Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

212 KAP. 5.2
blant grekarane og deira kulturelle arvingar til å forstørra motsetnader, i kontrast til
austleg tenkemåte der ein programmatisk minimaliserer motsetnader (Ong 1985,
110-12).
Frå antikken og frametter inneber retorikkens sterke stilling i den akademiske
tradisjonen at talen blir oppfatta som mønster for alt språkleg uttrykk. Og i kraft av
dette blir også oppfatninga av språket som knytt til kamp og strid halden høgt i
hevd.
MTkr gjer bruk av former frå øvingsretorikken. Johan Fjord Jensen omtaler
khreia-mønsteret som gjeldande for MTkr (ovanfor kap. 2.1). Finn Hauberg
Mortensen ser litt annleis på det (utan å gå i polemikk med Fjord Jensen); han meiner
khreia dannar mønster primært for dei samanliknande biografiane i Helte-Historier og
Heltinde-Historier, medan det er sententia som dannar modell for MTkr. Sententia
høyrer innanfor skoleretorikken til same utviklingstrinn som khreia og har som
oppgåve "at formulere en dom, læresætning eller længere argumentation med en
moralsk pointe" (Mortensen 1995, 258). Skilnaden mellom dei to formene er neppe
stor. Det sentrale er at dei begge er henta frå øvingsretorikken.
Når øvingsretorikken blir trekt fram som modell, er det særleg bruken av
formular som karakteristisk trekk som blir aksentuert. Og gjerne med vekt på
mønsteret som styrande eller hemmande. Fjord Jensen ser det slik, Hauberg
Mortensen likeins; den siste taler om ein "bunden prosa".
Chria og sententia reproducerede ikke en foreliggende tekst, men deres metatekst,
regelsystemet. Tekstproduktion blev opfattet som en håndværksmæssig proces, hvor
materiale blev føjet til i en stadig bekræftelse af forbilleder og regler. Dermed var
prosaen bundet i ikke ringere grad, end det siden kendes fra versdigtningen. Holberg
havde ambitioner om at skrive noget nyt. Men metateksten og den imiterende
kunstopfattelse lagde snævre rammer for, hvor langt han kunne gå. (Mortensen 1995,
258.)
Det andre karakteristiske trekket som Ong understreker - oppfatninga av
språket som knytt til kamp og strid - er ikkje minst blitt påakta i Holberg-litteraturen;
fleire av dei bidraga frå Holberg-litteraturen som er omtalte andre stader i dette
arbeidet, teiknar biletet av ein kjempande Holberg. Men dei relaterer ikkje
førestillinga om kamp til kjensla for det munnlege språket, slik Ong før eslår.
Skoleretorikken har ei kjensle for munnleg språk og for talen som
kamphandling. Kampsituasjonen er styrande, på to nivå. For det første ved å utgjera
både mål og modell for treningsprogrammet. Organiseringa av dei