Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

16 KAP. 1
vurdering, men i kraft av ibuande trekk som fiksjonalitet og form. Ein konstitutiv
litteraritet er såleis i ein viss forstand uforeinleg med og ubunden av eikvar
evaluering. Vurdering av slike verk på grunnlag av ein kondisjonalistisk poetikk er
absurd eller irrelevant.
Det er grunn til å presisera at feltet for diksjon hos Genette går på tvers av
grensa mellom essensialistisk og kondisjonalistisk regime. I ein essensialistisk
poetikk vil det formelle bli oppfatta som ibuande og objektiverbare trekk ved
teksten, medan det etter ein kondisjonalistisk poetikk dreiar seg om ein tekstleg
veremåte som kan gi grunnlag for at enkelte lesarar oppfattar teksten som eit estetisk
objekt.
Dei to måtane å bestemma litteraritet på er ikkje radikalt forskjellige.
Fellesnemnaren er intransitivitet. Ein poetisk diskurs er intransitiv fordi dens
betydning (signification) er uskiljeleg frå dens verbalform; den kan ikkje omsettast til
eit anna språk. På tilsvarande vis er også den fiktive teksten intransitiv p.g.a. den
fiktive karakteren til dens objekt. Den manglar referanse, eller har bare ein
pseudoreferanse, dvs. den er denotasjon utan denotata.
Fiksjon og diksjon hos Holberg
Kategoriane til Genette kan brukast som referanseramme for Holbergs reflekterande
prosa, særleg for to problemstillingar.
For det første som orienteringspunkt i ein resepsjonshistorikk, som nærmare
bestemt gjer greie for kva premissar som ligg til grunn når Holberg-essayet blir evt. ikkje
blir rekna som litteratur, som estetisk objekt. Holberg-essayet har blitt plassert utanfor det
litterære feltet på grunnlag av ein essensialistisk poetikk, nærmare bestemt
fiksjonskriteriet. Holbergs reflekterande prosa har blitt plassert innanfor det litterære
feltet på grunnlag av ein kondisjonalistisk poetikk.
Eit eksempel på at ein essensialistisk poetikk blir lagt til grunn finn ein hos
Welhaven, særleg der han taler om "Begrændsningen i Holbergs aandelige Anlæg".
Hans Rige var Forstandens, og dets Brøst og Mangler kunde han blotte som lattermild
Ironiker; men udover dets Grændse svigtede hans Øiemaal og Indbildningskraft. Han
havde ved Læsning og ved tænksomme Sammenligninger dannet sig et temmelig
holdbart Begreb om Hovedfortjenesten ved den Digtning, som han ei selv kunde
udøve, men Poesiens indre Væsen og Idealitet blev ham ligefuldt tilsløret, og
Tidsalderens herskende Opfatningsmaade, havde Intet, som i den Sag kunde lede
ham til større Klarhed. (Welhaven 1992, 304.)