Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

PARADOKS I HOLBERG-ESSAYET 199
fremst om paradoks som er unyttige i kraft av ikkje å gi innsikt, dvs. den type som
går under namnet "unyttige" paradoks. Og det er spelet på dei ulike tydingane og
tilsløringa av grensene mellom dei ulike spesifikke tydingane ordet kan ha, som
skaper rom for feilslutninga.
I andre del av teksten skaper nye feilslutningar grunnlag for dei merkelegaste
påstandar. Den generelle tanken om at fordommar og inngrodd vane held folk nede,
blir konkretisert i vurderinga av kjæledyrs nytte. Dyr som gir oss mat - som høns og
kyr - nøler me ikkje med å avliva og bruka som føde, medan dyr som det bare er
arbeid og bryderi med - som hund og katt - blir handsama som om dei var
menneske. Dette er noko forfattaren konstaterer og stiller seg kritisk til. Det som blir
gjort til hovudkriterium i vurderinga av dyrs nytte, er om dei gir føde. Slutninga som
blir lagt til grunn, kan stillast opp slik: (1) Ved å gi føde er dyr til nytte for menneska,
(2) menneska et ikkje kjæledyr, (3) kjæledyr er ikkje til nytte for menneska.
Resonnementet haltar ved samanblanding av affeksjonsverdi og "kjøtverdi",
nærmare bestemt ved at affeksjonsverdien til kjæledyr blir halden heilt utanfor. På
dette grunnlaget blir det mogleg å fremja den umoglege påstanden om at det bare er
gammal fordom ikkje å eta sine eigne kjæledyr (viss det skulle vera behov for mat);
fordommen går ifølgje eit slikt resonnement nærmare bestemt ut på ikkje å sjå mat-
eller kjøtverdien til kjæledyr.
Subjektivitet, prosessualitet, komisk regresjon
Subjektet i teksten - den som taler - kjem til syne eller får eit andlet gjennom
feilslutninga. Subjektet har påfallande liten sans for kjæledyrs eigentlege eller
vesentlege nytte - å gi menneska selskap, hjelp og glede - men grev einsidig fram dei
negative sidene ved det å ha kjæledyr.
[…] hvad, som kand giøre en Skiødehund saa hellig, at den ikke maa underkastes
andre Creatures Skiebne, er vanskeligt at udfinde; thi dens Meriter bestaaer alleene
udi at skidne Folks Stuer, at besudle Matroners og Jomfruers Forklæder, at bieffe, saa
ofte en Stuedør aabnes, og i det øvrige at ligge paa en blød Pude under en Kakkelovn
(Ep 69, I, 297).
Argumentasjonen er så einsidig at den kan indikera idiosynkrasi mot hundar. Ikkje
nødvendigvis personen Ludvig Holbergs idiosykrasi; om det er hans personlege
oppfatning i saka som kjem til uttrykk her, skal eg ikkje ta stilling til. Det avgjerande
er ikkje om det subjektet som her uttaler seg, korresponderer med eit historisk
subjekt utanfor teksten, men at markeringa har ein funksjon i