Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

INNLEIING 7
brot på heile lova. Tanken er så sær at det ikkje skulle vera nødvendig å tilbakevisa
den, seier han. Det som likevel gjer dette nødvendig, er at mange filosofar og
teologar forfektar eit slikt sært syn.
Det synes derfor ufornødent at igiendrive denne Lærdom vidtløftigere; og kunde man sige, at det
var aldeles Tidsspilde, hvis saa mange anseelige Philosophi med Iver ikke havde forfægtet den
samme, og hvis nogle Theologi af de Ord: Hvo som synder mod et Bud, synder mod dem alle, ikke
havde fingeret sig en Liighed udi Synder (MTkr I.104, 95).
Selmer oppfattar argumentasjonen hos Holberg som åtak på ortodoksi og pietisme i
samtida. Holberg går "skarpt i rette med" sine motstandarar, seier han, kritikken har
klar brodd mot dei og dei grupper og dei og dei synspunkt i den og den aktuelle
debatten (Selmer 1914, 87). Dette inneber ei eintydiggjering av teksten som ikkje tar
tilstrekkeleg omsyn til den retoriske tradisjonen som stykket inngår i, der stoiske
paradoks hørte til inventaret av øvingar i språkopplæringa.
Problem ved innhaldsorientert lesemåte
Viss ein les Holbergs reflekterande prosa slik f. eks. Høffding og Selmer gjer, vil ei
eller anna form for tvil før eller seinare melda seg. Dette er eit problem som ikkje er
spesielt for Holbergs reflekterande prosa, men som også gjeld alle slags tekstar som
ligg i randsona av det litterære feltet.
I ein introduksjon til Montaignes Les Essais seier Ebbe Spang-Hansen bl.a.
dette: "Montaignes tanker udgør ikke en veldefineret lære. Ovenstående
kommentarer kan godt risikere at have systematiseret hans synspunkter for meget
[…]" (Spang-Hansen 1993, 24). Dette er bare ein avluttande merknad som Spang-
Hansen tilføyer som eit atterhald; tanken blir ikkje utvikla vidare. Men dét at tvilen i
det heile tatt melder seg, opnar for spørsmål. Med kva rett kan ein transformera
Montaigne-tekstane til ei koherent tankeverd, samanfatta på systematisk vis? Går
ikkje forventninga om éi samanhengande tankeverd på tvers av sjølve teksten eller
tekstsamlinga? Er ikkje dét at tankane er systematiserte - dvs. gjort greie for som eit
system - eit uttrykk for at teksten er studert for lite?
Det er ei rekke forhold som kan tala imot å sjå på Les Essais som ei avrunda og
veldefinert lærebygning. Samlinga inneheld mange enkelttekstar, handlar om mange
emne, brukar eit mangfald av kjelder på varierande vis, den er skriven innanfor eit
stort tidsrom, med tilføyingar i form av både nye tekstar