Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

200 KAP. 5.2
teksten, nærmare bestemt å antyda at resonnementet er subjektivt eller
subjektivistisk, gjort av eit menneske på denne jord og ikkje av ein tankemaskin, at
det er knytt til ein gitt situasjon og ikkje svever fritt utanfor tid og stad. "Sanning
framstår alltid berre prosessuelt og ved handling, aldri som avslutta og endeleg
erkjenning", seier Gerhard Haas (Haas 1982, 232). Avslutningsvis blir brevforma eller
brevfiksjonen utnytta på same måten.
Jeg vil dog ikke gierne, at dette mit Paradox bliver andre bekiendtgiort; thi, saasom jeg
holder Venskab med Matroner og Jomfruer, saa vil jeg ikke aabenbare erklære mig
mod deres Favoriter (Ep 69, I, 297).
Lesarroller
I det siterte utdraget om nyttige og unyttige paradoks finn ein to lesarroller. Begge
desse blir både omtalte og praktiserte.
Omtalen skil mellom nyttige og unyttige paradoks. Det nyttige paradokset er
sanninga som opplyser verden, som avslører det urimelege (i inngrodd
vanetenking). Det unyttige paradokset er løgna eller villfaringa som gir høve til å
etterforska ting, som ventar på å bli avslørt som urimeleg. Her er to lesarroller;
kommunikativ meddeling på den eine sida; oppløysing av kommunikativ meddeling
på den andre sida.
Desse lesarrollene blir i tillegg praktiserte. På den eine sida meddeler epistelen
sanninga, på den andre sida oppløyser den si eiga meddeling ved feilslutningar og
unyttige paradoks. Teksten instruerer lesaren til både "passivt" å ta imot det den
forkynner og "aktivt" å avsløra dette.
Diskurs
Ved spenninga mellom dei to lesarrollene blir ein var teksten som diskurs, kven det
er som taler til kven. Tekstens eksplisitte subjekt, den som seier "eg", skaper inntrykk
av å vera den som fører ordet, men gjer seg gjennom overdriving og feilslutning til
"fabel". På den måten går hans stemme i oppløysing som autoritativ røyst; han taler
ikkje, men blir "talt". I denne oppløysinga blir ei anna stemme merkbar; den kjem
sakte og gradvis fram, på same måten som når dei første konturane blir synlege på
eit foto i fikserbad.