Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

ENKEL STIL 237
gjeld utviklinga av språket. Dette går ikkje Hagedorn Thomsen nærmare inn på. Ein
annan implikasjon av eit slikt språksyn er at det inneber fare og risiko; å gi tilkjenne
kva ein meiner inneber å gjera seg sjølv sårbar. Denne faren skaper grunnlag for
tilgjersle og ironi. Dette gir ei offentleghetsteoretisk referanseramme som Hagedorn
Thomsen plasserer Holberg inn i. Holberg er så rebelsk, hevdar Hagedorn Thomsen,
at han må uttrykka seg tvetydig; både komediane og MTkr har manøvrar som tar
sikte på å dekka til forfattarens eigentlege hensikt. Her er Holbergs dobbelte forhold
til samtida, å vera både uttrykk for den og i opposisjon til den. Kravet om klar tale
gjer språket farleg, og denne faren gjer nødvendig eit språk som er tilgjort, altså det
motsette av klar tale. Det dreiar seg om balanse mellom klar tale som eit bør (på
grunnlag av opplysningstanken om språk som kommunikasjon), og tilgjort språk
som eit må på grunnlag av kva det offentlege rommet gir plass for.
Særleg tre punkt hos Hagedorn Thomsen krev kommentar. Det første gjeld
forholdet mellom språk og røyndom: Språket eller teksten kan samsvara med
røyndommen - jfr. klar tale som eit bør - eller det kan balansera mot røyndommen -
jfr. tilgjort tale som eit må. Hagedorn Thomsen meiner at MTkr reduserer
røyndommen gjennom fornuft, intellektualisme, ironi og tilgjersle.
Det er vigtigt at holde fast ved, at virkeligheden, så meget stof den end giver til
Moralske Tankers sprog, er underordnet fornuften. Holberg er ikke empiriker. Ud fra
fornuftens fordringer bruger han virkeligheden ganske som han vil. Der er i Holberg
som essayist et stort stykke af en Montanus; han kan bevise, hvad det skal være.
Komediens konflikt mellem virkelighed og intellektualisme genfindes overalt i
Moralske Tanker. Virkeligheden er altid til stede, men således, at den bruges
suverænt i en overordentlig abstrakt eller akademsk tænkning. Den kan *