkel, får eg ikkje noko klart svar ja eller
nei. Saka kan argumenterast i begge retningar. På eit nivå er Holberg enkel i tydinga
klar, på eit anna nivå er han enkel - slik Croll definerer enkel - i tydinga dunkel. Her
er poenget med å reisa spørsmålet.
I Holbergs reflekterande prosa blir den enkle stil gjort til figur. Dette skjer ved
spenning mellom omtale og bruk, eller sagt i éi vending: ved metaspråk. Holberg
ikkje bare taler for eit enkelt språk; på eit nivå praktiserer han det også, i tydinga
klart og transparent. Det er dette Ulla Albeck gjer greie for når ho plasserer Holberg i
forhold til skiljet mellom førromantisk og romantisk stil. På den andre sida - og på eit
anna nivå - er Holberg både kryptisk og enigmatisk. Hans prosa er spenstig og
poengtert ved å appellera til tanke meir enn til førstilling og imaginasjon. Men i strid
med Croll som ser ein motsetnad mellom enkelt og utbrodert språk, vil eg hevda at
ein enkel stil hos Holberg ikkje utelukkar at prosaen også kan vera utbrodert,
symmetrisk, rytmisk og på sitt vis velklingande, altså noko for sansane, dvs.noko for
øyra. I sluttkapitlet om kiasmen forsøker eg å gjera nærmare greie for denne
samanhengen. Dei omtaler av prosastil hos Holberg som eg har konsultert legg ikkje
nemneverdig vekt på kiasmen. Dette er vel mest påfallande hos Hagedorn Thomsen
som skriv om piasmen, men ikkje om den meir polerte varianten, kiasmen, og denne
utelatinga er ikkje minst merkbar i lys av at Hagedorn Thomsen legg vekt på
samanhengen mellom ironi og paradoks på den eine sida og ein utbrodert stil på den
andre. Det skulle såleis vera høgst relevant for hans undersøking å vektlegga
kiasmen som gestalt for ein gjennomgripande antitese. Kiasmen er ikkje bare ytre
ornament, men noko for tanken; den reverserer tanken, den stiller tinga på hovudet,
den kan vera nært knytt til feilslutninga. Ikkje desto mindre er den også språkleg
pynt, den gir velklang, rytme og symmetri. Den forkynner på sitt vis