Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

12 KAP. 1
generelle refleksjonar om essayet (f. eks. Aadland 1982, Linneberg 1992a). Det er
ikkje nødvendig å gjera detaljert greie for dette her. Eg skal nøya m eg med å trekka
fram to arbeid som er særleg relevante for mi eiga utgreiing.
I essayet "Språkets forkledning" (frå 1991) gir Kjartan Fløgstad svar på den
kritikken som bl.a. Gill-biografien Portrett av eit magisk liv (1988) og bedriftshistoria
Arbeidets lys (1990) blei møtte med. Kritikken går kort fortalt ut på at forfattaren tar
seg for stor kunstnarisk fridom og i for liten grad forpliktar seg på historiske
kjensgjerningar. Kritikken inneber såleis polarisering mellom forfattarens rolle og
historikarens rolle. Dette avviser Fløgstad - med referanse til Jacques Derrida - som ei
logosentrisk førestilling. Derrida kritiserer førestillinga om talen som eit meir direkte
uttrykk - altså ein kortare veg til tanken - enn skrifta. Dette er ein illusjon som har ein
både lang og sterk tradisjon i vesterlandsk kultur, og som reduserer skrifta til å vera
bare nedteikning av den allereie meiningsberande talen, dvs. som eit annanrangs
medium. Som korrektiv tar Derrida prinsippet om arbitraritet (frå lingvistikken) på
alvor. dvs. prinsippet om ein umotivert relasjon mellom uttrykkssida og
innhaldssida i språket, anten uttrykket blir realisert i tale eller skrift.
Når vitskapsfolk vektlegg historiske kjensgjernin gar, korrekte opplysningar,
nakne fakta, plasserer dei seg ifølgje Fløgstad ofte umedvite på talens plass i dette
hierarkiet. I motsetnad til desse vitskapsfolka er forfattarane medvitne om at det dei
skriv, er skrift, dei er medvitne om at skrifta er namn på ein framandgjerande
prosess som er ibuande språket.
Forfattarane arbeider på skriftas nivå, der språket ikkje berre uttrykker tankar og
kjensler, men tenker og kjenner sjølv. Denne klangbotnen i veggen av ord kan virka
både forvirrande og provoserand e på ein humanistisk tradisjon som utan vidare
hevdar eit priviligert forhold mellom tanke og tale. […] Gjennom vår skrivepraksis
har vi som forfattarar møysommeleg lært oss at vi har språkets skriftlege forkledning
som vilkår, ikkje som noko gjennomsiktig avtrykk for vår intensjon. (Fløgstad 1996,
259.)
På denne måten erstattar Fløgstad ei polarisering mellom vitskap og (skriftleg)
framstilling med ei anna polarisering, nærmare bestemt mellom to forfattarroller, ei
inndeling som minner om - men som ikkje er identisk med - skiljet mellom forfattar
og skribent hos Roland Barthes.
Arild Linneberg stiller på liknande vis særleg litteratur-kritikken i fokus. Dette
kjem for det første til uttrykk i hans eigen skrivepraksis der han ofte med merkbare
litterære grep bryt med det tradisjonelle kravet om objektivitet og nøytralitet. For det
andre forsvarer han sin posisjon med argument som er