Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

192 KAP. 5.1
dei tvetydige dreiepunkta nokså opplagte. Men ein kan tenka seg at dei er meir
skjulte. Jo mindre transparent simuleringa er, jo meir skyv den ansvaret for
refleksjonen over på dialogpartnaren, lesaren. Og i dei tilfelle der det blir umogleg
for lesaren å avgjera om tekstens refleksjon er simulert eller ikkje, - ja, då sit han med
eit problem i fanget.
Konklusjon
Det har vore nødvendig å gjera fyldig greie for paradokset som retorisk begrep både
fordi det blir brukt så forskjellig og ikkje minst fordi det gir høve til å vidareføra
problematiseringa av figurbegrepet frå kap. 3 ovanfor. Denne vidareføringa går via
spørsmålet om paradokset er ein retorisk figur og munnar ut i spørsmålet om
paradokset som tekstkategori.
Dei to drøftingane av paradokset som retorisk figur som eg her forsøker å dra
nytte av, kjem fram til omtrent same svaret. Både Jean-Claude Margolin og Heinrich
F. Plett understreker at når det kan vera vanskeleg å samanføya paradokset med
figur-begrepet i vår tid, heng dette primært saman med at figurbegrepet har blitt
innsnevra. Med litt varierande presisjon - Plett er vel mest klarttalande på dette
punktet - viser dei begge til renessansens figurbegrep og figurinventar som korrektiv
til denne innsnevringa. I dette ligg ikkje bare støtte til den kritikken Genette gir av
innsnevringa, men også ei gjentaking av sonderinga av grensa mellom innhald og
form, eller tanke og figur frå Cicero og Quintilian. Når Plett taler om paradokset som
figur, legg han eit generelt og inklusivt figur-begrep til grunn, omfattande også
tankefiguren. Tankefigur er ikkje innhald, ikkje uttrykk, men noko midtimellom: eit
merkbart grep i teksten, som kan uttrykka så mangt og som kan ha mange slags
uttrykk.
Som tekstkategori eller teksttype er paradokset vanskeleg å avgrensa pga.
samanblanding av spesifikke og generell kriterium. Når f.eks. topoi frå enkomiet blir
brukt som kjenneteikn, kan det gjera greie for at paradokset har enkomiets form ,
men ikkje at det dreiar seg om eit paradoks, dét er ein meir generell eigenskap ved
teksten. Min freistnad på å konkretisera slike generelle trekk nærmare, er å framheva
tre aspekt som er gjennomgåande. Det er framsyning, simulering, argument.
Eit spørsmål som har vore oppe fleire gongar til nå i avhandlinga, er: Inneber
ei orientering mot leik også ei lausriving frå ein spesifikk historisk kontekst? Ved
paradokset kan ein skilja mellom to former for utpeiking i kontekst: For det første
referanse til samtida, f. eks. samsvar mellom synspunkt i