Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

244 KAP. 6
Men det er grunn til å hevda at idéen om eit enkelt språk også får ei breiare
artikulering i den aktuelle Montaigne-teksten. I tillegg til at anticiceronianisme- og
négligence-tanken gjer seg gjeldande som syn, kjem den innleiingsvis i dette stykket
også til uttrykk som sjølvkarakteristikk; Montaigne røper her eit manipulerande
triks, nemleg å gå i rette med andres litterære tjuveri i håp om at lesaren ikkje skal
oppdaga hans eigne tjuveri. Eg seier noko, seier Montaigne, for å avleia lesaren frå å
legga merke til det som eg sjølv gjer. (Les Essais I.26, Montaigne 1993, I, 169). Denne
vedståinga meiner eg har metaspråkleg funksjon, dvs. er rettleiande for lesing av
Montaignes eigen tekst.
Ei slik dobbelhaldning blir også praktisert i teksten. Teksten forkynner idealet
om eit enkelt og klart språk, særleg i lys av res-verba-forholdet. Saka er viktigare enn
orda; ved imitering er det såleis viktigare å gripa idé enn ytre form og formuleringar.
Her kan ein kjenna igjen tankegods frå kritikken Erasmus retta mot ciceronianarane.
Denne saks- og innhaldsorienteringa er ikkje bare retta mot unødvendig språkleg
kling-klang, den blir gjennomført i ytterleggåande form, ved feilslutning: gode
formuleringar er teikn på dårleg dømmekraft. Slik feilslutning rammar til og med
Cicero. "Når Cicero var i sit allermest veltalende hjørne var der mange der blev slået
med forundring, men Cato lo kun og sagde: 'Det er en vittig konsul vi har'" (Les
Essais I.26, Montaigne 1993, I, 194). I ein annan passasje blir feilslutninga gjennomført
til endes, dvs. fram til ei totalitær avvising av all ordkunst.
Da nogen spurgte Zeuxidamos hvorfor spartanerne ikke nedskrev tapperhedsreglerne
og lod deres unge mennesker lære dem, svarede han at det var fordi de ville vænne
dem til handling, ikke til ord. Sammenlign engang, efter femten-seksten års forløb,
sådan én med en af vore latinskoleelever som har brugt lige så lang tid på at lære at
tale, og ikke andet. Folk bestiller ikke andet end at snakke, og jeg har aldrig været ude
for et menneske der ikke snarere sagde mere end mindre end han burde. Alligevel
spilder vi halvdelen af vores liv på at lære det. Man bruger fire-fem år af vores liv på
at lære os at forstå ordene og sy dem sammen til sætninger, lige så mange yderligere
med at lære os at forme dem til en større tekst, bestående af fire-fem dele, og minst
fem til med at lære os hurtigt at sammenføje dem og flette dem ind i hinanden på en
spidsfindig måde. Men lad dem om det der lever af det. (Les Essais I.26, Montaigne
1993, I, 192.)
Her er feilslutninga, på grunnlag av idealet om eit enkelt språk, gjennomført så
konsekvent at alt språk blir avvist. Motsetnaden mellom det forfattaren hevdar og
det han sjølv gjer blir dermed påtrengjande; Montaigne går i rette med andre for
noko han sjølv praktiserer. "< *L+ad dem om det der lever af det" seier han. "Dem" er
ordkunstnarane. Dette blir sagt av ein som sjølv er ordkunstnar.