Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

Kap. 5.2
Paradoks i Holberg-essayet
Holberg dyrkar paradokset frå byrjing til slutt i sin forfattarskap. At det førekjem
ofte også i essayistikken, skulle såleis i og for seg ikkje vera noko spesielt. Ikkje desto
mindre får det her ein særleg framskoten plass; det verkar som uromoment og
skaper dynamikk i teksten.
Epistel 69 som modell for Holbergs paradoks
Ep 69 skal i det følgjande tena som modell for paradokset i Holbergs reflekterande
prosa. Epistelen er skriven ca. 1748. Frå denne ståstaden ser forfattaren tilbake på sin
tidlegare produksjon. Nært i tid ligg MTkr og Niels Klim, begge verk der paradokset
speler ei sentral rolle. Og det er nettopp paradokset stykket handlar om.
Nå kunne ein innvenda at stykket er lite eigna som modell nettopp fordi det
har paradokset som hovudtema. I Holbergs reflekterande prosa er det nemleg bare i
dette eine tilfellet ein finn paradokset gjort til hovudtema. Er ikkje teksten i kraft av
det for spesiell til å kunna tena som modell for heile Holbergs reflekterande prosa?
Premissen for ei slik innvending vil vera at omtale av paradokset er noko anna
enn bruk. Men dette skiljet er vanskeleg å halda på. Holberg blandar teori og praksis;
omtalen er som regel nedfelt i bruken på ein eller annan måte. Metaspråk og
sjølvkommentar får på den måten ein viktig betydningsfunksjon. Ep 69 skil seg ut
bare ved å vera ekstra tydeleg på dette punktet, og det er d ette som gjer den
passande som modelltekst; den har mye av det som Holbergs reflekterande prosa
generelt har noko av.
passasje:
Når eg skal gjera nærmare greie for dette, vil eg legga vekt på følgjande
En Paradox Meening er enten nyttig eller u -nyttig; Hvis den er nyttig, oplyses Verden
derved, og det Menneskelige Kiøn bringes af indgroed Vildfarelse: Hvis den