Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

ENKEL STIL 247
Dette er litt uvanleg bruk av res-verba-temaet hos Holberg; det vanlege er jo at han
framhevar saka som viktigare enn den språklege utforminga.
Holberg forsvarer bruken av framandord tvers gjennom heile forfattarskapen
(jfr. MTr 1943-utg, 545), men i eigen praksis er han meir svingande. Framandord blir
fjerna i nyutgåver av Skiemte-Digte og Danmarks Riges Historie som Holberg sjølv
hadde hand om. Den reflekterande prosaen frå siste del av forfattarskapen viser
derimot standhaftig bruk. Dvs. at skjemtedikta og historieverka får eit folkeleg idiom
som norm, slik som komediane, medan den reflekterande prosaen held på ein lærd
stil. Denne dobbel-haldninga blir også reflektert i argumentasjonen i MTkr III.85.
Hovudargumentet er ei åtvaring mot avvik; ein skal tala slik andre gjer og
ikkje bruka ukurante ord. Brot med det vanlege vekker ikkje tillit, men er "en Slags
Misanthropie" (294) som bare er til hinder for kommunikasjon. Til grunn for
argumentet ligg klarhet som retorisk norm.
I og for seg er ikkje argumentet skjørt, men det kjem i ein utsett posisjon i
teksten. For det første kan det brukast både for og imot det synet Holberg her
forfektar, alt etter på kva grunnlag ein drøftar kva som er vanleg. For den europeiske
fellesskapen av lærde vil framandorda representera enkelt og klart språk, medan
særdanske ord og uttrykk vil kjennast som avvik; ser ein spørsmålet frå ein
folkespråkleg synsstad, vil konklusjonen bli stikk motsett. For det andre inneheld
argumentasjonen feilslutningar som skaper eit uforsonleg motstykke til den retoriske
norma som blir forfekta. Det dreiar seg særleg om tre feilslutningar.
For det første omtalen av L'Abbé de St. Pierre, Charles Irénée Castel (1658-
1743), ein fransk forfattar som ein frå samanhengen forstår skreiv eit "ortofont"
skriftspråk.
[Hans] Skrifter ere nyttige og sindrige: Men hans Singularitet udi at Orthographere,
forspilder all den Credit man kand fatte for Manden, og foraarsager, at hans moralske
og politiske Maximer blive nøjere driftet, og mindre Qvarteer dem gives end til andre
Skrifter. Jeg for min Part kand sige, at jeg fattede Væmmelse til Skriftet, alleene af
Titelen: Ouvrajes politiques, i Steden for Ouvrages, og derfore dessterkere haver
censureret et og andet udi hans politiske Maximer, sær hans Forslag om at giøre heele
Christendommen til en almindelig Republiqve. (MTkr III.85, 294.)
Denne l'Abbé de St. Pierre tapar all tillit pga. si idiosynkratiske skrift, seier Holberg,
og derfor blir det han seier, nøye undersøkt. Dette skulle gi abbeden same sjanse som
eit såkalla "unyttig" paradoks, dvs. påstandar som ikkje kan stå