Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

INNLEIING 15
forklarer utelukkinga av ikkje-fiktiv litteratur (bl.a. lyrikk, satire, didaktikk) frå det
litterære feltet.
Ein formelt orientert poetikk finn ein i tradisjonen frå tysk roman tikk, fransk
symbolisme (Mallarmé, Valéry) og russisk formalisme. Poetisk språk blir forstått på
grunnlag av skiljet transparens-opasitet. f. eks. i Roman Jakobsons avgrensing av d en
poetiske funksjonen "defined as the emphasis placed on a text in its verbal form - a
form thereby rendered more perceptible and in some sense intransitive" (Genette
1993, 14).
Problem: dei to greinene av essensialistisk poetikk dekkar til saman ikkje heile
det litterære feltet; ei rekke sjangrar (historie, tale, essay, autobiografi, osv.) vil
framleis falla utanfor. Det er særleg slike tilfelle som aktualiserer ein
kondisjonalistisk poetikk, definert som diksjon, der det er diskursen i seg sjølv - kva
ein tekst er, i motsetnad til kva den seier - som bestemmer dens litterære kvalitetar.
Det litterære blir ikkje gitt til kjenne i form av utvetydige markørar, men dreiar seg
heller om eigenskapar ved teksten som gir rom for ein estetisk funksjon. Dvs. at ein
estetisk funksjon er avhengig av lesaren. Litterær er den teksten som gir meg -
lesaren - estetisk tilfredsstilling. Denne subjektivistiske fortolkinga av kriteriet om
den poetiske funksjonen gjer ein tekst litterær for dei som er meir opptatt av forma
enn innhaldet. Når Genette formulerer seg på denne måten, kan det henda han gir eit
misvisande inntrykk av totalrelativisme, dvs. at det utelukkande er lesarens respons
som kan avgjera og gjera greie for om tekstar har ein estetisk funksjon. Ein slik
totalrelativisme er etter mitt syn problematisk i den grad den gjer det estetiske til eit
reint privat spørsmål. Etter mi vurdering ville det vera galt å ta Genette til inntekt for
eit slikt syn. Det dreiar seg om at ein tekst som opphavleg ikkje var styrt av ein
estetisk funksjon, men heller er f. eks. didaktisk eller polemisk, kan overskrida eller
drukna ein slik pragmatisk funksjon i kraft av ein individuell eller kollektiv
smaksdom som stiller tekstens estetiske kvalitetar i forgrunnen. Det kan nok, seier
Genette, vera freistande å sjå ei estetisk haldning som uforeinleg med praktisk eller
teoretisk bruk; at den første blir frigitt ved svekking eller reduksjon av den andre.
Men ei slik freisting må ein motstå; ein praktisk og ein estetisk funksjon kan gå hand
i hand. Genette gir eksempel med ein vag analogi: ei kyrkje kan vera både heilag og
skjønn.
Området for ein kondisjonalistisk poetikk er aukande, men den kan ikkje
trenga inn på området til ein konstitutiv eller essensiell poetikk. Eit epos, ein
tragedie, ein sonette eller roman er litterære verk ikkje i kraft av estetisk