Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

224 KAP. 5.2
Naar derimod en af vore Tiders Philosophis giver sig ud for at vide alting, slutter jeg,
at han veed ingen Ting, og er den Assurance, med hvilken han profiterer sin
Polymathie et tilforladeligt Beviis paa hans Vankundighed. Ligesom det Forsøg Børn
giøre paa at springe over deres egen Skygge, er Beviis paa at de ere Børn. (MTkr I.86,
78.)
Sitatet viser kva funksjon feilslutninga har hos Holberg. Holberg kritiserer dei som er
skråsikre, og han kritiserer ikkje minst disputasen og alt dens vesen, nærmare
bestemt den innbitte viljen ein der finn til å forsvara sine meiningar og gjera
forsvaret usårbart. (Éin stad i MTkr nemner Holberg også feilslutninga ved namn
("Baroco"): "Forsvar dig som en Karl, og lad din Modstander ikke sette dig i Baroco"; MTkr
I.158, 131.) Denne kritikken blir sett fram i ei form - dissertasjonen - som er styrt av
same fornuft som disputasen, og som - bl.a. ved uavlateleg å markera distanse til
vanleg oppfatning - gir rikeleg armslag for det stivsinn og den skråsikkerhet som
Holberg er så kritisk til. Kritikaren Holberg er såleis like skråsikker som dei han
kritiserer, og er i kraft av det ikkje betre sjølv. Men han overskrid seg sjølv ved
feilslutninga, ved at han set seg sjølv "i Baroco". Han får rett, ikkje fordi det han seier
er rett, men fordi han tar feil. På denne måten oppløyser dissertasjonens ratio seg i
ein generell skeptisisme. Det er grunn til å presisera at denne skeptisistiske fornuft
ikkje blir bestemt på grunnlag av kva forfattaren seier om skeptikarane (dei er han -
mildt sagt - "skeptisk" til, jfr. f. eks. Ep 30), heller ikkje på grunnlag av uttrykte
haldningar som kan synast å samsvara med skeptisisme (f. eks. den uoppslitelege
frasen "Herudi vil jeg dog ikke decidere"), men utelukkande som tekstleg
artikulasjon.
Konklusjon
Holberg brukar paradokset på forskjellig vis. Når han omtaler det, er det med
referanse til det som er nytt og uventa, det som er imot vanleg oppfatning, noko
anna enn gammal slendrian, altså noko som peiker framover. I denne tydinga dreiar
det seg om ein klisjé som er nært knytt til moraliseringstanken; å undersøka om sed
og skikk, om det vanlege folk gjer, tenkjer og trur er fornuftig og kan forsvarast som
godt, rett og rimeleg. Når han omtaler paradokset på dette viset, er det underforstått
at han sjølv held stø kurs. Den som taler, har kontroll, og i kraft av si eiga fornuft kan
han vera refsande overfor andre.
Men i tillegg til å omtala paradokset gjer forfattaren også bruk av det i sine
eigne resonnement, som feilslutning. Feilslutningar kan vera meir og mindre
synlege. Dei eksisterer bare i den grad lesaren oppdagar dei. Derfor er det