Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

256 KAP. 6
Spanjolane vil ha tilgang på land og rikdommar, det er røyndommen; denne
røyndommen utgjer bakteppe for den forklaringa dei prøver å pønska ut når dei må
rettferdiggjera koloniseringa. Dei klarer ikkje å få til noko som kan halda stikk, dvs.
som kan stå til eller stå imot denne bakgrunnen. Den sanninga figuren gir rom til,
kan ikkje reduserast til ein av to haldningar/lesarroller, ikkje den forklaringa
spanjolane prøver å smøra ihop, heller ikkje påpeikinga av den grådige interessa bak
denne historia, men i rommet mellom dei to historiene; at det bakanfor den eine
historia kjem ei anna til syne, dét er sanninga. På denne måten blir språket som blir
lagt på røyndommen, definert som figur, nærmare bestemt dét figuren ifølgje
Genette dreiar seg om når alt kjem til alt: kjensla av figur; det historiene eller
argumenta til spanjolane skaper kjensle av, er at det her kunne ha stått noko anna.
Kiasmen
Kiasmen er ein ordstillingsfigur som gjentar eit syntagme i omvendt rekkefølgje.
Heinrich F. Plett kallar den antitesen i syntaktisk innfatning (Plett 1985, 31). Figuren
kan førekomma på alle tekstnivå (Lausberg 1982, § 392), noko eg ikkje skal gå
nærmare inn på her. Den type kiasme som mest markant gjer seg gjeldande hos
Holberg, er det Lausberg kallar komplisert, nærmare bestemt semantisk kiasme. Her
blir krysstillinga av semantisk motsvarande ledd overlappa av syntaktisk
parallellisme.
Holberg brukar kiasmen i utprega eller tydeleg form. I dei fleste tilfella
omfattar krysstillinga to eller tre ledd i kvar hovuddel. Allereie MTkr I.1 gir rikeleg
med eksempel.
[1] Thi Gnieren, som en gammel Philosophus siger, ejer ikke Pengene, men Pengene
eje ham (MTkr I.1, 26; understreking her).
[2] Den første samler paa hvad andre efter ham skal adsprede, og den anden
adspreder hvad andre for ham have samlet (MTkr I.1, 30; understreking her).
Her er det syntaktisk parallellitet mellom første og andre hovudgruppe og
krysstilling av dei semantisk motsvarande ledda (som er understrekte). Den
innskotne relativsetninga i [1] forstyrrar ikkje dette inntrykket.
Samsvaret mellom ledda i krysstilling kan vera mindre tydeleg enn i eksempla
ovanfor. Det er ikkje alltid at de ledda som motsvarar kvarandre,