Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

172 KAP. 5.1
som motseier alminneleg meining (Margolin 1988, 9). Oxymoron er altså bare éin av
mange variantar av paradokset.
Den grenselinja som her blir trekt opp, samsvarer med det skiljet som blei
gjort ovanfor mellom motsetnader ibuande ein tekst og motsetnader mellom teksten
og det samfunnet som den er omgitt av. På denne bakgrunn blir det også tydeleg kva
retning Margolin styrer mot i drøftinga si: Det er ikkje mogleg å definera paradokset
på grunnlag av formelle kriterium; ein påstand er ikkje i seg sjølv paradoks, bare i
kraft av omgjevande situasjon. Det dreiar seg såleis om ein eksklusivt pragmatisk
kategori, eit instrument i ei dialogisk eller dialektisk tankerørsle.
Eit slikt dynamisk aspekt etterlyser Margolin i moderne definisjonar av
paradokset. Som korrektiv til desse trekker han inn renessansehumanismen, der
paradokset blir brukt som øving i verbal virtuositet og som instrument for eit
dynamisk medvit og der det står til teneste for både retorikken og dialektikken, eller
i skjæringspunktet mellom desse. Paradokset kan ikkje oppfattast som figur bare i
retorikken (Margolin 1988, 14).
Margolin problematiserer også figur-begrepet. I utgangspunktet spør han
også her etter formelle kriterium. Men samstundes kjenner han seg tiltrekt av Gérard
Genettes ord om at figuren ikkje er noko anna enn "kjensla av ein figur".
Figuren er altså ikkje noko anna enn kjensla av ein figur. Figurens eksistens er heilt
avhengig av det medvitet lesaren har - eller ikkje har - om den tvitydige karakteren i
den diskursen ein presenterer han for. (Genette 1966, 216; 1991, 179.)
Genette understreker mangel på klarhet eller objektiv strenghet i reglane for figuren i
den retoriske tradisjon. Margolin aksepterer deviasjons-forklaringa frå klassisk
retorikk - oppfatninga av figuren som tale som er annleis enn det som er enkelt og
daglegdags. Han ser problema, han ser aporien (figur er avvik, avvik er normalt), og
han ser at ei slik forklaring ikkje er logisk. Desse manglane gjer det til gjengjeld
mogleg å plassera visse figurar mellom retorikk og dialektikk, mellom språk og
filosofi, mellom det subjektive og det objektive, t.o.m. mellom det medvitne og det
umedvitne (Margolin 1988, 8).
Margolin spør etter eit figurbegrep etablert på grunnlag av formelle kriterium,
men blir tiltrekt av figuren forklart bare som ei vag kjensle. I den grad paradokset er
figur, ligg den i grenselandet mellom figur og form på den eine sida og tanke og
funksjon på den andre sida.
Plett