Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

ENKEL STIL 231
dei tidlege talane hans. Dei retoriske avhandlingane til Cicero er prega av denne
kontroversen; han tar avstand frå utprega asianisme (Brutus 51), samstundes som
han møter kritikken frå attisistane med forsvar for ein stil som er meir fyldig og
avrunda enn den attiske (Kennedy, 1994 95-96; Fafner, 1982, 77-79).
Cicero er den første latinforfattaren som diskuterer prosarytme (De Oratore,
III. 171-198; Kennedy 1994, 143); han legg vekt på samanheng mellom på den eine
sida meining og på den andre sida sekvensar av talen som blir naturleg avgrensa av
pustepauser. Det dreiar seg om ei stram form, som likevel ikkje er så regelbunden
som vers. Hans eigen prosa har ifølgje Jørgen Fafner (Fafner 1982, 82-84) særleg tre
karakteristiske trekk: For det første ein utstudert variert setningsrytme; denne er
periodisk ved at fleire setningar utgjer ein heilskap og ved at setningsledd (kola og
kommata) er parallelt oppbygde. Ofte følgjer fleire underordna setningar etter
kvarandre ved innleiinga av ein periode, dette skaper spenning som først blir utløyst
ved hovudsetninga som avrundar heilskapen. Det andre karakteristiske trekket er
patos, boren oppe av såvel denne periodiske setningrytmen som av figurar som
appellerer til sansane (lyd-figurar som anafor o.l.). Og for det tredje klausulen, den
rytmiske figuren som dannar harmonisk og avrunda utgang på perioden eller på
delar av den.
Også i tida mellom renessanse og klassisisme er det ei markant dyrking av
enkel stil, i opposisjon til ein utbrodert og overlessa prosa. Det er fleire som har gjort
greie for denne utviklinga (Müller 1980, 138 note 2 gir fyldig bibliografi), noko eg
ikkje skal gå inn på i detalj. Eg skal bare kort presentera teorien om enkel prosastil
slik den amerikanske litteraturprofessoren Morris W. Croll gjer greie for den på
grunnlag av arbeid om bl.a. Montaigne og Lipsius. Croll nyttar fleire etikettar:
"anticiceronianisme", "barokkstil", "attisk prosa", men ingen av desse merkelappane
er særleg gode 1 . Men anten namnet nå er det eine eller det andre, refererer det til "the
dominant tendency in seventeenth-century prose style in contrast with that of the
sixteenth-century" (Croll 1989, 52). Han prøver å sjå 'attisk' slik litteratane i det
syttande hundreåret oppfatta begrepet, "and they *