Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

EPIDEIKTISK BRUK AV BREVET HOS HOLBERG 149
Straks brevfiksjonen blir det minste utbrodert, er det fare på ferde. I Ep 189
framfører forfattaren eit av sine bravurnummer, nemleg kritikk av at folk køyrer
med hest og vogn i staden for å gå. Stykket trekker brevfiksjonen inn i sjølve
argumentasjonen: Kona til brevvennen deler ikkje forfattarens syn; etter hennar
oppfatning vil folk - og særleg "Fruentimmer" - føla seg innesperra i heimen viss dei
ikkje får høve til å bruka hest og vogn. Forfattaren refererer innleiingsvis til denne
innvendinga og presiserer sitt syn: "Jeg raader aldeeles ikke til Hæste og Vogns
Afskaffelse: Jeg raader alleene fra den idelige og daglige Brug […]" (Ep 198, III, 19). I
den nærmare utdjupinga av sitt syn, kjem forfattaren med ein sprelsk idé:
Jeg ønskede, at nogle fornemme Fruer eller Jomfruer vilde giøre en Begyndelse der
med, saa vilde andre strax giøre sig en Ære af at følge deres Exempel. Intet Exempel
kunde have bedre Virkning, end hans egen gode Frues, efterdi hun berømmes saavel
af hendes Forstand som anstændige Levemaade. Overtal hende først at trippe til Fods
igiennem en stakket Gade, for at vænne sine Fødder til Gade-Steenene, og for at
vænne andre til at see hende; siden igiennem en længere Gade, og endelig fra een
Bye-Ende til en anden, for at overbevise alle Vantroende, at Gade-Steenene ere ikke
saa haarde og vanskelige at betræde, som foregives […] (Ep 189, III, 20)
Satiren har brodd mot kona til brevvennen - og dermed også mot brevvennen sjølv.
Viddet og det poengterte uttrykket kjem i konflikt med og bryt ned førestillinga om
ei enkel og fortruleg meddeling. Brevet blir ironi.
Moralske Tanker
Brevforma blir ikkje ofte brukt i MTkr, men når det først skjer, er det vanlegvis på litt
utbrodert vis. Jfr. med Ep kan ein seia at forma her er eit sjeldnare, men meir robust
innslag. Som regel er det førestillinga om fortruleg meddeling som blir vekt til live,
men dette kjem i konflikt med tekstens vidd, med komikk, satire, paradoks, osv. I det
følgjande gjer eg kort greie for korleis denne motsetnaden artar seg i dei viktigaste
tilfella.
MTkr I.107 har eit tradisjonelt tema, "Streberen har Sukces, Dyden fryser" (jfr. MTkr
1943-utg., 511). Teksten presenterer to ulike haldningar til problemet. På den eine
sida filosofen som gjennomskodar allmugens dom, som ser gjennom maska, som
ikkje "confunderer Lyder med Dyder".
Dertil kand svares, at man ikke kand forlade sig paa Almuens Skiønsomhed, men paa
dens historiske Beretninger, og eftersee hvorpaa de grundes, hvoraf man selv