Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

ENKEL STIL 251
her er peikt på. Sanninga blir ikkje fortalt lesaren, han får bare vist fram noko,
slutningar må han trekka sjølv, noko som inneber ei ganske anna lesarrolle.
To lesarroller, men éin artikulasjon. Dette markerer MTkr-teksten ved ei rekke
sjølv- eller metakommentarar som ope speler på dei to lesarrollene. I det følgjande
kjem ein litt meir detaljert omtale av denne lesarens figur, slik den gjer seg gjeldande
i tre tekstar som tar opp res-verba-temaet til open drøfting. Dette gjeld MTkr I. 160,
MTkr I.161 og MTkr I.177.
MTkr I. 160 er ifølgje Billeskov Jansen (Jansen 1938-39, II, 102) den einaste prinsipielle
drøfting av litteratur i MTkr. Stykket handlar om satire, det er nærmare bestemt eit
forsvar for satire, noko det er tradisjon for både hos Holberg og andre (Jansen 1938-
39, I, 128).
Stykket kan delast i tre hovuddelar: Først eit generelt forsvar (125-126.34),
deretter om kritikkverdig satire (126.35-129.34), til slutt forklaringar på kvifor satire
har komme i miskreditt (129.35-130). Andre del utgjer meir enn første og tredje del til
saman og må sjåast som hovuddel i stykket som heilskap. Eg skal omtala kvar av
delane litt nærmare.
Første del er eit forsvar for satire, utforma som eit paradoks: Motsett av kva
ein skulle tru, er ros til skade og last til det gode. Forsvaret inneheld klassiske
feilslutningar, f. eks. ved forveksling av absolutt og relativ bestemming. At ros kan
vera skadeleg og villeiande når den er uærleg og hyklersk, rettferdiggjer ikkje
påstanden om at all ros er skadeleg. Tisvarande med satire: Sålenge det dreiar seg om
kritikk av laster, er satiren nyttig; men dette er bare éin av fleire variantar av satire,
og rettferdiggjer ikkje påstanden om at all satire er nyttig.
Slike feilslutningar opnar for ein miserabel logikk:
Hvis ingen hykliske Poëter og Oratores vare, vare og ingen Ødeleggere, og hvis ingen
Censores eller Dadlere vare, vilde Haardhed og Udyd end meere tilvoxe (MTkr I. 160,
126).
Andre del omtaler ulike former for unyttig satire. Først ein systematikk etter
kven satiren er retta mot: Den kan vera retta mot menneska generelt, eller mot ein
nasjon, eller mot enkeltpersonar. Jo meir generell den er, jo meir uskuldig er den
også. Satire retta mot enkeltpersonar er utillateleg, anten kritikken er rettvis eller
ikkje. Denne systematikken blir så supplert med ein fyldig omtale av tre måtar å
skjula satiren på. For det første ved å gi skin av å vera medfølande og vennleg stemt
mot offeret, for det andre ved å vera utforma som eit forsvar for offeret, for det tredje
ved forankring i vidd eller "Geist", og ikkje i