Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

202 KAP. 5.2
Henseende at jeg recommenderer paradoxe Meeninger: thi, naar de samme med Grund
og Skiønsomhed blive udførte, kand de samme ansees som nye og nyttige Decouverter
[…]. (MTkr "Forberedelse", 19.)
Omtalen av paradokset i MTkr "Forberedelse" er parallell til den ein finn i Ep
69. På same måten som epistelen er kommentar til Holbergs reflekterande prosa eller
forfattarskapen generelt, er "Forberedelse" kommentar til MTkr som heilskap. Viss
ein las denne innleiinga som lausriven poetikk, skilt frå - og som noko anna enn - dei
påfølgjande enkeltstykka av MTkr, kunne problemstillinga intensjon-realitet blitt gjort
gjeldande. Men på same måten som i Ep 69 er det også her vanskeleg å skilja mellom
teori og praksis. Omtalen kan ikkje viklast u t av bruken; den er ikkje isolert frå
praksis, men del av praksis, og del av tekstens artikulasjon.
Teoretiseringa av paradokset i "Forberedelse" peiker ut i dei påfølgjande
enkeltstykka, både ved at desse praktiserer dét "Forberedelse" omtaler, men også ved
at teorien frå "Forberedelse" blir gjentatt i enkeltstykka. Sagt annleis: I dei enkelte
stykka har praktiseringa eller bruken av paradokset klare element av omtale eller
teoretisering. Vanskane med å skilja mellom teori og praksis dreiar seg såleis meir
spesifikt om at omtalen eller teoretiseringa av paradokset utgjer eit berande element i
boka som heilskap.
Når MTkr brukar ordet "paradoks" utanfor "Forberedelse", skjer dette med
referanse til begge hovudtydingar (som Holberg-ordbog opererer med og som ein
finn i både Ep 69 og MTkr,"Forberedelse"). Såleis avviser MTkr III.74 tvungen eller
"udpisked" kjærleik ved å kalla den "et Paradox og en rar og selsom Egenskab" (283),
mens MTkr II.90 brukar ordet om det som er mot vanleg oppfatning: "Denne Materie
er […] paradox; thi der disputeres mod en almindelig Meening […]" (208). Skiljet
mellom dei to hovudtydingane kan nok sporast her og der, men er ikkje noko MTkr
legg vekt på i og for seg. Viktigare er det at ord et - utan omsyn til dette skiljet - blir
brukt om det som er eller synest ufatteleg, vanskeleg å begripa. MTkr III.40 taler
såleis om "et Paradox, som er vanskeligt at begribe" (258) og MTkr III.77 om eit
paradoks som "aldeles ikke" kan "hæves" (287). Spørsmålet som i slike samanhengar
melder seg, er om det ufattelege likevel kan fattast. Eit ja peiker på paradokset som
prestasjon; med sjølvkjensle kan forfattaren tala om dei paradoks han har "udført"
(MTkr I 83, 62). Eit nei, derimot, viser til fornuftas grenser. "Jeg drister mig ikke til at
sige, alle Hoveder at være af lige Capacitet: thi det var et Paradox, som vilde blive
vanskeligt at udføre" (MTkr II.41, 174).